سندروم پاهای بی قرار چیست و چه علائمی دارد؟

اگر نمی‌توانید میل شدید خود را برای حرکت دادن پاهای خود کنترل کنید، ممکن است به سندروم پای بی قرار (Restless Legs Syndrome) مبتلا شده باشید. چنین وضعیتی معمولا هنگام نشستن و دراز کشیدن در عصر یا شب مشاهده می‌شود.

در برخی اوقات به‌ویژه زمانی که علائم خفیف هستند یا در اغلب مواقع رخ نمی‌دهند، پزشکان نمی‌توانند این بیماری را تشخیص دهند؛ ولی، زمانی که تشخیص داده شود، اغلب می‌توان آن را درمان کرد. در ادامه، به هرآنچه که باید درباره این سندروم بدانید مانند علائم، انواع، دلایل ابتلا، روش‌های تشخیص و روش‌های درمان آن خواهیم پرداخت. در این مطلب بیشتر در مورد این بیماری صحبت می‌کنیم. تا انتها همراه ما باشید.

سندروم پای بی قرار چیست؟

سندروم پای بی قرار یا RLS، یک اختلال سیستم عصبی است که باعث ایجاد میل شدیدی برای تکان دادن پاها می‌شود. از آنجایی که این بیماری معمولا هنگام استراحت رخ می‌دهد یا بدتر می‌شود، این سندروم نوعی اختلال خواب نیز محسوب می‌شود. افراد مبتلا به این سندروم معمولا نمی‌توانند برای مدتی طولانی در تئاتر یا درون خودرو بنشینند یا بخوابند. اگر این سندروم درمان نشود، بی‌خوابی با گذشت زمان می‌تواند مشکلات بسیاری را برای فرد مبتلا در محل کار و خانه ایجاد کند.

هر فردی در هر سنی ممکن است به این سندروم مبتلا شود. زنان بیشتر از مردان به این بیماری مبتلا می‌شوند. همچنین افراد میانسال ممکن است علائم شدیدتری در مقایسه با افراد جوان داشته باشند. به عبارت دیگر، این سندروم که با نام بیماری ویلیس اکبوم نیز شناخته می‌شود، با افزایش سن بدتر می‌شود.

انواع سندروم پای بی قرار

دو نوع سندروم پای بی قرار وجود دارد: اولیه و ثانویه. هر دو نوع سندروم دارای علائم یکسانی هستند. دلیل ابتلا به سندروم اولیه برخلاف نوع ثانویه مشخص نیست؛ بنابراین، با نام ایدیوپاتیک (اصطلاحی پزشکی برای بیماری‌هایی با دلیل نامشخص) نیز شناخته می‌شود.

افراد ممکن است به علت بارداری، کمبود آهن، نارسایی کلیه، کم‌خوابی، نوروپاتی محیطی، واریس، برخی از داروها یا شرایط، اختلالات و بیماری‌های دیگر به نوع ثانویه مبتلا شوند. به عبارت دیگر، اگر فردی دچار موارد ذکرشده باشد و سپس به سندروم پاهای بی قرار مبتلا شود، گفته می‌شود این فرد به سندروم نوع ثانویه مبتلا شده است.

علائم سندروم پای بی قرار

اصلی‌ترین علامت سندروم پای بی قرار میل شدید فرد به حرکت دادن پاهای خود محسوب می‌شود. ویژگی‌های این علامت عبارت‌اند از:

• این میل شدید هنگام استراحت شروع می‌شود: فرد مبتلا نمی‌تواند میل شدید خود را برای حرکت دادن پاها پس از نشستن یا دراز کشیدن برای مدتی طولانی در خودرو، هواپیما یا سینما کنترل کند.
• این میل شدید با حرکت دادن پاها تسکین می‌یابد: این میل شدید با انجام حرکات کششی، تکان دادن پاها یا راه رفتن کاهش می‌یابد.
• پرش پاها در شب‌ها: بیماری ممکن است با اختلال دوره‌ای حرکت اندام در خواب همراه باشد. این اختلال باعث پرش پاها معمولا هنگام خواب در شب می‌شود. پرش پاها معمولا هر 20 تا 40 ثانیه تکرار می‌شوند. بهتر است بدانید که بیش از 80% از افراد مبتلا به این سندروم، دچار اختلال ذکرشده هستند. حرکات این اختلال گاهی بسیار شدید هستند و می‌توانند شما را از خواب بیدار کنند.

