اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) چیست؟ آیا درمان می شود؟

اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) یکی از شایع‌ترین انواع اختلالات اضطرابی است که در پی تجربه یک رویداد وحشتناک ایجاد می‌شود. این وضعیت شامل علائمی همچون فلاشبک، کابوس و اضطراب شدید، همراه با افکار غیر قابل کنترل درباره رویداد است. علاوه بر این، بسیاری از افرادی که با رویدادهای آسیب‌زا مواجه شدند، به طور موقت در سازگاری و کنار آمدن با این مشکل، مواجه شده و با گذشت زمان و مراقبت از خود بهبود پیدا می‌کنند. اما در برخی موارد، علائم PTSD باعث اختلال در عملکرد روزانه فرد می‌شود و ممکن است سال‌ها طول بکشد. به همین خاطر درمان مؤثر پس از بروز علائم این بیماری می‌تواند برای بهبود عملکرد و کاهش علائم بسیار مفید و حیاتی باشد. در این مقاله به بررسی این اختلال، علائم و راه‌های درمانی آن می‌پردازیم. پس با ما همراه باشید.

ptsd چیست ؟

ptsd یا بیماری استرس پس از سانحه یک اختلال روانی است که براثر یک اتفاق ترسناک، آسیب‌زا یا تهدیدکننده ایجاد می‌شود. افرادی که جنگ، تصادفات شدید، سوءاستفاده‌های جسمی و جنسی، بلایای طبیعی و اتفاقات هولناک را پشت سر گذاشته‌اند، بیشتر مستعد ابتلا به این اختلال هستند. این بیماری می‌تواند باعث کابوس‌های مکرر، اضطراب شدید، اجتناب از موقعیت‌های مشابه و یادآوری‌های ناخوشایند در افراد بیمار شوند.

عوامل ابتلا به اختلال استرس پس از سانحه کدامند؟

هنگامی که رویدادی را که شامل مرگ واقعی یا تهدید شده، آسیب جدی یا تجاوز جنسی است پشت سر می‌گذارید، می‌بینید یا درباره آن مطلع می‌شوید، ممکن است دچار اختلال اضطراب پس از سانحه شوید. به طور کل، پزشکان مطمئن نیستند که چرا برخی افراد دچار PTSD می‌شوند. مانند بسیاری از مشکلات سلامت روان، PTSD احتمالاً توسط ترکیب پیچیده‌ای از موارد زیر ایجاد می‌شود:

• میزان و شدت تجاربی که برای شما استرس به همراه داشته است.
• خطرات ارثی سلامت روان، مانند سابقه خانوادگی اضطراب و افسردگی.
• ویژگی‌های ارثی شخصیت شما که اغلب به آن خلق‌وخو می‌گویند.
• روشی که مغز شما مواد شیمیایی و هورمون‌هایی را تنظیم می‌کند که بدن در پاسخ به استرس آزاد می‌کند.

علاوه بر این؛ افراد در هر سنی ممکن است دچار اختلال اضطراب پس از سانحه شوند. بااین‌حال، برخی از عوامل ممکن است احتمال ابتلا به PTSD را پس از یک رویداد آسیب‌زا افزایش دهند، مانند:

• تجربه تروما شدید یا طولانی مدت
• تجربه تروماهای دیگر در اوایل زندگی، مانند سوءاستفاده در دوران کودکی
• داشتن شغلی که خطر قرار گرفتن در معرض حوادث آسیب‌زا را افزایش می‌دهد، مانند پرسنل نظامی
• مشکلات روانی دیگر مثل تجربه افسردگی یا اضطراب
• داشتن مشکلات سوءمصرف مواد، مانند نوشیدن بیش از حد یا مصرف مواد مخدر
• نداشتن حامی از جمله دوستان و خانواده
• داشتن خویشاوندان خونی با مشکلات سلامت روان، از جمله اضطراب یا افسردگی

و در نهایت شایع‌ترین رویدادهایی که منجر به ایجاد PTSD می‌شود عبارت‌اند از:

• قرار گرفتن در معرض مبارزه
• آزار جسمی دوران کودکی
• خشونت جنسی
• حمله فیزیکی
• تهدید شدن با سلاح
• تصادف

بسیاری از رویدادهای آسیب‌زای دیگر نیز می‌توانند منجر به PTSD شوند، مانند آتش‌سوزی، بلایای طبیعی، سرقت، سقوط هواپیما، شکنجه، آدم‌ربایی، تشخیص پزشکی تهدیدکننده زندگی، حمله تروریستی و سایر رویدادهای شدید که سلامت افراد را تهدید می‌کند.

