اختلال خواندن (دیسلکسیا) چیست؟

اختلال خواندن چیست و چه عللی سبب بروز این عارضه در بدن انسان می‌شود؟ اگر شما یا اطرافیانتان درگیر این بیماری هستید و به دنبال روشی برای درمان و کنترل آن می‌گردید؛ پیشنهاد می‌کنیم که تا پایان این مقاله از پزشک مغز همراه ما باشید و اطلاعات مفیدی پیرامون اختلال خوانش پریشی یا بیماری دیسلکسیا به دست آورید.

اختلال خواندن یا خواش پریشی چیست

قبل از هر چیز بهتر است به این سؤال پاسخ دهیم که اختلال خواندن چیست؟ اختلال خواندن یا دیسلکسیا یکی از انواع اختلالات یادگیری خاص است که در آن فرایند خواندن و درک مطلب مختل است. به‌طور کلی مهارت خواندن یک فرایند پیچیده است که در آن باید صدای مربوط به حروف را بازشناسی کنیم و آن‌ها را به‌عنوان یک کلمه تشخیص دهیم. سپس معنای آن کلمه را به یاد آوریم و آن کلمه را با سایر کلمات قبل و بعد آن ادغام کنیم. سپس یک جمله را بخوانیم و باتوجه‌به مطلب، معنای آن را متوجه شویم.

به‌این‌ترتیب افراد مبتلا به دیسلکسیا در فرایند بازشناسی؛ یعنی تطبیق حروفی که در صفحه می‌بینند با صدای آن حروف، تشخیص معنای کلمات و درنهایت روان خواندن مشکل دارند؛ در نتیجه خواندن یک متن برای آن‌ها بسیار سخت و زمان‌بر است. این مشکل باعث می‌شود آن‌ها در تحصیل یا حتی حضور در جامعه با مشکلات زیادی مواجه شوند. البته بروز این اختلال به معنای کم‌هوشی یا کم‌توانی ذهنی کودکان نیست. در واقع، افراد دارای اختلال خوانش پریشی مانند سایر افراد هوش نرمال یا حتی بالایی دارند؛ اما به دلایلی مثل تفاوت در آناتومی مغز دچار این اختلال هستند.

انواع دیسکلسیا

همانطور که گفتیم یکی از متداول‌ترین انواع اختلال یادگیری، اختلال خواندن یا دیسلکسیا است که افراد مبتلا به آن حین مطالعه و روخوانی متن، دچار مشکل می‌شوند. به طور مثال هجی کردن کلمات، درک مفهوم جملات و حتی تلفظ واژگان برای آن‌ها دشوار است. علاوه بر این، عارضه مذکور انواع مختلفی دارد که در دو گروه زیر طبقه بندی می‌شوند:

• دیسلکسیا نوع ۱: فرد مبتلا به این عارضه در رمزگشایی کلمات مشکل خواهد داشت.
• دیسلکسیا نوع ۲: فرد مبتلا قادر به درک سریع مفهوم جملات نخواهد بود.

علائم اختلال دیسلکسیا کدامند؟

معمولا افرادی که مبتلا به دیسلکسیا هستند، علائمی دارند که با توجه به عادت و لحن خوانش آن‌ها می‌توان تا حدودی به وجود چنین عارضه‌ای پی برد. برخی از شایع‌ترین علائم آن عبارت‌اند از:

• سرعت عمل کودک در خوانش متن، نسبت به سایر همسالان خود کمتر است یا اغلب اوقات به دلیل عدم درک مفهوم متون، از روخوانی پرهیز می‌کند.
• حین تلفظ کلمات، یکسری از حروف را به طور معکوس می‌خواند یا در تشخیص آن با مشکل مواجه می‌شود.
• برخی از آن‌ها قادر به فهم ماهیت آنچه می‌خوانند نیستند، یا حتی نسبت به افراد دیگر، در پردازش و درک مطلب عملکرد کندی دارند.
• کودکانی که مبتلا به اختلال دیسلکسیا هستند، ممکن است در یادگیری زبان جدید هم مشکل داشته باشند و با افزایش سن و رسیدن به دوران بلوغ، همچنان از مطالعه و خواندن پرهیز کنند، چرا که به نظر آن‌ها این عمل بسیار سخت و طاقت فرساست.
• اگر سوالی راجع به مطلبی که خوانده از او پرسیده شود، احتمال دارد پاسخ درستی ندهد، زیرا در صورت ابتلا به دیسلکسیا؛ مفهوم متن را به خوبی درک نمی‌کند.

