برخی از افراد با داشتن سطح هوش متوسط یا بالاتر از حد متوسط، در کسب مهارتهای تحصیلی اولیه با مشکلات جدی مواجه هستند. این مهارتها شامل مهارتهایی میشوند که برای موفقیت در خواندن، نوشتن، گوش دادن، صحبت کردن یا ریاضی کاربرد دارند.
این مشکلات ممکن است نتیجه یک ناتوانی یادگیری باشد. به طور کل، اختلال یادگیری یکی از مسائل شایع در سیستم آموزشی است و درمان آن باید با توجه به نوع اختلال و شدت این اختلال اتفاق بیفتد. از این رو در این مقاله، به بررسی این بیماری، علائم، انواع و روشهای درمان آن خواهیم پرداخت. به طور کل، هدف این مقاله آگاهی بیشتر افراد از این اختلال و راههای مؤثر درمان آن است. پس با ما همراه باشید.
انواع اختلالات یادگیری کدامند؟
ناتوانیهای یادگیری اغلب بر اساس مجموعه مهارتهای مدرسه گروهبندی میشوند که در زیر به آنها اشاره میکنیم.
دیسکلکولیا: اختلال دیسکلکولیا بر توانایی کودک یا فرد در انجام محاسبات تأثیر میگذارد. کودکان خردسال در یادگیری شمارش و تشخیص اعداد مشکل دارند، درحالیکه وقتی کودک بزرگتر میشود، ممکن است در حل مسائل و معادلات ریاضی اولیه دچار مشکل شود. در زیر مهارتهایی وجود دارد که فرد مبتلا به دیسکلکولیا با آن مشکل دارد:
- درک کاربرد اعداد
- محاسبه مسائل ریاضی
- به خاطر سپردن محاسبات اولیه
- استفاده از نمادهای ریاضی
- درک مشکلات کلمه
- بررسی و حل مسائل ریاضی
دیسگرافی: دیسگرافیا یک ناتوانی یادگیری خاص است که بر بیان نوشتاری کودک تأثیر میگذارد. وقتی صحبت از نارسایی نگاری به میان میآید، تواناییهای نوشتاری کودک تحت تأثیر قرار میگیرد که در آن، آنها با املا، دست خط (دستخط نامشخص، نامنظم یا متناقض اغلب با اریبها، اشکال، حروف بزرگ و کوچک، و سبکهای شکسته و چاپی متفاوت هستند) مشکل دارند. این کودکان در نوشتن افکار خود روی کاغذ مشکل دارند و همچنین مایلند مطالب را به آرامی بنویسند یا کپی کنند. اختلال نگارشی در بین کودکان نیز تفکر و نوشتن همزمان را برای آنها دشوار میکند. سایر علائم و نشانههای این نوع از اختلال عبارتاند از:
گرفتگی دست که ممکن است منجر به درد دست شود.
- مشکل در قرار دادن چیزها روی کاغذ یا در حاشیه (برنامهریزی فضایی ضعیف
- پاک کردن مکرر
- ناهماهنگی در فاصله حروف و کلمات
- املای ضعیف، از جمله کلمات ناتمام یا کلمات یا حروف از دست رفته
- وضعیت غیرمعمول مچ، بدن یا کاغذ هنگام نوشتن
اختلال پردازش شنوایی (APD): به اختلال پردازش شنوایی مرکزی (CAPD) نیز شناخته میشود و فردِ مبتلا با کاهش یا اختلال در شناسایی، درک و تمایز صداها حتی اگر شنواییاش مختل نشده باشد، مواجه است. علائم APD به شرح زیر است:
- مشکل در یادگیری خواندن
- مشکل در تشخیص صداها از نویز پسزمینه
- مشکل در انجام دستورالعملهای گفتاری، به خصوص زمانی که چندین دستورالعمل باشد.
- دشواری در تشخیص تفاوت بین کلمات مشابه
- در به خاطر سپردن چیزهایی که شنیدهاند مشکل دارند.
- مشکل در گفتگوهای بعدی
- مشکل در دانستن اینکه صدا از کجا آمده است.
- مشکل گوش دادن به موسیقی
- مشکل در درک آنچه مردم میگویند، به خصوص در مکانهای بلند یا اگر بیش از یک نفر صحبت میکنند.