مطالعه بیشتر: خدمات مشاوره اختلال شخصیت

شخص مبتلا به اختلال اضطراب پس از سانحه چه علائمی دارد؟

با اینکه نشانه‌های اختلال استرس پس از سانحه در بازه زمانی یک ماهه بعد از اتفاق و تجربه تلخ مشخص می‌شود، اما امکان اینکه این علائم، سال‌ها بعد بروز پیدا کنند هم وجود دارد. علائم PTSD به چهار دسته تقسیم می‌شوند که ممکن است در طول زمان یا از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد که در زیر به آنها می‌پردازیم. اگر با مطالعه علائم زیر، شک کردید که به این اختلال دچار شده‌اید، برای  تشخیص و درمان حتما به روانپزشک مراجعه کنید.

خاطرات سرزده

نشانه‌هایی که در حافظه‌های مزاحم وجود دارد شامل:

• خاطرات تکراری از تجربه آسیب‌زا
• احیای رویداد آسیب‌زا به‌گونه‌ای که گویی دوباره اتفاق می‌افتد (فلش‌بک)
• رؤیاهای ناراحت‌کننده یا کابوس در مورد رویداد آسیب‌زا
• واکنش‌های شدید عاطفی یا فیزیکی ممکن است به دلیل یادآوری رویداد آسیب‌زا ایجاد شود.

اجتناب

علائم اجتناب ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• تلاش برای اجتناب از فکر کردن یا صحبت‌کردن در مورد رویداد آسیب‌زا
• اجتناب از مکان‌ها، فعالیت‌ها یا افرادی که شما را به یاد رویداد آسیب‌زا می‌اندازد.

تغییرات منفی در تفکر و خلق‌ و خو

علائم تغییرات منفی در تفکر و خلق ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• افکار منفی در مورد خود، دیگران یا جهان
• ناامیدی نسبت به آینده
• فراموشی جنبه‌های مهم اتفاق آسیب‌زا
• مشکل در حفظ روابط نزدیک
• احساس جدایی از خانواده و دوستان
• تمایل نداشتن برای انجام فعالیت‌های قبلی
• مشکل در تجربه احساسات مثبت
• احساس بی‌حسی عاطفی

تغییرات در واکنش‌ های فیزیکی و عاطفی

نشانه‌های تغییرات در واکنش های فیزیکی و عاطفی عبارت‌اند از:

• فرد مبتلا به راحتی مبهوت شده یا می‌ترسد.
• همیشه مراقب بروز عوامل خطرزاست.
• انجام رفتارهای پرخطر برای آسیب به خود، مثل زیاده‌روی در نوشیدن الکل یا رانندگی پر خطر
• مشکل در خوابیدن
• مشکل در تمرکز
• تحریک‌پذیری، طغیان خشم یا رفتار پرخاشگرانه
• احساس گناه یا شرم شدید

 نشانه های اختلال PTSD در کودکان و نوجوانان

برای نوجوانان و کودکان، علائم و نشانه‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• اجتناب از موقعیت‌هایی که آنها را به یادآوری رویداد آسیب‌زا می‌اندازد.
• تجربه کابوس یا فلاشبک در مورد ضربه
• بازی به‌گونه‌ای که تروما را تکرار یا یادآوری کند.
• رفتار تکانشی یا پرخاشگرانه
• احساس‌های عصبی یا اضطراب مکرر
• تجربه بی‌حسی عاطفی
• مشکل تمرکز در مدرسه
• شب ادراری در کودکان

مطالعه بیشتر: بیماری دو قطبی چیست

 روش های درمانی اختلال استرس پس از سانحه کدامند؟

در زیر به روش‌های درمانی این اختلال اشاره می‌کنیم.