علت بروز اختلال خوانش پریشی چیست؟

عوامل مختلفی در بروز این اختلال نقش دارد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها ژنتیک و وراثت است. با توجه به آمار چند سال اخیر، بیش از ۸۰ درصد کودکانی که مبتلا به این عارضه هستند، در خانواده‌ای متولد شده‌اند که یکی دیگر از اعضای آن هم این مشکل را دارد. ضمناً بروز اختلال در کروموزوم‌های ۱۸، ۱۵، ۶، ۳ و ۲ هم ممکن است سبب ایجاد چنین وضعیتی در مغز شود. وجود تعداد نورون‌های کمتر در نیمکره چپ مغز هم موجب ابتلا به این مسئله خواهد شد.

علاوه بر این، اگر فردی در حس شنیداری و دیداری دچار ضعف شود، حین مطالعه و خواندن متن هم با مشکل مواجه خواهد شد. به همین خاطر ابتلا به خوانش پریشی باید توسط یک فرد متخصص تایید شود و صرفا با مشاهده علائم ظاهری، توسط شخص شما قابل تشخیص نخواهد بود.

عوارض اختلال خواندن

در پاسخ به این سوال که عوارض اختلال خواندن چیست باید بگوییم که متأسفانه اختلال دیسلکسیا عوارض متعددی را برای فرد مبتلا ایجاد می‌کند که باعث می‌شود کیفیت زندگی او کاهش یابد. البته این تأثیرات برای هر فرد متفاوت است و به‌شدت بیماری و سایر شرایط بستگی دارد. بااین‌حال برخی از رایج‌ترین عوارض این اختلال شامل موارد زیر است:

• مشکل در یادگیری: اختلال خواندن موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان را با چالش مواجه می‌کند؛ زیرا خواندن یکی از مهم‌ترین راه‌های یادگیری دروس است. در نتیجه ناتوانی در این مهارت توانایی یادگیری مهارت‌های تحصیلی را با مشکل جدی مواجه می‌کند. همچنین افرادی که دچار انواع شدیدتر آن هستند، باید در مدارس آموزش ویژه تحصیل کنند.
• مشکلات سلامت روان: افت تحصیلی ناشی از اختلال خواندن ممکن است باعث کاهش اعتمادبه‌نفس، اضطراب، پرخاشگری و… شود.
• مشکلات در بزرگسالی: ناتوانی در خواندن مانع از شکوفایی توانایی‌های ذاتی کودکان در دوران رشد می‌شود و این اتفاق تأثیرات منفی زیادی در دوران بزرگسالی به همراه دارد. برای مثال ممکن است آن‌ها برای پیداکردن شغل یا حفظ آن با چالش‌های زیادی مواجه شوند.

اختلال خواندن چگونه تشخیص داده می شود؟

پیش از درمان اختلال خواندن، باید شدت عارضه و صحت وجود آن در بدن فرد به درستی تشخیص داده شود؛ چرا که برخی بیماری‌ها علائم مشابهی با دیسلکسیا دارند و در صورت عدم تشخیص صحیح، درمان آن به درستی انجام نخواهد شد. بنابراین در ادامه قصد داریم شما عزیزان را با چند مورد از بهترین روش‌های تشخیص این عارضه آشنا کنیم تا اگر سوالی در این باره دارید، برطرف شود.

آزمون سیاهه

یکی از روش‌های رایج و محبوب برای تشخیص بیماری، آزمون سیاهه است که توسط محققان ایرانی ابداع شده است. این آزمون براساس میزان سواد افراد، طبقه‌بندی شده است و سیاهه‌ای که در اختیار فرد قرار می‌گیرد، متناسب با مقطع تحصیلی او خواهد بود. این آزمون شامل یک متن ۱۰۰ کلمه‌ای و چند سوال است که توسط کارشناس مربوطه مطرح خواهد شد و کودک شما باید به آن پاسخ دهد. در نهایت با توجه به سطح کیفی خوانش متن و صحت پاسخ سوالات، فرد مورد نظر براساس پارامترهای تشخیص دیسلکسیا غربال می‌شود.

درک مطلب

هدف از پرسش سوالات در روش قبلی این بود که تشخیص داده شود آیا کودک درکی‌ از متنی که خوانده بود، دارد یا خیر! به همین خاطر در روش درک مطلب هم یک متن به کودک داده می‌شود تا آن را بخواند. پس از مطالعه، کودک باید قادر باشد تا هر آنچه از متن برداشت کرده است را توضیح دهد. اگر نتواند حق مطلب را به خوبی ادا کند، کارشناس مربوطه مفهوم متن را به او توضیح خواهد داد و در صورتیکه با توضیحات او، مفهوم نوشته‌ها را بفهمد، احتمال اینکه به بیماری دیسلکسیا مبتلا باشد، وجود خواهد داشت.

توجه به عادات رفتاری

یک راهکار دیگر برای تشخیص علائم اختلال خواندن این است که به عادات رفتاری فرزند خود توجه کنید. معمولا کودکانی که مبتلا به این اختلال هستند؛ در تشخیص زمان و تاریخ یا فهمیدن معنی کلمات جدید مشکل دارند. همچنین قادر به خواندن جملات متوالی نیستند و حین مطالعه، خطی که در حال خواندن آن بودند را گم می‌کنند. همچنین در تلفظ کلماتی که دارای حروف استثنا باشند، دچار اشتباه می‌شوند.

مطالعه بیشتر: خدمات مشاوره کودک و نوجوان 

پیشگیری از بیماری دیسلکسیا

برخی از والدین یا افراد مبتلا به این بیماری، می‌خواهند بدانند که روش‌های پیشگیری از ابتلا به اختلال خواندن چیست متأسفانه اختلال دیسلکسیا به شکل قطعی قابل‌ پیشگیری نیست؛ اما روش‌های مختلفی برای کنترل این اختلال و جلوگیری از پیشرفت آن وجود دارد که شامل موارد زیر است:

• اگر علائم اولیه دیسلکسیا را در کودکتان مشاهده کردید، دراسرع‌وقت با یک روان‌شناس کودک صحبت کنید.
• برای ایجاد یک برنامه آموزشی فردی برای فرزندتان با مدرسه همکاری کنید.
• اگر به علت افت تحصیلی فرزندتان دچار اضطراب، گوشه‌گیری و کاهش اعتمادبه‌نفس شده است، حتماً مراجعه به یک متخصص روان‌شناس را در نظر بگیرید.
• قرارگرفتن در معرض آلودگی هوا و سمومی مثل سرب، جیوه و…. باعث افزایش خطر ابتلا به این اختلال می‌شود. پس بهتر است فرزندتان را از چنین محیط‌هایی دور کنید.
• بهتر است از سنین کودکی علاقه و مهارت‌های خواندن را از طریق کتاب‌های قصه در فرزندتان ایجاد کنید. با این کار خطر بروز اختلال یادگیری کاهش می‌یابد.

روش های درمان اختلال دیسلکسیا کدامند؟

در رابطه با درمان اختلال دیسلکسیا باید بگوییم که متاسفانه تا به امروز هیچ راه حل مطمئنی جهت رفع کامل این بیماری پیدا نشده است، اما روش‌هایی وجود دارد که به کمک آن می‌توان تا حدودی عوارض ناشی از آن را کنترل کرد و سطح کیفی زندگی بیمار را بهبود بخشید. از این‌روی در ادامه چند مورد از راه‌های درمانی پزشکی‌ و غیر پزشکی خوانش پریشی را خدمت شما عزیزان معرفی خواهیم کرد تا با مشورت پزشک و ایجاد یک برنامه درمانی استاندارد، بتوانید تا حد امکان اثرات این اختلال را مدیریت کنید.

درمان پزشکی اختلال خواندن

درمان پزشکی این عارضه شامل روش‌هایی است که با استفاده از دارو یا تجهیزات پزشکی می‌توان مشکلات ناشی از نارسا خوانی را کاهش داد و اضطراب و استرس بیمار را کنترل کرد. برخی از رایج‌ترین درمان‌های پزشکی خوانش پریشی، نوروفیدبک، درمان با دارو و اورتون گلینگهام است. همچنان همراه ما باشید تا به بررسی ویژگی‌های هر یک از این روش‌ها بپردازیم.

نوروفیدبک

یکی از بهترین روش‌های درمان پزشکی اختلال یادگیری، دستگاه نوروفیدبک است که به طور مستقیم روی سلول‌های مغزی اثر می‌گذارد و تکنیک‌های آن براساس علم روانشناسی است. علاوه بر این، نوروفیدبک روش مناسبی برای درمان بیماری‌های مشابهی نظیر دیس پراکسیا است و اغلب مشکلات عصبی و روانی به واسطه آن درمان می‌شود. دستگاه با انتشار امواج در بین سلول‌های مغز، عملکرد آن‌ها را بهبود می‌بخشد. امروزه بسیاری از کودکان و بزرگسالانی که درگیر‌ نارساخوانی هستند، با بهره‌مندی از این روش، قادر به مبارزه با این بیماری هستند و آسوده‌تر از گذشته به زندگی خود ادامه می‌دهند.

اورتون گلینگهام

با آموزش ارتباطات بین حروف و صدا به فردی که درگیر اختلال خواندن است، می‌توان طی مراحل جزئی و متعدد، مهارت خواندن و هجی کردن را به او آموخت و به تدریج با تسلط بر هر یک از مهارت‌ها، سراغ آموزش بعدی رفت تا مراحل به اتمام برسد. این روش بر پایه نحوه یادگیری زبان کودک است و با صبر و حوصله می‌توان اثرات خوانش پریشی را در ذهن بیمار کاهش داد.

درمان با دارو

یکی دیگر از روش‌های درمان اختلال نوشتن و خواندن، استفاده از دارو است که تاثیر مستقیمی بر ماهیت بیماری نمی‌گذارد، بلکه علائم جانبی آن نظیر استرس، بیش‌فعالی، عدم تمرکز در کودکان و... را بهبود می‌بخشد.

مطالعه بیشنر: روانشناس کودک و نوجوان

درمان غیر پزشکی اختلال خواندن

علاوه بر انواع روش درمان پزشکی اختلال خواندن، در ادامه چند مورد از راهکارهای درمان خانگی و غیر پزشکی را نیز خدمت شما عزیزان شرح خواهیم داد تا به درک بهتری از وظایف والدین در قبال فرزندی که به این عارضه مبتلا است، دست یابید.

تشویق کودک به مطالعه و خواندن

شما باید به دنبال روش‌هایی باشید که شور و اشتیاق خواندن را در وجود فرزندتان تقویت کند. در واقع می‌توانید او را به خواندن تشویق کنید و برنامه‌ای برای مطالعه او تدارک ببینید. حتی برای کمک به حفظ استمرار و پیوستگی فرزندتان در این مسیر، می‌توانید با تهیه جایزه و خوراکی‌های مورد علاقه‌اش، او را امیدوارتر کنید.

افزایش تعامل و گفتگو

مسلما شما به عنوان سرپرست کودک، بهترین حامی او خواهید بود و در وهله بعدی، معلم فرزندتان می‌تواند نقش موثری در بهبود وضعیت او ایفا کند. بنابراین پیشنهاد می‌کنیم که در این باره با معلم کودکتان مشورت کنید و با تهیه یک برنامه هماهنگ شده، روند بهبود علائم اختلال خواندن را سرعت ببخشید.

خوانش با صدای رسا

یک روش دیگر برای درمان غیر پزشکی اختلال دیسلکسیا، مطالعه با صدای بلند است. حداکثر از ۶ ماهگی فرزندتان، خواندن کتاب برای او را شروع کنید یا به اتفاقِ هم، کتاب‌های صوتی گوش دهید. سپس با افزایش سن فرزند خود می‌توانید با یکدیگر علاوه بر شنیدن داستان، متون مرتبط با کتاب‌های صوتی را نیز مطالعه کنید.

سخن پایانی

در این مطلب به بررسی ماهیت اختلال خواندن یا خوانش پریشی پرداختیم و توضیح دادیم که چه عواملی در بروز این بیماری نقش دارند. همچنین نحوه درمان و کنترل آن را خدمت شما عزیزان شرح دادیم تا به خوبی از پس مشکلات ناشی از این عارضه برآیید. شما عزیزان می‌توانید به منظور درمان فرزندتان همراه کلینیک روانپزشکی و کلینیک روانشناسی ما باشید. همچنین، شناسایی زودرس و شروع درمان آن در دوران کودکی می‌تواند در بهبود مشکلات یادگیری و افزایش کیفیت زندگی دانش‌آموزان مؤثر باشد. لطفا تجربیات و پیشنهادات خود را پیرامون موضوع مطرح شده، در بخش نظرات با ما و سایر کاربران گرامی به اشتراک بگذارید. از اینکه تا پایان همراه ما بودید، صمیمانه سپاسگزاریم.