اختلال پردازش بینایی (VPD): زمانی رخ میدهد که کودک یا فرد در تفسیر اطلاعات بصری مشکل دارد. در واقع در این اختلال افراد نمیتوانند اشیایی که شبیه به هم هستند را از هم تشخیص دهند. به طور کل، افراد مبتلا به اختلال پردازش بینایی اغلب در هماهنگی دست و چشم مشکل دارند.
اختلال یادگیری غیرکلامی (NLD): این بیماری شامل مشکلاتی است که در مهارتهای بصری - فضایی (توانایی تشخیص مکان اشیاء در فضا)، مهارتهای دیداری - حرکتی و سایر مهارتهای لازم در عملکرد اجتماعی یا تحصیلی مشاهده میشود. در این اختلال، کودک نمیتواند نشانههای غیر کلامی مثل زبان بدن را تفسیر کند. علائم NLD به شرح زیر است:
- مشکل در تفسیر نشانهها و حالات چهره
- مشکل در درک حرکات غیرکلامی در روابط اجتماعی
- ناهماهنگی فیزیکی
- مشکل در مهارتهای حرکتی ظریف، مانند نوشتن
- کمتوجه به برنامهریزی و سازماندهی
آپراکسی گفتار: اختلال آپراکسی گفتار، یک اختلال در دوران کودکی است که باعث بروز مشکل در انجام حرکات دقیق هنگام صحبت کردن و بیان صحیح و درست مطالب مورد نظر کودک میشود. وقتی صحبت از آپراکسی گفتار است، ماهیچههای گفتار ضعیف نیستند؛ اما به طور طبیعی عمل نمیکنند، زیرا مغز در هدایت و هماهنگی حرکات، مشکل دارد.
دیسلکسیا: یا نارساخوانی یک اختلال یادگیری است که بر نحوه درک زبان کودک تأثیر میگذارد. کودکان مبتلا به نارساخوانی در شناسایی صداهای گفتار، خواندن، رمزگشایی حروف و کلمات مشکل دارند. اگرچه نارساخوانی نواحی از مغز را تحت تأثیر قرار میدهد که زبان را پردازش میکند، با این حال، کودکان یا افرادی که نارساخوانی دارند از هوش طبیعی برخوردار هستند و با مداخله صحیح میتوانند در مدرسه موفق شوند.
افرادی که با مشکل نارساخوانی روبرو هستند، ممکن است در انتقال و بیان فکرهای خود به طور کلامی نیز دچار مشکل شوند و حتی در حین مکالمه با مشکلاتی مواجه شوند که آنها را مجبور کند تا فکرهای خود را در آن لحظه کنار بگذارند.
دیسپراکسی: اختلالی است که باعث مشکل در مهارتهای حرکتی فرد میشود. در این اختلال، هماهنگی حرکات کوچک ماهیچههای دست و انگشتان با چشمها تحت تأثیر قرار میگیرد. دیسپراکسی مهارتهای زیر را تحت تأثیر قرار میدهد:
- مهارتهای حرکتی ظریف که با استفاده از مچ و عضلات دست انجام میشود.
- مهارتهای حرکتی درشت، تواناییهایی هستند که به افراد اجازه میدهند کارهایی را انجام دهند که شامل استفاده از ماهیچههای بزرگ در تنه (نیمه بالایی بدن)، بازوها و پاها میشود.
- هماهنگی به معنای سازماندهی فعالیتهای دو یا چند گروه بهگونهای است که آنها با یکدیگر به صورت کارآمد کار کنند.
- کودکی که دیسپراکسی دارد در حرکت و هماهنگی مشکل دارد، ممکن است در نگهداشتن اشیاء، بستن بند کفش مشکل داشته باشد و حتی ممکن است در آنها تمایل به برخورد با اشیا و چیزهای مختلف را ببینید. کودک همچنین ممکن است مشکلات گفتاری داشته باشد، ضمن اینکه به نور، لمس، مزه یا بو حساس باشد و در حرکات چشم دچار مشکل شود.