درمان PTSD از طریق روان درمانی

برخی از انواع روان درمانی مورداستفاده در درمان PTSD عبارت‌اند از:

• درمان شناختی: این نوع گفتاردرمانی به شما کمک می‌کند تا روش‌های تفکر (الگوهای شناختی) را که شما را درگیر نگه می‌دارند، بشناسید. به عنوان مثال می‌توان از شناخت شما نسبت به باورها و اعتقادات منفی خود نام برد. علاوه بر این، برای PTSD، شناخت درمانی اغلب همراه با مواجهه‌درمانی استفاده می‌شود.
• استفاده از روش مواجهه: این روش که یک رفتاردرمانی است؛ شما را با ترس‌هایتان روبه‌رو می‌کند تا یاد بگیرید چطور می‌شود با یک ترس کنار آمد. مواجهه‌درمانی می‌تواند به‌ویژه برای فلش‌بک‌ها و کابوس‌ها مفید باشد. یک رویکرد از برنامه‌های واقعیت مجازی استفاده می‌کند که به شما امکان می‌دهد دوباره وارد محیطی شوید که در آن تروما را تجربه کردید.
• حساسیت‌زدایی و پردازش مجدد حرکات چشم (EMDR): در نوردهی درمانی، با استفاده از حرکات هدایت شده چشم، تلاش می‌شود تا خاطرات آسیب‌زا را پردازش کنید و واکنش خود را به آنها تغییر دهید.

همه این رویکردها می‌توانند به شما کمک کنند بعد از یک رویداد آسیب‌زا، کنترل فوبیا و ترس پایدار را به دست آورید. 

دارو درمانی اختلال اضطراب پس از سانحه

انواع مختلفی از داروها می‌توانند به بهبود علائم PTSD کمک کنند که عبارت‌اند از:

• داروهای ضدافسردگی: این داروها می‌توانند به علائم افسردگی و اضطراب کمک کنند. آنها همچنین می‌توانند نقش موثری در بهبود مشکلات خواب، سردرد، سرگیجه و تمرکز داشته باشند. داروهای مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI) سرترالین (Zoloft) و پاروکستین (Paxil) توسط سازمان غذا و دارو (FDA) برای درمان PTSD تأیید شده است.
• داروهای ضد اضطراب:  این داروها می‌توانند اضطراب شدید و مشکلات مربوط به آن را تسکین دهند.  برخی از داروهای ضد اضطراب، پتانسیل سوءاستفاده را دارند؛ بنابراین معمولاً فقط برای مدت کوتاهی استفاده می‌شوند.
• ترازو سین: درحالی‌که چندین مطالعه نشان داده است ترازو سین (Minipress) ممکن است کابوس‌های شبانه را در برخی از افراد مبتلا به PTSD کاهش دهد یا سرکوب کند، مطالعه جدیدتر هیچ فایده‌ای نسبت به دارونما نشان نداد؛ اما شرکت‌کنندگان در مطالعه اخیر از نظر روش‌هایی که به طور بالقوه می‌تواند نتایج را تحت‌تأثیر قرار دهد با دیگران تفاوت داشتند. افرادی که ترازو سین را در نظر می‌گیرند باید با پزشک صحبت کنند تا مشخص شود که آیا وضعیت خاص آنها ممکن است مستحق آزمایش این دارو باشد یا خیر.

 به طور کل، شما و پزشکتان می‌توانید با همکاری یکدیگر بهترین دارو را با کمترین عوارض جانبی برای علائم و وضعیت خود بیابید. ممکن است طی چند هفته بهبودی در خلق‌وخو خود و سایر علائم مشاهده کنید.