افراد مبتلا معمولا علائم سندروم پای بی قرار را احساساتی ناخوشایند، غیر قابل کنترل، ضربان‌دار، دردناک و شبیه برق‌گرفتگی توصیف می‌کنند. در برخی مواقع، توصیف این احساسات برای افراد دشوار است. آن‌ها نمی‌توانند علائم این سندروم را مانند گرفتگی یا بی‌حسی عضلات توصیف کنند. این علائم معمولا در هر دو پا مشاهده می‌شود و در برخی مواقع، ممکن است روی بازوها نیز تأثیر بگذارد. همچنین گاهی برای مدتی ناپدید می‌شود و سپس دوباره برمی‌گردد.

علت ابتلا سندروم پای بی قرار چیست؟

در بیشتر موارد، علت دقیق ابتلا به سندروم پاهای بی قرار مشخص نیست. اگر پزشک نتواند علت آن را پیدا کند، با نام سندروم ثانویه یا ایدیوپایتک شناخته می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهد که ژن‌های خاصی به این سندروم مربوط هستند؛ بنابراین، می‌تواند ارثی نیز باشد. در چنین مواردی، علائم معمولا پیش از 40 سالگی مشاهده می‌شود. دو علت مهم ابتلا به سندروم عبارت‌اند از:

دوپامین

تحقیقات نشان می‌دهند که سندروم پای بی قرار به مشکلی در بخشی از مغز به نام عقده‌های قاعده‌ای مربوط است. این بخش از مغز از یک ماده شیمیایی (انتقال‌دهنده عصبی) به نام دوپامین برای کنترل فعالیت و حرکت عضله استفاده می‌کند. به عبارت دیگر، دوپامین در تنظیم و هماهنگی حرکت به مغز کمک می‌کند. اگر سلول‌های عصبی آسیب ببینند، میزان دوپامین در مغز کاهش می‌یابد و باعث گرفتگی ماهیچه و حرکات غیر ارادی می‌شود. میزان دوپامین در مغز به‌صورت طبیعی در ساعات پایانی روز کاهش می‌یابد؛ بنابراین، می‌توان دوپامین را دلیل رخ دادن علائم این سندروم در عصرها و شب‌ها محسوب کرد.

بیماری‌های زمینه‌ای

این بیماری ممکن است عوارض بیماری دیگر یا نتیجه عاملی مرتبط با سلامتی باشد. این نوع با نام سندروم ثانویه شناخته می‌شود. اگر دچار شرایط یا بیماری‌های زیر باشید، ممکن است به سندروم پاهای بی قرار ثانویه مبتلا شوید:

• کم‌خونی ناشی از فقر آهن: سطح پایین آهن در خون می‌تواند باعث کاهش سطح دوپامین و ابتلا به این سندروم شود.
• بیماری‌های مزمن: مانند نارسایی مزمن کلیه، دیابت، بیماری پارکینسون، آرتریت روماتوئید، تیروئید کم‌کار یا فیبرومیالژیا.
• بارداری: علائم این سندروم معمولا از هفته بیست‌وهفتم بارداری تا زمان زایمان مشاهده می‌شود. در بیشتر موارد، علائم 4 هفته پس از زایمان ناپدید می‌شوند.

آیا سندروم پای بی قرار خطرناک است؟

خود این بیماری زندگی شما را تهدید نمی‌کند؛ ولی، محققان بر این باورند که این سندروم با خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی مانند سکته و بیماری عروقی کرونر مرتبط است. تحقیق دیگری نیز نشان می‌دهد که این سندروم با مرگ ناشی از بیماری‌های قلبی و عروقی در ارتباط است. می‌توان گفت که سندروم پای بی قرار می‌تواند نقش پیامی هشداردهنده را ایفا کند و به پزشک در تشخیص زودهنگام بیماری‌های قلبی و عروقی کمک کند؛ بنابراین، بهتر است هر چه سریع‌تر برای ارزیابی علائم خود به پزشک مراجعه کنید.