اختلال پردازش زبان شفاهی / نوشتاری و نقص خاص درک مطلب: افرادی که مبتلا به این اختلال هستند، اغلب به دو صورت شفاهی و نوشتاری دچار مشکل میشوند. این افراد اغلب اختلالات زبانی خاصی را نشان میدهند که به نقص در پردازش معنایی و نحوی مرتبط میشود. پردازش معنایی یعنی رمزگذاشتن برای معنای کلمات و پردازش نحوی یعنی تغییر معنای کلمات و درک ترتیب کلمات. بهعنوانمثال، جملات "پتو روی بچه است" و "بچه روی پتو است" از کلمات مشابهی استفاده میکنند؛ اما معانی متفاوتی دارند.
مطالعه بیشتر: مشاوره اختلال شخصیت
تفاوت اختلال یادگیری و بیش فعالی چیست؟
اختلال یادگیری و بیش فعالی از هم متفاوت هستند و در نواحی مختلفی از عملکرد شناختی افراد تأثیر میگذارند. اختلال یادگیری به معنی مشکل در فرایند یادگیری است. افرادی که با این اختلال مواجه هستند ممکن است در مقایسه با همسالانشان در موضوعات مختلفی نظیر خواندن، نوشتن، حساب کردن و یادآوری اطلاعات به مشکل برخورد کنند. در این اختلال، فرد ممکن است درک مطلب را به صورت کامل نداشته باشد، نتواند اطلاعات را به خوبی یاد بگیرد و نتواند آنها را به خوبی به کار ببرد.
بیش فعالی (ADHD) اختلالی است که با ناتوانی در کنترل عملکرد حرکتی، توجه و هیجانات مرتبط است. افراد با این اختلال ممکن است در کنترل رفتارهای خود مشکل داشته باشند و در مقایسه با همسالانشان دارای سطح توجه پایینتری باشند. همچنین، این افراد ممکن است دچار اضطراب و بیقراری شوند و در برخی موارد نتوانند برای مدت طولانی توجه خود را به یک موضوع مشخص نگه دارند.
علائم و نشانههای اختلال یادگیری کدامند؟
علائم و نشانههای اختلال یادگیری میتواند بسته به سن و نوع اختلال و شدت آن متفاوت باشد که در زیر به آنها اشاره میکنیم.
علائم اختلال یادگیری در کودکان
اگر به صورت اختلال یادگیری خواندن، اختلال یادگیری نوشتن، اختلال یادگیری ریاضی و .... باشد، به شرح زیر است:
- ناتوانی در تسلط بر مهارتهای خواندن، املا، نوشتن یا ریاضی در سطح سنی و پایه مورد انتظار یا نزدیک به آن
- مشکل در درک و پیروی از دستورالعملها
- مشکلات در به خاطر سپردن آنچه که یک نفر گفته است.
- عدم هماهنگی هنگام راه رفتن، ورزش یا انجام کارهایی که از عضلات کوچک استفاده میکنند، مانند در دست گرفتن مداد
- به راحتی تکالیف، کتابهای مدرسه یا موارد دیگر را از دست میدهند.
- مشکل در انجام تکالیف و تکالیف به موقع
- بازی کردن یا داشتن واکنشهای نافرمانی، عصبانیت در مدرسه یا در حین انجام تکالیف تحصیلی مانند تکالیف یا خواندن
علائم اختلال یادگیری در بزرگسالان
علائم در بزرگسالان به شرح زیر است:
- مشکلات حافظه: شامل فراموشی بخشهای مهم اطلاعات و مکان چیزها یا رویدادهای خاص
- مشکل در تسلط بر مهارتهای خواندن و نوشتن: مانند نارساخوانی، مشکل املایی و مشکل در توسعه مهارتهای اجتماعی
- مشکلات مربوط به تفکر انتقادی و حل مسئله: مانند سرگردانی و پیروی از دستورالعملها
- مشکل در تمرکز: این مشکل ممکن است باعث اختلالاتی در انجام وظایف روزمره شود.