درمان های تجربی اختلال  PTSD

شاید بپرسید، چگونه می‌توان اختلال استرس پس از سانحه را با استفاده از درمان‌های تجربی بهبود بخشید؟ در زیر، چند راه برای درمان PTSD بدون دارو را بررسی خواهیم کرد. این نکات و تکنیک‌ها می‌توانند به کاهش فراوانی و شدت علائم کمک کنند. اگرچه شاید نتوانید 100٪ از علائم PTSD رها شوید، اما ایده‌های ارائه شده، می‌توانند به شما کمک کنند.

تمرین مدیتیشن را توسعه دهید

راهبان، هزاران سال است که مراقبه ذهن‌آگاهی را تمرین می‌کنند. مدیتیشن برای کمک به مدیریت احساسات و حفظ حالت آرام شناخته شده است. به شما می‌آموزد که به نحوه نفس کشیدن خود و آنچه فکر می‌کنید توجه کنید و آگاهی بیشتر از خود به شما کمک می‌کند تا به شیوه‌ای آرام‌تر زندگی کنید و در نهایت یاد بگیرید که علائم PTSD را در حین رشد، تشخیص دهید. مطالعات نشان می‌دهد که مدیتیشن، همراه با سایر روش‌های جایگزین مانند هیپنوتیزم، طب سوزنی، و تجسم، همگی می‌توانند در درمان PTSD مفید باشند.

به فعالیت بدنی روزانه بپردازید

ورزش فواید بی‌شماری برای مدیریت استرس، بهبود ایمنی و احساس اعتمادبه‌نفس دارد. تحقیقات نشان می‌دهد که ورزش منظم می‌تواند باعث، آرامش و تغییرات مثبت در مورد PTSD شود. اگر ورزش کردن هر روز خیلی سخت است، پس فقط متعهد شوید که آن را تا آنجا که می‌توانید، انجام دهید . ورزش یک کاهش‌دهنده استرس است که بهطور طبیعی می‌تواند بار علائم PTSD را کاهش دهد.

از یک رژیم غذایی متعادل و سالم استفاده کنید

غذاهایی که می‌خورید می‌توانند سطح استرس شما را کاهش یا افزایش دهند. برای مقابله با علائم  PTSD، غذا مهم است.  اضافه‌کردن میوه و سبزیجات در رنگ‌های مختلف به رژیم غذایی روزانه خود را در نظر بگیرید. فیتونوترینت‌ها (مواد مغذی گیاهی) خواص شگفت‌انگیزی برای سلامتی دارند و می‌توانند به شما در حفظ سلامت کل بدن و در عین حال کاهش قابل‌توجه استرس کمک کنند.

آب کافی بنوشید

بدن شما بیش از سه تریلیون سلول دارد و هر یک از آنها به آب کافی نیاز دارند. سلول‌های کم آب منجر به عملکرد ضعیف بافت‌ها و اندام‌ها می‌شود. مغز شما تا حد زیادی مسئول کنترل احساسات است. اطمینان از هیدراتاسیون مناسب هر روز به شما کمک می‌کند تا علائم PTSD خود را بهتر مدیریت کنید و در عین حال سلامت کل بدن را نیز افزایش دهید. طبق مطالعات، مصرف ناکافی آب با افسردگی و اضطراب مرتبط است که هر دو از علائم شایع PTSD هستند. 

مراقب مصرف کافئین خود باشید

درحالی‌که کافئین فواید خاصی برای سلامتی دارد، می‌تواند باعث اضطراب و تشدید علائم PTSD شود. از مصرف قهوه، چای، نوشیدنی‌های انرژی‌زا و سایر موادی که احتمالاً در ایجاد اضطراب نقش دارند، آگاه باشید. کافئین کمتر در سیستم شما می‌تواند کمک کند تا آرام و خونسرد بمانید، حتی اگر احساس می‌کنید اثرات اختلال استرس پس از سانحه روی شما تاثیر زیادی گذاشته است.