برای درمان سندروم پای بی قرار می توانید از دکتر اعصاب و روان نوبت دریافت کنید. 

این سندروم ممکن است استراحت شما را مختل کند و روی کیفیت خواب تأثیر بگذارد. بی‌خوابی و عادات بدِ خواب، می‌توانند خطر ابتلا به فشار خون بالا، چاقی، بیماری‌های کلیوی، دیابت، افسردگی و مشکلات قلبی و عروقی مانند سکته را افزایش دهند؛ بنابراین، با درمان این سندروم، می‌توانید خطر ابتلا به این شرایط و بیماری‌ها را کاهش دهید.

تشخیص سندروم پای بی قرار

پزشک عمومی با توجه به علائم شما، سوابق پزشکی شما، سوابق پزشکی خانواده، معاینه فیزیکی و نتایج آزمایش‌ها می‌تواند این سندروم را تشخیص دهد؛ ولی، گاهی ممکن است شما را به دکتر مغز و اعصاب ارجاع دهد. پزشک برای تشخیص قطعی این سندروم به دنبال 4 معیار خواهد گشت:

1. میل شدید به تکان دادن پاها که معمولا با احساس ناخوشایندی مانند خارش یا سوزن سوزن شدن همراه است.
2. زمانی که استراحت می‌کنید یا کاری را انجام نمی‌دهید، علائم رخ می‌دهند یا بدتر می‌شوند.
3. زمانی که پای خود را تکان می‌دهید یا حرکات کششی انجام می‌دهید، علائم تسکین می‌یابند.
4. علائم شما در عصرها یا شب‌ها بدتر می‌شوند.

پزشک ممکن است چنین سؤالاتی را برای ارزیابی شدت این سندروم از شما بپرسد:

• آیا این علائم را هر روز مشاهده می‌کنید؟
• آیا می‌توانید علائم و احساسات ناخوشایند خود را توصیف کنید؟
• آیا علائم روی انجام فعالیت‌های روزمره تأثیر می‌گذارند؟
• آیا علائم روی کیفیت خواب شما تأثیر می‌گذارند و باعث می‌شوند در طول روز احساس خستگی کنید؟

عادات خواب روزانه خود، مانند زمانی که به تختخواب می‌روید، زمانی که به خواب می‌روید، تعداد دفعاتی که در طول شب بیدار می‌شوید و میزان خستگی خود در طول روز را در کاغذی یادداشت کنید. این اطلاعات می‌توانند به پزشک در ارزیابی علائم شما کمک کنند.

پزشک ممکن است دو آزمایش زیر را نیز برای تشخیص سندروم پای بی قرارتجویز کند:

• آزمایش خون: آزمایش خون به پزشک کمک می‌کند دلایل زمینه‌ای احتمالی این سندروم مانند کم‌خونی، دیابت و مشکلات کلیوی را تایید یا رد کند. با آزمایش خون می‌توان سطح آهن خون را نیز بررسی کرد. سطح پایین آهن در خون ممکن است دلیل ابتلا به سندروم نوع ثانویه باشد.
• آزمایش‌های خواب: اگر این سندروم روی کیفیت خواب شما به‌شدت تأثیر گذاشته است، پزشک ممکن است شما را برای انجام آزمایش پلی سومنوگرافی به کلینیک خواب ارجاع دهد. این آزمایش می‌تواند تعداد تنفس، امواج مغزی و ضربان قلب شما را در طول شب اندازه‌گیری کند و به پزشک در تشخیص اختلال دوره‌ای حرکت اندام در خواب کمک کند.

عوارض سندروم پای بی قرار چیست؟

سندروم پای بی قرار معمولا شما را درگیر شرایط جدی نمی‌کند؛ ولی، علائم آن ممکن است ناتوان‌کننده باشند. افراد مبتلا به RLS ممکن است دفعات بسیاری از خواب بیدار شوند و نتوانند به‌خوبی بخوابند. درجات شدید این سندروم به‌صورت قابل توجهی روی کیفیت زندگی تأثیر می‌گذارند و می‌تواند باعث افسردگی شوند. بی‌خوابی ممکن است باعث خواب‌آلودگی بیش از حد در طول روز شود و حتی اجازه چرت زدن را به فرد مبتلا ندهد. تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که این نوع سندروم با خطر سکته، بیماری‌های قلبی و حتی مرگ مرتبط است. محققان مرکز پزشکی VA، مرکز علوم بهداشتی دانشگاه تنسی و دانشگاه کالیفرنیا دریافتند که افراد مبتلا به این سندروم، چهار برابر بیشتر از سایر افراد در خطر سکته و بیماری‌های قلبی هستند.

محققان بر این باورند که این سندروم می‌تواند منجر به بی‌خوابی مداوم شود. بی‌خوابی مداوم می‌تواند زمینه ابتلا به بیماری‌های قلبی و مشکلات دیگری مانند دیابت و افسردگی را فراهم کند. همچنین تکان دادن پاها در طول خواب با التهاب، ضربان خون و فشار خون بالا مرتبط است؛ بنابراین، بهتر است هر چه سریع‌تر برای درمان این سندروم اقدام کنید.

رژیم غذایی مناسب برای سندروم پای بی قرار

رژیم غذایی خاصی برای افراد مبتلا به این سندروم وجود ندارد؛ ولی، بهتر است رژیم غذایی خود را بررسی کنید تا مطمئن شوید ویتامین‌ها و مواد مغذی ضروری را به‌اندازه کافی دریافت می‌کنید. از خوردن مواد غذایی پر کالری با ارزش غذایی کم یا بدون ارزش غذایی خودداری کنید.

اگر سطح آهن خون شما پایین است، بهتر است مواد غذایی غنی از آهن مانند انواع سبزیجات با برگ سبز تیره، نخود فرنگی، میوه خشک‌شده، لوبیا، گوشت قرمز، مرغ، غذاهای دریایی، غلات، ماکارونی و نان را مصرف کنید. ویتامین سی در جذب آهن به بدن کمک می‌کند؛ بنابراین، بهتر است مواد غذایی غنی از ویتامین سی مانند مرکبات، گریپ فروت، پرتقال، نارنگی، توت فرنگی، کیوی، خربزه، گوجه فرنگی، فلفل، کلم بروکلی، سبزیجات برگدار را نیز به رژیم غذایی خود اضافه کنید.

کافئین می‌تواند علائم سندروم پای بی قرار را در برخی از افراد تحریک کند؛ ولی، ممکن است به افراد دیگر کمک کند؛ بنابراین، بهتر است محصولاتی دارای کافئین مانند شکلات، قهوه، چای یا نوشابه بدون الکل را برای چند هفته مصرف کنید تا ببینید آیا روی علائم شما تأثیر می‌گذارند یا خیر. الکل می‌تواند علائم این سندروم را بدتر کند و خواب شما را مختل سازد؛ بنابراین، از مصرف الکل به‌ویژه در عصرها خودداری کنید.

کمبود کدام ویتامین باعث سندروم پا بی قرار می شود؟

همان‌طور که بخش‌های قبلی اشاره کردیم، کاهش دوپامین در مغز یکی از دلایل ابتدا به سندروم پای بی قرار محسوب می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهند که ویتامین دی می‌تواند سطح دوپامین و متابولیت‌های آن را در مغز افزایش دهد و از نورون‌های مرتبط با دوپامین در برابر سموم محافظت کند؛ بنابراین، مصرف مکمل‌های ویتامین دی می‌تواند علائم سندروم را بهبود ببخشد.

پزشک ممکن است آزمایش خون را برای بررسی سطح ویتامین دی شما تجویز کند. اگر سطح ویتامین دی شما پایین باشد، ممکن است از شما بخواهد در معرض آفتاب قرار بگیرید و مکمل ویتامین دی مصرف کنید. منیزیم برای فعال شدن ویتامین دی در بدن لازم است؛ بنابراین، اگر به‌اندازه کافی ویتامین دی مصرف می‌کنید و علائم سندروم بهبود نمی‌یابند، شاید دچار کمبود منیزیم هستید.

ورزش مناسب برای سندروم پای بی قرار

انجام تمرینات ورزشی به‌صورت منظم می‌تواند علائم سندروم پای بی قرار را تسکین دهد؛ ولی، زیاده‌روی در ورزش یا ورزش در ساعات پایانی روز ممکن است علائم را تشدید کند. کشش ساده می‌تواند به متوقف‌سازی علائم کمک کند. تمرینات ورزشی مناسب برای سندروم پای بی قرار عبارت‌اند از:

• کشش ساق پا: روبروی دیواری بایستید و بازوهای خود را به سمت دیوار دراز کنید. کف دست‌ها را روی دیوار بگذارید. آرنج خود را خم نکنید. کمی زانوی راست خود را خم کنید و پای چپ خود را یک یا دو قدم به عقب ببرید. پاشنه پای چپ را روی زمین بگذارید. این وضعیت را برای 20 تا 30 ثانیه حفظ کنید. سپس زانوی چپ خود را خم کنید. پاشنه پای چپ باید همچنان روی زمین باشد.برای کشش بیشتر، پای خود را یک قدم دیگر به عقب ببرید. دوباره به حالت اولیه برگردید. اکنون زانوی چپ خود را خم کنید و مراحل ذکرشده را دوباره تکرار کنید.
• کشش جلوی ران: برای حفظ تعادل، روبروی دیواری بایستید. یکی از مچ‌های پاهای خود را بگیرید و به سمت باسن خود بکشید. پای دیگر را خم نکنید. این وضعیت را برای 20 تا 30 ثانیه حفظ کنید و سپس به حالت اولیه برگردید. اکنون مچ پای دیگر خود را بگیرید و به سمت باسن خود بکشید.
• کشش باسن: برای حفظ تعادل، یک صندلی را جلوی دیواری قرار دهید و روبروی صندلی بایستید. پای چپ خود را بلند کنید و روی صندلی بگذارید. منظور ما این است که زانوی پا را خم کنید و کف پا را روی صندلی بگذارید. همچنین می‌توانید پای خود را روی پله به جای صندلی بگذارید و نرده را برای حفظ تعادل نگه دارید.لگن خود را به‌آرامی به جلو ببرید. زمانی که در بالای ران راست خود احساس کشیدگی کردید، این وضعیت را برای 20 تا 30 ثانیه حفظ کنید. اکنون به حالت اولیه برگردید. حرکات ذکرشده را با پای راست خود نیز انجام دهید.

چه زمانی برای سندروم پای بی قرار باید به پزشک مراجعه کرد؟

برخی از افراد مبتلا به سندروم پای بی قرار هرگز به پزشک مراجعه نمی‌کنند؛ زیرا، فکر می‌کنند پزشک ممکن است وضعیت آن‌ها را جدی تلقی نکند. از آنجایی که این سندروم می‌تواند خواب شما را مختل کند، باعث خواب‎آلودگی در طول روز شود و روی کیفیت زندگی شما تأثیر قابل توجهی بگذارد، باید حتما به پزشک مراجعه کنید.

اگر دچار علائم این سندروم هستید (در بخش علائم، به‌صورت مفصل توضیح داده شد)، به پزشک مراجعه کنید. پزشک عمومی پس از ارزیابی اولیه ممکن است شما را به متخصص مغز و اعصاب (در تشخیص و درمان شرایط تأثیرگذار روی سیستم عصبی تخصص دارد) یا متخصص خواب ارجاع دهد. بهتر است یکی از دوستان یا یکی از اعضای خانواده را با خود به مطب ببرید؛ زیرا، ممکن است اطلاعاتی را درباره وضعیت خود فراموش کنید و این همراه بتواند آن‌ها را برای پزشک توضیح دهد.

پیش از مراجعه به مطب پزشک، علائم خود را در کاغذی یادداشت کنید. از چه زمانی این علائم را مشاهده می‌کنید و این علائم بیشتر در چه ساعاتی از روز مشاهده می‌شوند؟ پاسخ این سؤالات را روی کاغذ بنویسید. درباره بیماری‌های دیگر خود و داروهای بدون نسخه‌ای که مصرف می‌کنید مانند ویتامین‌ها و مکمل‌ها نیز بنویسید.

راه های درمان سندروم پاهای بی قرار

در برخی مواقع، درمان دلایل زمینه‌ای ابتلا به این سندروم مانند کمبود آهن می‌تواند علائم را به‌صورت قابل توجهی تسکین دهد. پزشک ممکن است مکمل آهن خوراکی یا تزریقی را برای اصلاح کمبود آهن تزریق کند. به‌هیچ‌وجه مکمل آهن را بدون مراجعه به پزشک و ارزیابی سطح آهن در خون مصرف نکنید. اگر دلیل سندروم پاهای بی قرار مشخص نباشد، پزشک به شما توصیه خواهد کرد سبک زندگی خود را تغییر دهید. اگر این تغییرات تأثیری روی علائم این سندروم نگذارند، پزشک ممکن است داروهایی را تجویز کند.

درمان دارویی سندروم پای بی قرار

پزشک ممکن است داروهای زیر را برای کاهش علائم این سندروم تجویز کند:

• داروهایی که سطح دوپامین را در مغز افزایش می‌دهند: پزشک ممکن است داروهایی مانند روتیگوتین و پرامیپکسول را برای درمان درجات شدید این سندروم تجویز کند. حالت تهوع، سبکی سر و خستگی خفیف از عوارض جانبی کوتاه‌مدت این داروها به شمار می‌روند.
• داروهایی که روی کانال‌های کلسیم تأثیر می‌گذارند: پزشک ممکن است داروهایی مانند گاباپنتین، اناکاربیل و پره گابالین را برای برخی از افراد مبتلا به این سندروم تجویز کند.
• شل‌کننده‌های عضلاتی و داروهای خواب: این داروها به شما کمک می‌کنند در شب بهتر بخوابید؛ ولی، علائم این سندروم را برطرف نمی‌کنند و ممکن است باعث خواب‌آلودگی در طول روز شوند. اگر درمان‌های دیگر نتوانند به تسکین علائم کمک کنند، پزشک ممکن است این داروها را تجویز کند.
• مواد افیونی (اپیوئید): پزشک ممکن است داروهای مخدر مانند ترامادول، کدئین، اکسی کدون و هیدروکودون را برای تسکین علائم شدید این سندروم تجویز کند. اگر دوزهای بالای این داروها مصرف شود، ممکن است اعتیادآور باشند.

پزشک ممکن است چندین دارو را تجویز کند تا بهترین دارو یا بهترین ترکیب از داروها را برای تسکین علائم شما پیدا کند. بیشتر داروهایی که برای سندروم پای بی قرار تجویز می‌شوند، نباید در طول بارداری مصرف شود. پزشک ممکن است تکنیک‌های خودمراقبتی را برای تسکین علائم به افراد باردار توصیه کند؛ ولی، اگر علائم در سه ماهه آخر بارداری به‌شدت آزاردهنده باشند، پزشک ممکن است برخی از داروهای ذکرشده را تجویز کند.

درمان سندروم پای بی قرار در کلینیک پزشک اول

اگر دنبال کلینیکی با متخصصانی باتجربه و ماهر برای درمان سندروم پای بی قرار خود هستید، به کلینیک مغز و اعصاب و کلینیک اعصاب و روان در درمانگاه پزشک اول مراجعه کنید. پزشکان و دستیاران این کلینیک تمام تلاش خود را برای ارائه بهترین خدمات و درمان بیماری شما خواهند کرد.

سخن آخر

زندگی با بیماری سندروم پای بی قرار می‌تواند بسیار دشوار باشد؛ ولی، مدیریت علائم و افزایش کیفیت زندگی امکان‌پذیر است. حتما درباره نگرانی‌های خود با پزشک صحبت کنید تا او بتواند بهترین روش درمانی را به شما توصیه کند. علاوه بر تجویز داروها، پزشک ممکن است به شما توصیه کند سبک زندگی خود را تغییر دهید تا از این مشکل، رهایی یابید و سالم‌تر زندگی کنید.

کلینیک پزشک اول