- مشکلات ریاضی: مانند مشکل در شمارش، مجموعات و دشواری در تشخیص زمان
علت بروز اختلال یادگیری چیست؟
اختلالات یادگیری از عوامل مختلفی ناشی میشود. برخی از این عوامل عبارتاند از:
- ژنتیک: (شاخهای از زیستشناسی که به مطالعه ژنها و وراثت در موجودات میپردازد) میتواند در مورد ناتوانیهای یادگیری نقش داشته باشد. اگر بستگان درجه اول آنها مانند والدین یا خواهر یا برادرشان نیز از این اختلال رنج میبرند، کودکان یا افراد بزرگسال احتمال بیشتری دارد که دچار این بیماری شوند.
- ضربه روانی: اگر فردی در اوایل دوران کودکی خود آسیب روانی یا سوءاستفاده را تجربه کرده که ممکن است تأثیر منفی بر رشد مغز او داشته باشد، خطر ناتوانی یادگیری در او خیلی بیشتر است.
- خطرات دوران بارداری و نوزادی: خطرات دوران بارداری از خطراتی است که میتوانند خطرات بالقوهای برای جنین درحالرشد (کودک آینده) در طول بارداری ایجاد کنند. علاوه بر این، خطرات احتمالای دوران نوزادی هم خطراتی هستند که میتوانند نوزاد تازه متولد شده را تحت تأثیر قرار دهند که در آینده دچار اختلال یادگیری شوند. به طور مثال، قرار گرفتن در معرض موادی مانند الکل، مواد مخدر در دوران بارداری، زایمان زودرس، رشد ناکافی رحم و وزن کم نوزاد هنگام تولد میتواند خطر ناتوانی یادگیری را در کودکان افزایش دهد. زایمان زودرس قبل از سی و هفتمین هفته بارداری اتفاق میافتد. بارداری معمولاً حدود 40 هفته طول میکشد. مشخص شده است که وزن کم (کمتر از 2500 گرم) هنگام تولد خطر ناتوانیهای اساسی را افزایش میدهد و به بروز مشکلات جزئی در مهارتهای حرکتی و تفکر، یادگیری و حافظه (تواناییهای شناختی) کمک میکند.
- ضربه جسمی: ترومای فیزیکی به عنوان یک زخم بدن که در اثر آسیب فیزیکی ناگهانی ناشی از ضربه، خشونت یا تصادف ایجاد میشود، تعریف میشود. ترومای جسمانی نیز میتواند احتمال ناتوانی یادگیری را افزایش دهد.
- انجام فعالیت در محیطهایی با وجود سطوح بالایی از سموم: مانند قرار گرفتن در محیطهایی مثل سرب (فلز سمی و سنگین)، که میتواند در ایجاد ناتوانیهای یادگیری نقش داشته باشد.
تشخیص اختلال یادگیری چگونه انجام می شود؟
تشخیص اختلال یادگیری، به عنوان یک فرایند پیچیده، نیازمند ترکیبی از مشاهدات، تستهای مختلف و تجزیهوتحلیل دادههاست. برای تشخیص، ابتدا باید به طور دقیق مشکلات یادگیری فرد شناسایی شوند. این مشکلات ممکن است در حوزههای مختلفی از جمله خواندن، نوشتن، حساب کردن و مهارتهای اجتماعی و رفتاری بروز کنند.
سپس، با استفاده از تستهای مختلف و مشاهدات رفتاری، این مشکلات به صورت دقیقتر شناسایی شده و میزان تأثیر آنها بر زندگی روزمره فرد ارزیابی میشود. برای تشخیص این بیماری، تستهای متنوعی اعمال میشود که شامل تستهای استاندارد و غیراستاندارد هستند. در طول فرایند تشخیص، همکاری و اطلاعاتی که از خانواده و اساتید فرد دریافت میشود نیز مهم است.
در زیر به دو روش اصلی برای تشخیص اختلال یادگیری اشاره میکنیم.
- مدل شدید: در مدل شدید، کودکان برای تشخیص اختلال یادگیری، توسط یک حرفهای در مدرسه یا خارج از مدرسه آزمایش میشوند. ابتدا توانمندیهای عمومی یا هوش کودک آزمایش میشود و سپس مهارتهای تحصیلی وی تست میشود. اگر فاصله بین نمرات این دو تست زیاد باشد و دلیل این فاصله توسط عوامل دیگر توضیح داده نشود، کودک ممکن است با اختلال یادگیری تشخیص داده شود. در این صورت، کودکان میتوانند به خدمات آموزشوپرورش ویژه دسترسی پیدا کنند و با استفاده از برنامههای پژوهشی مناسب، بهبود یادگیری آنها را تسهیل میکنند.