افکار خود را در یک دفتر روزانه یادداشت کنید

این می‌تواند زمانی مفید باشد که شما PTSD ناشی از سوءاستفاده عاطفی را تجربه می‌کنید. پیگیری افکار خود در یک مجله روزانه می‌تواند به شما در پردازش و مدیریت رویدادهای دردناکی که ممکن است علائم اختلال PTSD را تحریک کند، موثر باشد. نوشتن آنچه احساس می‌کنید، و سپس مرور دوره‌ای آن، می‌تواند روشی مؤثر برای افزایش تمرکز حواس و کنترل احساساتتان باشد. طبق تحقیقات، اثرات درمانی نوشتن می‌تواند علائم و ناراحتی را کاهش دهد و در عین حال بهزیستی روانی را ارتقا دهد.

مطالعه بیشتر: عدم تمرکز در کودکان

تلویزیون را خاموش کنید و اسکرول را متوقف کنید

بسیاری از برنامه‌های تلویزیونی، به ویژه پوشش خبری ۲۴ ساعته، مملو از داستان‌هایی هستند که می‌توانند استرس و اضطراب را افزایش دهند. زمان کمتری را در مقابل تلویزیون و در شبکه‌های اجتماعی صرف کنید. ممکن است خواندن کتاب، لذت بردن از طبیعت، حمام طولانی یا گوش دادن به موسیقی موردعلاقه‌تان برایتان آرامش‌بخش‌تر و مفیدتر باشد. برخی تحقیقات حتی نشان می‌دهد که فقط یافتن اخبار یا اطلاعات خشونت‌آمیز یا ناراحت‌کننده در رسانه‌های اجتماعی می‌تواند باعث شود علائمی مشابه PTSD را تجربه کنید.

مصرف الکل و مواد مخدر را محدود کنید

افراد مبتلا به PTSD ممکن است تمایل به استفاده از الکل یا داروهای غیرقانونی داشته باشند تا به آنها کمک کند علائم خود را مدیریت یا پنهان کنند. بااین‌حال، این مواد شما را به طور موقت بی‌حس می‌کنند. اگر می‌خواهید در درازمدت علائم PTSD خود را کنترل کنید، مصرف مواد مخدر و الکل خود را محدود کنید. در واقع، از هر 3 نفری که برای SUD خود به دنبال کمک هستند، تقریباً 1 نفر دارای PTSD هستند. 

مطالعه بیشتر: انواع روش های ترک اعتیاد 

خوابی آرام داشته باشید 

خواب مناسب برای سلامت جسمی و روانی مهم است. اگر برای ریلکس شدن و وارد شدن به حالت خواب مشکل دارید، اتاق خواب خود را قبل از خوابیدن آماده کنید. انتشار روغن‌های ضروری مانند بابونه یا اسطوخودوس، روشن کردن فن یا سایر نویزهای سفید، تنظیم ترموستات روی دمای خنک در حدود ۶۵ درجه یا مدیتیشن می‌تواند به هدایت مغز شما برای تجربه یک خوابِ آرام و کاملِ شبانه کمک کند.

با دیگران ارتباط برقرار کنید

انرژی‌ای که برای مشارکت فعال در محیط‌های اجتماعی یا دوستی‌ها نیاز دارید جمع‌آوری کنید. ممکن است این کار برایتان دلهره‌آور باشد. بااین‌حال، در ارتباط ماندن با دیگران می‌تواند به شما کمک کند تا حمایت لازم را برای بهبودی و پیشرفت زندگی خود دریافت کنید. حتی برقراری ارتباط با کسی که برایتان عزیز است، شروع خوبی برای سفر بهبودی شما به PTSD خواهد بود.

نحوه تشخیص اختلال PTSD چگونه است؟

برای تشخیص اختلال PTSD، پزشک احتمالاً موارد زیر را انجام خواهد داد:

• برای بررسی مشکلات پزشکی که ممکن است باعث علائم شما شوند، یک معاینه فیزیکی انجام دهد.
• برای تشخیص وضعیت روانی بیمار، ارزیابی روانشناختی انجام دهد که شامل بحث درباره علائم و نشانه‌هایی است که در شما مشاهده می‌شود.
• از معیارهای راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) که توسط انجمن روانپزشکی آمریکا منتشر شده است استفاده کند.

به علاوه، تشخیص اختلال استرس پس از سانحه نیازمند تجربه وقایعی مثل تهدید واقعی یا احتمالیِ مرگ، خشونت یا آسیب جدی برای فرد است. یک یا چند مورد از وقایع زیر، ممکن است باعث بروز این اتفاق شود:

• مستقیماً رویداد آسیب‌زا را تجربه کردید.
• شخصاً شاهد اتفاق آسیب‌زایی بودید که برای دیگران رخ داده است.
• متوجه شدید یکی از نزدیکانتان این رویداد آسیب‌زا را تجربه کرده یا در معرض تهدید قرار گرفته است.
• مکرراً در معرض جزئیات گرافیکی وقایع آسیب‌زا قرار می‌گیرید.

 اگر مشکلات ناشی از رویدادی تلخ بیشتر از یک ماه طول بکشد و بر عملکرد و روابط شما در محیط‌های اجتماعی تأثیر منفی بگذارد؛ احتمالاً دچار اختلال استرس پس از سانحه شده‌اید.

عوارض و تبعات ابتلا به اختلال استرس پس از سانحه کدامند؟

اختلال استرس پس از سانحه می‌تواند بر تمامی جنبه‌های زندگی شما از جمله روابط، سلامتی، شغل و لذت بردن از فعالیت‌های روزمره، تأثیر منفی بگذارد و آنها را به‌طور کل مختل کند. در واقع PTSD  ممکن است خطر سایر مشکلات سلامت روان را افزایش دهد، مانند:

• افسردگی و اضطراب
• اختلالات اشتها
• افکار و اعمال خودکشی
• اعتیاد

نحوه پیشگیری از اختلال اضطراب پس از سانحه

پس از زنده ماندن از یک رویداد آسیب‌زا، بسیاری از افراد در ابتدا علائمی شبیه به PTSD دارند، مانند ناتوانی در توقف فکر کردن به آنچه اتفاق افتاده است. ترس، اضطراب، عصبانیت، افسردگی، احساس گناه همگی واکنش‌های رایج به تروما هستند. بااین‌حال، اکثر افرادی که در معرض تروما قرار می‌گیرند، دچار اختلال استرس پس از سانحه طولانی مدت نمی‌شوند. اگر فردی در زمان مناسب و به موقع، کمک و حمایت دریافت کند از بدتر شدن اوضاع جلوگیری می‌شود. این حمایت ممکن است به صورت روی آوردن به خانواده و دوستانی باشد که به آنها گوش می‌دهد و باعث آرامششان می‌شود. یکی از کلینیک های پزشک اول، کلینیک روانپزشکی است که با بهترین متخصصان روانپزشک شناخته می‌شود. این کلینیک، انواع روش‌های درمانی را برای رفع و پیگیری از اختلال اضطراب پس از سانحه با کادری مجرب و تجهیزاتی پیشرفته انجام می‌دهد. کلینیک پزشک اول، با اعتبار چندین ساله خود، بهترین خدمات را برای درمان مشکلات و بیماری‌های شما ارائه می‌دهد.

سخن پایانی

اختلال استرس پس از سانحه یک اختلال روانی شایع است که باعث عوارض جسمی و روانی جدی برای افراد مبتلا می‌شود. درمان PTSD باید به صورت شخصی‌سازی‌شده و با توجه به نیازهای فردی بیمار طراحی شود. درمان‌های مختلفی برای کاهش علائم PTSD و بهبود کیفیت زندگی فرد ارائه شده است، از جمله روان‌درمانی شناختی - رفتاری، درمان دارویی و...؛ با استفاده از تکنیک‌های مناسب، می‌توانید به کاهش فراوانی و شدت علائم این اختلال روانی کمک کنید. پس اگر احساس می‌کنید دچار مشکلات روانی پس از تجربه یک واقعه وحشتناک شده‌اید، بهتر است با یک متخصص مغز و اعصاب، روانشناس یا روانپزشک مشورت کنید.