اختلال شخصیت خود شیفته (نارسیست) چیست؟

شاید در اطراف خود افرادی را بشناسید که به طور اغراق‌آمیزی احساس برتری نسبت به سایر افراد دارند. این افراد به توجه شدیدی نیاز دارند و به دنبال این هستند که همیشه مورد تحسین قرار بگیرند. حتی گاهی ممکن است شما حس کنید که آنها به قدر کافی توانایی درک یا اهمیت دادن به احساسات دیگران را ندارند. به طور علمی، این افراد دارای اختلال شخصیت خود شیفته یا نارسیسیسم (Narcissistic Personality Disorder – NPD)، که به نارسیسم و نارسیست هم شناخته می‌شود، هستند. در این مطلب از پزشک مغز، به توضیح هر چه بیشتر این بیماری که یکی از انواع اختلالات شخصیتی است، می‌پردازیم. لطفا تا انتها با ما همراه باشید.

اعتماد به نفس و خود شیفتگی چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟

باور رایجی در میان مردم وجود دارد که خودشیفتگی در سراسر جهان به‌ویژه در بین جوانان در حال افزایش است، اما اکثر تحقیقات و پژوهش‌های روانشناسی این باور را تایید نمی‌کنند. ریشه‌ این باور نادرست می‌تواند این مسئله باشد که عموم آدم‌ها اعتماد به نفس را با خودشیفتگی یکسان می‌بینند، در حالی که اعتماد به نفس و خودشیفتگی دو مفهوم متفاوت هستند. نارسیسم را شاید بتوان صرفا نقاب اغراق‌آمیز و کاذبی از اعتماد به نفس دانست. در ادامه تفاوت‌های این دو مفهوم را توضیح می‌دهیم:

اعتماد به نفس: به معنای اعتماد به توانایی‌های خود و اطمینان از آن‌هاست. افراد با اعتماد به نفس، اغلب در تأیید صحت و درستی فرایندها و کارهایشان، صبر نشان می‌دهند. آن‌ها از خود رضایت دارند و به دیگران احترام می‌گذارند. در ادامه، به طور خلاصه ویژگی‌های افراد دارای اعتماد به نفس را نام می‌بریم:

• باور به خود و توانایی‌های خود دارند.
• رفاه دیگران را در نظر می‌گیرند.
• دائماً به دنبال تأیید دیگران نیستید.
• برای بالابردن موقعیت اجتماعی، اقتصادی و... دیگران تلاش می‌کنند.
• خیالشان از خود و سهم خود در جامعه آسوده است.
• برای ارزشیابی خود، متکی به خودشان هستند و خود را با فرد دیگری مقایسه نمی‌کنند.

خودشیفتگی به معنای علاقه به قرارگرفتن در مرکز توجه و تمایل به تحسین خود است. افراد خودشیفته، مدام از افکار و چشم‌اندازهای خود حرف می‌زنند و به این مسئله اعتقاد قوی دارند که همیشه درست می‌گویند و بسیار محترم هستند. آن‌ها به دلیل اینکه هرچه می‌خواهند می‌گویند و رک هستند، خود را تحسین می‌کنند. در ادامه، ویژگی‌های افراد مبتلا به این اختلال را بیان می‌کنیم:

• احساس اغراق‌آمیزی نسبت به خود و توانایی‌های فردی‌شان دارند.
• انتظار تحسین از دیگران را دارند.
• در همدلی با دیگران ناتوان هستند و اغلب این کار را انجام نمی‌دهند.
• دائما انتظار تایید دارند.
• از دیگران به نفع خود بهره‌کشی می‌کنند.
• در شبکه‌های اجتماعی، احساس مهم بودن دارند.

بنابراین اعتماد به نفس یعنی اعتماد و اطمینان واقعی به توانایی‌های خود، اما خودشیفتگی یعنی ارزیابی اغراق‌آمیز توانایی‌ها و نیاز افراطی به توجه و تایید دیگران.

اختلال شخصیت خود شیفته چند نوع دارد؟

به طور کلی، اختلال شخصیت خود شیفته نوعی اختلال است که در آن، فرد خود را بزرگ و مهم می‌پندارد و به گونه‌ای افراطی به خودش و احساساتش اهمیت می‌دهد. روش‌های مختلفی برای طبقه‌بندی خودشیفتگی وجود دارد و ما در ادامه به برخی از انواع این اختلال اشاره می‌کنیم:

• خودشیفتگی تطبیقی و ناسازگار (Adaptive and Maladaptive Narcissism): وقتی به خودشیفتگی به عنوان یک ویژگی از نظر تأثیر آن بر زندگی روزمره و روابط نگاه کنیم، دو نوع سازگار (مفید) و ناسازگار (غیر مفید) وجود دارد، که نوع ناسازگار آن می‌تواند به کیفیت روابط آسیب بزند.
• خودشیفتگی آشکار و پنهان (Overt and Covert Narcissism): خودشیفتگی آشکار به عنوان خودشیفتگی شدید یا خودشیفتگی عامل نیز شناخته می‌شود و معمولا علائم واضح‌تر و مشخص‌تری دارد. از سوی دیگر، خودشیفتگی پنهان، شکلی ظریف‌تر و پنهان‌تر از خودشیفتگی است که ممکن است توسط عموم مردم یا حتی خود فرد به سادگی قابل شناسایی نباشد.
• خودشیفتگی متضاد، اشتراکی و بدخیم (Antagonistic, Communal, and Malignant Narcissism): این موارد، انواع دیگری از اختلال شخصیت خود شیفته هستند که محققان و کارشناسان بیشتر با آن‌ها سر و کار دارند. خودشیفتگی متضاد با علائمی مانند خصومت و پرخاشگری مشخص می‌شود، در حالی که در خودشیفتگی جمعی یا اشتراکی، افراد به دنبال تایید و تحسین از طریق کمک به دیگران هستند. خودشیفتگی بدخیم نیز به ترکیبی از خودشیفتگی، رفتار ضداجتماعی و سادیسم (دیگرآزاری) اشاره دارد.
• خودشیفتگی بزرگ و آسیب پذیر (Grandiose and Vulnerable Narcissism): این موارد، دو نوع اصلی از اختلال شخصیت خود شیفته (NPD) هستند. خودشیفتگی بزرگ با احساس خود بزرگ‌بینی همراه است، در حالی که افراد خودشیفته از نوع آسیب‌پذیر، عزت نفس شکننده‌ای دارند و به طور دائمی به کسب اعتبار و تایید نیازمندند.

توجه به این نکته مهم است که خودشیفتگی در یک طیف رخ می‌دهد و افراد ممکن است انواع یا ترکیبات مختلفی از ویژگی‌های آن را نشان دهند. علاوه بر این، همه این افراد دارای اختلال شخصیت نارسیست نیستند. در ادامه، انواع خودشیفتگی را به شکل دیگری دسته‌بندی می‌کنیم.

• خودشیفتگی نرمال: فرد به خودش احترام می‌گذارد و اهمیت می‌دهد، اما این ویژگی‌ها به طور کلی در محدوده‌ طبیعی قرار دارند و به زندگی او آسیبی نمی‌زنند.
• خودشیفتگی مسیریابی شده: فرد به خود احترام می‌‌گذارد و اهمیت می‌دهد، اما این ویژگی‌ها به طور غیرمعمولی برای رسیدن به هدفی خاصی در زندگی او به کار می‌روند.
• خودشیفتگی معمولی: فرد به خود احترام می‌گذارد و اهمیت می‌دهد، اما این ویژگی‌ها به طور غیرمعمولی برای رسیدن به هدف خاصی در زندگی او به کار نمی‌روند و هرازگاه بروز پیدا می‌کنند.
• اختلال شخصیت خود شیفته: فرد برای خود احترام و اهمیت قائل است؛ اما این ویژگی‌ها به طور اغراق‌آمیز و مضری به زندگی او آسیب می‌زنند.
• خودشیفتگی مخرب یا معکوس: فرد در اصل به خودش احترام نمی‌گذارد و اهمیت نمی‌دهد، اما به دنبال جلب توجه دیگران به هر قیمتی است.
• خودشیفتگی معتادانه: فرد به خودش احترام می‌گذارد و اهمیت می‌دهد، اما به طور جنون‌آمیزی به این ویژگی‌ها معتاد شده است و فقط با جلب توجه دیگران آرام می‌گیرد.

نشانه های اختلال شخصیت خود شیفته کدامند؟

افراد مبتلا به نارسیسیسم ممکن است در بسیاری از زمینه‌های زندگی مانند روابط، کار، محیط مدرسه یا مسائل مالی مشکلاتی داشته باشند. این افراد به دلیل اینکه خود را بسیار برتر و دیگران را مشکل‌دار می‌دانند، ممکن است هرگز از روابط خود راضی نباشند و سایر افراد نیز از بودن در کنار آن‌ها لذت نبرند. آنها معمولا دوست ندارند فکر کنند و بپذیرند که مشکلی وجود دارد، بنابراین معمولا به دنبال درمان نیستند. نشانه‌های این اختلال عبارت‌اند از:

• احساس خود بزرگ بینی و برتری نسبت به دیگران دارند.
• مشغول فعالیت‌هایی هستند که به اموری مثل قدرت، زیبایی یا موفقیت مرتبط است.
• به طور مداوم در مورد موفق‌تر، قدرتمندتر، باهوش‌تر، محبوب‌تر یا جذاب‌تربودن نسبت به دیگران فکر می‌کنند.
• پیوسته به دنبال توجه، تشویق و تحسین بیش از حد هستند.
• توانایی همدلی با دیگران را ندارند.
• رفتارها و نگرش‌های متکبرانه یا تمایل به دخالت در امور دیگران دارند.
• تمایل دارند از دیگران برای رسیدن به اهداف خود استفاده کنند.
• تمایل دارند فقط با افرادی که موقعیت اجتماعی بالایی دارند معاشرت کنند.
• تصویر اغراق‌آمیز و تحریف‌شده‌ای از خودشان در ذهن دارند.
• ارزش قائل نشدن و احترام نگذاشتن به دیگران از خصوصیات آنهاست.

دلایل ابتلا به اختلال نارسیست کدامند؟

علل NPD یا نارسیست هنوز به طور کامل شناخته نشده است، اما محققان بر این باورند که ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در آن نقش دارند. در ادامه، برخی از علل بالقوه آن را مطرح می‌کنیم:

• ژنتیک: مطالعات نشان می‌دهد که برخی از ویژگی‌های شخصیتی مرتبط با این اختلال مانند استحقاق و بزرگواری، می‌توانند ارثی باشند.
• محیط تربیتی و دوران کودکی: شرایط محیطی، از جمله رابطه کودک و والدین، ممکن است به بروز نارسیسیسم کمک کند؛ عواملی مانند مراقبت بیش از حد یا سهل انگاری والدین، فقدان صمیمیت، تعیین محدودیت‌ها یا مرزها، و تحسینی که به کمال‌طلبی یا انتظارات غیرواقع بینانه منجر شود.
• عوامل روان‌شناختی: عواملی مانند تصور تحریف‌شده از خود و احساسات شدید و ناپایدار، ممکن است در ایجاد اختلال نقش داشته باشند.

توجه به این نکته مهم است که این اختلال یک وضعیت پیچیده است و هیچ دلیل واحدی وجود ندارد که بتواند شکل‌گیری آن را توضیح دهد. این احتمال وجود دارد که ترکیبی از این عوامل به همراه عوامل دیگر در ایجاد آن نقش داشته باشند.

اختلال شخصیت خود شیفته چه پیامد هایی دارد؟

همانطور که پیشتر گفتیم این اختلال، یکی از انواع اختلالات شخصیت است که در آن افراد تصویری اغراق‌آمیز و تحریف‌شده از خود در ذهن دارند و ضمن داشتن احساس اعتماد به نفس کاذب و مهم دانستن خود، نیازمند توجه و تحسین بیش از حد از جانب دیگران هستند. این اختلال می‌تواند پیامدهایی برای فرد مبتلا داشته باشد، که شامل موارد زیر می‌شود:

• مشکلات در ارتباطات: افراد مبتلا به اختلال نارسیست معمولا در برقراری ارتباط موثر با دیگران مشکل دارند. آن‌ها به طور مداوم به تحسین و توجه دیگران نیاز دارند.
• مشکلات در روابط شخصی: این افراد ممکن است برقراری و حفظ روابط شخصی برایشان دشوار باشد. آن‌ها به دلیل نیاز بیش از حد به تحسین و توجه، از دیگران انتظار دارند که همیشه به آن‌ها اولویت بدهند و به آن‌ها خدمت کنند.
• مشکلات در محیط کار: آنها ممکن است به دلیل باور افراطی به خود، نیازمند تحسین و تایید بیشتری از سوی همکاران‌شان باشند.
• مشکلات در خانواده و روابط اجتماعی: مشابه موارد قبلی، افراد خودشیفته به دلیل نیاز افراطی و شدید به کسب تایید و تحسین، اطرافیان و افراد خانواده خود را تحت فشار قرار می‌دهند تا رفتار مورد انتظار آنها را نشان دهند.

با این حال، افراد مبتلا می‌توانند این اختلال را با گفتگودرمانی و تغییرات خاصی در سبک زندگی مدیریت کنند. همچنین، شرکت در کلاس‌های مهارت‌آموزی و آموزش والدین و فرزندپروری نیز می‌تواند به به آنها کمک کند. در صورت نیاز، مراجعه به روانشناس یا مددکار اجتماعی نیز می‌تواند مفید باشد.

اختلال شخصیت خود شیفته چگونه تشخیص داده می شود؟

اختلال نارسیست توسط یک متخصص سلامت روان مانند روانشناس یا روانپزشک تشخیص داده می‌شود. آنها الگوهای بلندمدت تفکر، احساس، رفتار و تعامل بیمار با دیگران را ارزیابی خواهند کرد. تشخیص، معمولا بر اساس علائم بیمار و تاثیر آن بر زندگی او صورت می‌گیرد. متخصص درباره زندگی و تعاملات بیمار با دیگران، به‌ویژه خانواده، دوستان یا سایر عزیزان سؤالاتی می‌پرسد.

همچنین ممکن است پرسشنامه‌هایی را برای پر کردن به بیمار بدهد.

ممکن است معاینه فیزیکی انجام دهد تا احتمال وجود هر گونه مشکل فیزیکی که باعث علائم بیمار می‌شود را بررسی کند. راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5)، منتشر شده توسط انجمن روانپزشکی آمریکا، دستورالعمل‌هایی را برای تشخیص NPD ارائه می‌دهد. توجه به این نکته مهم است که اختلال شخصیت نارسیسیسم از آن نوع بیماری‌هایی نیست که بتوان آن را با آزمایش خون، MRI یا تست‌های دقیق تشخیص داد.

روش های درمان اختلال نارسیست

NPD ، یک بیماری پیچیده است که درمان آن دشوار است. در حالی که هیچ درمان قطعی برای آن وجود ندارد، اما با این حال گزینه‌های درمانی متعددی وجود دارند که می‌تواند به افراد در مدیریت علائم و بهبود کیفیت زندگی کمک کند. برخی از گزینه‌های درمانی عبارت‌اند از:

• روان درمانی (Psychotherapy): یک نوع گفتگو درمانی است که می‌تواند به افراد مبتلا کمک کند تا درک بهتری از افکار، احساسات و رفتارهای خود داشته باشند. روان‌درمانی همچنین می‌تواند به افراد در یادگیری مهارت‌های مقابله‌ای جدید و بهبود روابط خود با دیگران کمک کند.
• درمان شناختی رفتاری (Cognitive Behavioral Therapy) یا (CBT): نوعی روان درمانی است که بر تغییر الگوهای فکری و رفتارهای منفی تمرکز دارد. CBT می‌تواند به افراد مبتلا به این اختلال کمک کند تا باورهای تحریف‌شده خود را در مورد خود و دیگران تشخیص دهند و به چالش بکشند.
• گروه درمانی (Group Therapy): این درمان شامل گروهی از افراد مبتلا به نارسیست می‌شود که با هم تعامل و تلاش می‌کنند تا مهارت‌های اجتماعی و روابط خود را با دیگران بهبود بخشند. گروه‌درمانی می‌تواند محیطی حمایتی را فراهم کند که افراد بتوانند تجربیات خود را به اشتراک بگذارند و از دیگران بیاموزند.
• دارو درمانی (Medication): در حالی که هیچ دارویی به طور خاص برای درمان این اختلال طراحی نشده است، برخی از داروها ممکن است برای کمک به مدیریت علائمی مانند افسردگی یا اضطراب تجویز شوند.

باید بدانید درمان اختلالات شخصیتی مانند اختلال نارسیستیک می‌تواند چالش‌برانگیز باشد، زیرا افراد مبتلا به این وضعیت ممکن است در برابر تغییر مقاوم باشند و مشکلی در رفتار خود نبینند. با این حال، با درمان و حمایت مناسب، افراد مبتلا می‌توانند یاد بگیرند که علائم خود را مدیریت کنند و روابط خود را با دیگران بهبود بخشند.

با افراد دارای اختلال شخصیت خود شیفته چگونه رفتار کنیم؟

اختلال شخصیت خود شیفته با اختلال شخصیت مرزی (BPD)، اختلال شخصیت ضد اجتماعی (ASPD) و اختلال شخصیت نمایشی (HPD) در یک گروه قرار دارند که شخصیت خودشیفته و نمایشی، وجه اشتراکات زیادی با یکدیگر دارند. روانشناسان ‌می‌گویند برخورد با این افراد ممکن است فرآیندی چالش‌برانگیز باشد و نیاز به صبر و یادگیری دارد. در ادامه، چند راهکار موثر برای رفتار با این افراد را بررسی می‌کنیم:

• پذیرش و درک: درک این نکته مهم است که افراد خودشیفته به تایید و تمجید دیگران نیازمندند. بنابراین، به جای مخالفت یا مقابله مستقیم با آن‌ها، سعی کنید این نیاز را تا حد امکان برآورده کنید.
• حد و مرزها: تعیین حد و مرزهای واضح در ارتباط با افراد نارسیسیسم مهم است. این کار به شما کمک می‌کند تا از سوءاستفاده و تحت فشار قرارگرفتن جلوگیری کنید. بیان نیازها و مرزهای خود به صراحت و قاطعیت، شاید تاثیری بر بهترشدن حالات فرد مبتلا نگذارد؛ اما اثرات مخرب رفتارهای او روی شما را کاهش می‌دهد.
• استفاده از تمجید و تشویق: افراد مبتلا به اختلال نارسیستیک به تمجید و تایید دیگران نیازمندند. با استفاده از کلمات تشویق‌کننده و تمجیدی، می‌توانید رابطه خود را با آن‌ها بهبود ببخشید. اما باید از اغراق در تمجید و تشویق خودداری کنید. این تکنیک باید در راستای نزدیک‌ترشدن به فرد و برقراری رابطه سازنده و مفید با او باشد؛ به گونه‌ای که بتوانید به او در درک و بهبود وضعیتش کمک کنید.
• احترام به خود و دیگران: در برخورد با افراد خودشیفته، مهم است که احترام به خود و دیگران را حفظ کنید. این مسئله شامل احترام به حقوق و نیازهای خود و دیگران، و احترام به قوانین و مرزهای اجتماعی است. با این کار، می‌توانید رابطه سالم‌تری با این افراد برقرار کنید.
• استفاده از ارتباط موثر: تکنیک‌های ارتباط موثر و صحیح، مثلا استفاده از اظهارات روشن و صادقانه می‌تواند باعث کاهش ناسازگاری و اختلاف بین شما و این افراد شود.
• مشاوره حرفه‌ای: در صورتی که برخورد با این افراد برای شما چالش‌برانگیز است و نیاز به راهنمایی بیشتر دارید، دریافت مشاوره حرفه‌ای را در نظر بگیرید. یک مشاور روانشناس می‌تواند به شما راهنمایی کند و راهکارهای موثرتری را برای برخورد با مبتلایان به نارسیست ارائه دهد.

مهم است که در برخورد با افراد خودشیفته، احترام به خود و دیگران را حفظ کنید و به دنبال روابط سالم و متعادل باشید. همچنین، به خودتان و مراقبت از خودتان نیز توجه کنید تا از اثرات منفی این برخورد بر روحیه و روابطتان جلوگیری کنید.

بیشتر بخوانید: مشاوره اختلال شخصیت

سخن آخر

در نهایت، باید بدانید که اکثر افراد، میزانی از خودشیفتگی را در خود دارند. در واقع، خودشیفتگی را می‌توان مانند یک طیف در نظر گرفت که عده کمی در دو سر آن قرار دارند و بیشتر افراد در میانه آن هستند. اما توجه کنید؛ برای اینکه علائم را جدی بگیرید و از عوارض این اختلال جلوگیری کنید، لازم نیست حتما دچار نوع شدید و افراطی آن باشید. اختلال نارسیسم حتی در حالت غیر شدید نیز می‌تواند به زندگی فرد و اطرافیانش آسیب برساند. پس باید درباره آن اطلاعات دقیق داشته باشید و برای کنترل و بهبود آن به‌موقع اقدام کنید.

ما در این مقاله به توضیح در مورد اختلال شخصیت خود شیفته، انواع، علائم، نحوه تشخیص، روش‌های درمان و روش‌های رفتار با افراد مبتلا پرداختیم. امید است تا با خواندن این مقاله، آگاهی خود را در مورد این دسته از اختلالات شخصیت بهبود داده باشید. همچنین، می‌توانید با پزشکان کلینیک روان پزشکی و کلینیک روان شناسی مشورت کرده و به دنبال راه‌حل‌های مؤثرتر برای درمان خودشیفتگی خود باشید.