- مدل پاسخ به مداخله: این مدل ( RTI ) به این نکته توجه میکند که کودکان چگونه به برنامههای کمکی پاسخ میدهند. ابتدا کودکانی که در برنامههای پژوهشی به عنوان در معرض خطر هستند (مثلاً در مباحث ریاضی مشکل دارند)، شناسایی میشوند و به آنها درس کمکی یا تخصصی ارائه میشود. پیشرفت آنها به صورت مداوم پیگیری میشود و در صورت لزوم، تنظیماتی انجام میشود. اگر یک دانشآموز به مداخلات به خوبی پاسخ ندهد، ممکن است با اختلال یادگیری تشخیص داده شود. در نهایت، با پشتیبانی اضافی و آموزش با کیفیت بالا، ناتوانی در پیشرفت، تشخیص این بیماری در کودک مثبت اعلام میشود.
روش های درمان اختلال یادگیری کدامند؟
وقتی با اختلالهای یادگیری یا اوتیسم روبرو شویم، باید به کودکان درمان مناسب و مؤثری ارائه دهیم تا بهترین شکل ممکن به آنها کمک کنیم. میتوان با ارائه کاردرمانی یا کمک گرفتن از متخصص خواندن یا گفتار درمانگر به کودکان کمک کرد. در صورت وجود هر گونه شرایط روانی زمینهای مانند افسردگی یا اضطراب، درمان با کمک دکتر روانپزشک یا روانشناس نیز مفید است.
در واقع، کاردرمانی که شاخهای از مراقبتهای بهداشتی است وظیفهاش کمک کردن به افراد دچار مشکلات شناختی، حسی و جسمی در سنین مختلف است. درمان و مدیریت بیماریهای زمینهای مانند افسردگی، اضطراب یا اختلال بیش فعالی با کمبود توجه (ADHD) نیز با کاردرمانی مؤثر است.
ازآنجاکه کودکان دارای ناتوانی یادگیری به کمک اضافی، وسایل کمکی و تسهیلات خاص نیاز دارند تا در مدرسه بهتر عمل کنند، میتوان با اختصاص دادن زمان اضافی برای انجام تکالیف یا تستها، جستجوی کلاسهای بعد از مدرسه از معلم بهمنظور جلبتوجه فردی کودک، کاهش تعداد مسائل ریاضی در تستها و تکالیف، تست شفاهی از کودک درصورتیکه در نوشتن مشکل داشته باشد، و تهیه نوارهای صوتی یا کتابهای صوتی به کودک، کمک کرد.
ابتلا به ناتوانی یادگیری یا اختلال LD میتواند برای هر کودکی بسیار دلهرهآور باشد. اگر متوجه هر گونه علائم و نشانههای ناتوانی یادگیری شدیدی که اخیراً در کودک شما ایجاد شده است، شدهاید، توصیه میشود برای راهنمایی بیشتر با پزشک اطفال خود مشورت کنید. والدین باید صبور باشند و کودک را تشویق کنند تا عزتنفس و اعتمادبهنفسش تقویت شود.
معرفی داروی درمان اختلال یادگیری
درمان اختلال یادگیری مانند بیماریهای مختلفی مثل بیماری صرع با چندین روش مختلف انجام میشود، از جمله استفاده از داروها. برخی از داروهای استفاده شده برای درمان اختلال یادگیری عبارتاند از:
- استیمولانتها: این داروها برای کاهش علائم اختلال کمبود توجه با فرسایش (ADHD) استفاده میشوند. به طور خاص، متیلفنیدات (Methylphenidate) که به نامهای تجاری مانند ریتالین (Ritalin) و دایر (Daytrana) ، امفتامین (Amphetamine) به نامهای تجاری مانند آدرالین (Adderall) و ویفرانس (Vyvanse) شناخته میشود، از جمله استیمولانتها هستند.
- آنتیدپرسانها: برخی از این داروها برای درمان اختلالات خلقی، اضطراب و افسردگی استفاده میشوند. آنتیدپرسانها شامل فلوکستین (Fluoxetine) و سرترالین (Sertraline) از این نوع داروها هستند.
- آتوموکستین (Atomoxetine): این دارو برای درمان ADHD استفاده میشود و عملکرد آن به عنوان یک مهارکننده بازجذب نوراپینفرین است.
- استراترا (Strattera): این دارو به عنوان یک مهارکننده بازجذب نوراپینفرین است.
- گوانفاسین (Guanfacine): این دارو همچنین به عنوان یک آگونیست گیرنده آلفا-۲ نوراپینفرین عمل میکند.
لازم به ذکر است که هرگونه تصمیمگیری در مورداستفاده از دارو برای درمان اختلال یادگیری باید توسط روان پزشک تعیین شود و تنها تحتنظر او صورت گیرد.
عوارض و خطرات عدم درمان اختلال یادگیری
عدم درمان اختلال یادگیری میتواند عوارض و خطراتی برای فرد دارد. در زیر به برخی از این عوارض و خطرات اشاره شده است:
- مشکلات تحصیلی و شغلی: افراد مبتلا به این اختلال، ممکن است با مشکلات تحصیلی و شغلی مواجه شوند که ممکن به دنبال آن تنهایی، افسردگی، اضطراب و استرس را درپی دارد.
- مشکلات اجتماعی: میتواند باعث مشکلاتی در ارتباطات اجتماعی فرد شود و ممکن است باعث شود فرد با دوستانش، خانواده و همکارانش ارتباطات مناسبی برقرار نکند.
- کاهش عملکرد تحصیلی: این بیماری در صورتیکه در دوران کودکی و نوجوانی درمان نشود، ممکن است باعث کاهش سطح عملکرد تحصیلی فرد در طول دوران تحصیلی شود.
- ناتوانی در حل مسائل روزمره: افراد مبتلا ممکن است در رفع مسائل روزمره ناتوان شوند و با مشکلاتی مانند پرخاشگری، اضطراب و استرس روبرو شوند.
- احتمال بالای ابتلا به بیماریهای روانی: افراد مبتلا ممکن است با احساسات منفی مانند افسردگی، اضطراب و استرس روبرو شوند و احتمال ابتلا به بیماریهای روانی، مانند اختلال افسردگی و اضطراب، افزایش یابد.
میزان شیوع اختلال یادگیری در ایران و جهان
با توجه به آمارهای گزارش شده، شیوع اختلالات یادگیری در جهان حدود ۵ تا ۱۵ درصد از جمعیت جهان است. در ایالات متحده، حدود یکپنجم از کودکان دارای تفاوتهای یادگیری و تفکر مانند ADHD یا نارساخوانی هستند. در حال حاضر، ۲٫۸ میلیون کودک در ایالات متحده به طور فعال از خدمات آموزش ویژه برخوردار هستند. در ایران نیز، ناتوانیهای یادگیری و اختلالات نورودژنراتیو با میزان شیوع بین ۳ تا ۱۲ درصد در دانشآموزان دبستانی گزارش شده است. مطالعات انجام شده نشان میدهد که در دانشآموزان پایه سوم، چهارم و پنجم ابتدایی ایران، میزان شیوع اختلالات یادگیری حدود ۴٫۱۱ درصد بوده است.
جمعبندی
اختلالات یادگیری به عنوان مشکلاتی شناخته میشوند که باعث بروز مشکلاتی در فرایند یادگیری دانشآموزان میشوند. این مشکلات میتوانند در حوزههای مختلفی از جمله خواندن، نوشتن، حسابکردن و مهارتهای اجتماعی و رفتاری بروز کنند. درمان این اختلال با استفاده از روشهای مختلفی از جمله روشهای آموزشی، روانشناسی، دارویی و ترکیبی انجام میشود. شما عزیزان میتوانید به منظور درمان همراه کلینیک روان پزشکی و کلینیک روان شناسی ما باشید. همچنین، شناسایی زودرس و شروع درمان آن در دوران کودکی میتواند در بهبود مشکلات یادگیری و افزایش کیفیت زندگی دانشآموزان مؤثر باشد.
دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید