اختلال شخصیت پارانوئید (Paranoid Personality Disorder) یکی از شایع‌ترین اختلالات شخصیتی است. کارشناسان معتقدند که این اختلال ممکن است تا 4.41 درصد از جمعیت را تحت تاثیر قرار دهد. افراد مبتلا به این بیماری از سوی دیگران احساس خطر می‌کنند؛ بنابراین تمایلی به مراجعه به پزشک ندارند. در نتیجه، بسیاری از پزشکان تجربه کمی در تشخیص و درمان این اختلال دارند. همچنین هیچ مطالعه بالینی یا دستورالعمل درمانی در مورد آن وجود ندارد.
در این مقاله از پزشک اول تلاش کرده‌ایم به همه سوالات شما در مورد اختلال پارانوئید بپردازیم. پس تا پایان همراه ما باشید؛ چراکه نکات بسیار مفیدی بیان شده است.
جهت دریافت نوبت از دکتر روانپزشک و مشاور اختلال شخصیت بر روی لینک کلیک کنید.
پارانوئید چیست؟
در سال 1980، انجمن روانپزشکی آمریکا تعریف پارانوئید را در سومین راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-III) منتشر کرد. افراد مبتلا به بیماری پارانوئید دارای ویژگی‌های شخصیتی بدگمانی، کینه‌جویی و حسادت هستند. برخی از پزشکان دیگر هم معتقدند که افراد مبتلا، دارای ویژگی‌های خود بزرگ بینی و خصومت بیش‌از حد هستند. این بیماری می‌تواند به عنوان یک اختلال مستقل رخ دهد؛ اما افراد که دارای بیماری‌های زیر هستند علائم PPD را هم دارند:
- اسکیزوفرنی؛
- اسکیزوافکتیو و روان‌پریشی؛
- بیماری آلزایمر؛
- آسیب مغزی.
متخصصان اطلاعات کمی در مورد این بیماری دارند. شاید دلیل آن این است که افراد مبتلا به اختلال پارانوئید، تمایلی برای مطالعات بالینی ندارند. علائم این نوع اختلال شخصیت، معمولاً در اواخر نوجوانی یا اوایل بزرگسالی شروع می‌شود.
علائم اختلال پارانوئید
افراد مبتلا به پارانوئید نسبت به دیگران بی‌اعتماد یا مشکوک هستند. آنها دیگران را به عنوان یک تهدید می‌بینند و به‌طور کلی احساس می‌کنند که دیگران به آنها آسیب می‌رسانند یا آنها را فریب می‌دهند. این اختلال، بیمار را از اعتماد به دیگران و داشتن روابط نزدیک و معنادار باز می‌دارد. برخی از علائم و نشانه‌های اضافی این بیماری عبارتند از:
- افزایش هوشیاری؛
- حساس به انتقاد؛
- پرخاشگری:
- سخت‌گیری عاطفی؛
- تنهایی کار کردن؛
- استفاده زیاد از مواد مخدر.
علائم اختلال پارانوئید می‌تواند با علائم سایر اختلالات سلامت روان هم‌پوشانی داشته باشد. اسکیزوفرنی و اختلال شخصیت مرزی (BPD) دو بیماری با علائم مشابه این اختلال هستند. در نتیجه، تشخیص دقیق این بیماری را دشوار می‌کند.
علت به وجودآمدن اختلال پارانوئید
علت این بیماری هنوز ناشناخته است؛ اما محققان بر این باورند که ترکیبی از عوامل بیولوژیکی و محیطی می‌تواند دلیل بروز آن باشد. این اختلال بیشتر در خانواده‌هایی با سابقه اسکیزوفرنی و اختلال هذیان وجود دارد. شوک یا آسیب دوران کودکی نیز ممکن است یکی از عوامل موثر باشد. همچنین محققان عوامل دیگری را شناسایی کرده‌اند که بیماری را در نوجوانی و بزرگسالی پیش‌بینی می‌کند. این عوامل شامل موارد زیر هستند:
- غفلت عاطفی؛
- اهمیت ندادن؛
- خشم شدید و بی‌اساس والدین.
البته با توجه به تحقیقات انجام‌شده احتمال ابتلای افراد زیر به این بیماری بیشتر است:
- شخصی که در خانواده‌های کم درآمد زندگی می‌کند.
- شخصی که طلاق گرفته یا هرگز ازدواج نکرده است.
ویژگی های رفتاری افراد مبتلا به پارانوئید
افراد مبتلا به پارانوئید در اغلب موارد اعتقاد ندارند که رفتارشان غیرعادی است. از نظر آنها کاملا منطقی است که نسبت به دیگران مشکوک باشند؛ اما اطرافیان معتقدند که این بی‌اعتمادی بدون دلیل است. فرد مبتلا، ممکن است رفتاری خصمانه یا سخت‌گیرانه داشته باشد و با کارهای طعنه‌آمیز باعث واکنش دیگران هم شود. اگر دیگران نسبت به رفتارش عکس‌العملی داشته باشند، حتی گمان آنها بیشتر هم می‌شود.
شرایط خاص‌تر می‌تواند علائم شخص مبتلا به این بیماری را بدتر کند. به‌عنوان‌مثال، افسردگی و اضطراب می‌تواند بر خلق‌وخوی فرد تأثیر بگذارد. تغییرات خلق‌وخوی باعث می‌شود فرد مبتلا به PPD بیشتر احساس انزوا کند. در ادامه به چند مورد از ویژگی‌های رفتاری افراد مبتلا اشاره شده است:
- از نظر افراد مبتلا به این اختلال، دیگران انگیزه‌های پنهانی دارند یا می‌خواهند به آنها آسیب برسانند (به عبارت دیگر، تجربه توهمات آزاردهنده).
- اعتقاد دارد که دوستان، خانواده و شریک زندگی غیرقابل اعتماد هستند و به او خیانت می‌کنند.
- نسبت به دیگران دیدگاه منفی دارند.
- در پاسخ به انتقاد خیلی حساس هستند.
- خیلی حساس هستند و به سرعت عصبانی می‌شوند.
- از نظر اجتماعی تنها و منزوی هستند.
- برای جلوگیری از استثمار دیگران در روابط خود کنترل‌شده رفتار می‌کند.
- اهل بحث و جدل هستند.
- در درک رفتار غیرمنطقی خودشان مشکل دارند.
- در آرامش داشتن مشکل دارند.
- به دنبال معانی پنهان در حرکت‌ها و مکالمه‌ها خود هستند.
نحوه برخورد با افراد مبتلا به پارانوئید
برخورد با کسانی که این بیماری را دارند، بسیار دشوار و چالش‌برانگیز است؛ چراکه به دلیل بدبینی که دارند، کارهای دیگران را برای خودشان تهدید حساب می‌کنند. پس در برخورد با آنها اولین کاری که باید بکنید؛ این است اعتماد آنها را جلب کنید. در ادامه به تعدادی از راه‌های ارتباط موثر با افراد مبتلا به پارانوئید، معرفی شده است
- با آنها بحث نکنید: افرادی که این بیماری را دارند، بسیاری حساس هستند و کوچک‌ترین حرف‌های شما را توهین و فریب در نظر می‌گیرند. در این شرایط سعی کنید با آنها همدردی کنید. بدون هیچ‌گونه قضاوتی حرف‌های بیمار را بشنوید؛ اما از افکارش حمایت نکنید.
- محیط را برای بیمار امن کنید: هنگامی که با این افراد حرف می‌زنید، باید محیط هیچ‌گونه تنشی نداشته باشد. افرادی که این بیماری را دارند به اندازه کافی از همه چیز واهمه دارند؛ پس آنها را تحت فشار قرار ندهید تا عصبانی نشوند. در زمانی که با حرف می‌زنید، فقط به او احساس امنیت دهید و اعتمادش را جلب کنید.
- اعتماد به نفس او را تقویت کنید: افرادی که دارای این اختلال هستند، معمولا احساس خود کوچک‌بینی را همراه خودشان دارند. همچنین به‌دلیل اینکه از طرف افراد زیادی انتقاد شنیده است، همیشه دیگران را محکوم می‌کنند و از آنها دوری خواهند کرد؛ بنابراین زمانی که با فرد بیمار حرف می‌زنید، ویژگی مثبت او را شرح دهید و برای انجام کارهای خوب تشویقش کنید. حتی کارهای مثبتی که تابه‌حال انجام داده است؛ اما به آن بی‌توجهی شده است را ببینید و در مورد آن صحبت کنید تا از این راه، عزت‌نفش و اعتماد به نفس او را زنده کنید.
- در درمان او مشارکت داشته باشید: خانواده می‌تواند نقش مهمی برای آمادگی فرد برای پذیرش درمان داشته باشد. مشورت با بیمار درباره انتخاب درمانگر مناسب و روش درمانی مناسب، یادآوری زمان مصرف دارو و ... به شخص بیمار این احساس را منتقل می‌کند که افراد نزدیک به سلامتی او اهمیت می‌دهند.
- افراد نزدیک بیمار رفتار خودشان را کنترل کنند: اگر شما جزو افراد نزدیک فرد بیمار هستید باید روی رفتار خودتان کنترل داشته باشید. باید در رفتارهای خودتان احتیاط داشته باشید؛ چراکه بیمار از رفتار شما الگو می‌گیرد؛ پس تا حد امکان صبور باشید، عصبانی نشوید و خشم خودتان در مقابل بیمار کنترل کنید. اگر شما اینگونه رفتار کنید، می‌توانید از فرد بیمار درخواست کنید که او هم اینگونه رفتار کند.
- نظر بیمار را در مورد دیگران تغییر دهید: کسی که مبتلا به این نوع اختلال است، همیشه این احساس را دارد که دیگران نسبت به او در حال توطئه‌چینی هستند. پس شما سعی کنید شخص بیمار را به جمع ببرید تا نظرش در مورد افراد تغییر کند. به آنها بگویید که هر کسی زندگی خودش را دارد و دلیلی وجود ندارد که برای تو توطئه درست کند.
- مراقبت‌های جسمانی از او داشته باشید: شخصی که این اختلال را دارد، باید همیشه در محیطی شاد قرار داشته باشد. بیمار را از مصرف دخانیات و مشروبات الکلی دور کنید. همراه او ورزش کنید تا استرس و اضطراب از او دور شود؛ چراکه ورزش باعث باعث ترشح اندورفین می شود که می تواند تنش را از بین ببرد، خلق‌وخوی عزیزتان را تقویت کند و به مدیریت علائم استرس، اضطراب و افسردگی کمک کند. همچنین تغذیه مناسب و خواب کافی تا حدی زیادی به این بیماران کمک می‌کند.
- استقلال آنها را حفظ کنید: یکی از مسائل مهم برای افرادی که این اختلال را دارند، حفظ استقلال آنها است. پس تا حدی که امکان دارد، استقلال آنها را حفظ کنید و به جای آنها تصمیم نگیرید. با توجه به شرایط خاصی که این افراد دارند؛ از دست‌دادن کنترل و استقلال باعث نگرانی او خواهد شد.
- از فرد بیمار انتقاد نکنید: شخصی که پارانوئید دارد، نسبت به انتقاد بسیار حساس است. آنها هیچوقت دوست ندارند که دیگران مشکلات‌شان را یادآوری کنند؛ چراکه بر این باور هستند که نسبت به بیشتر افراد برتر هستند. پس برای اینکه از تنش با آنها جلوگیری کنید، از فرد بیمار انتقاد نکنید. داشتن رابطه با فردی که دارای اختلال شخصیت پارانوئید است، نیازمند تحمل سختی، صبر و درک زیاد است؛ اما اگر مراقب نباشید، می‌تواند خیلی خسته‌کننده باشد و زندگی شما را هم تحت تاثیر قرار دهد. بدبینی فرد بیمار می‌تواند دنیا را مکانی تاریک و منفی جلوه دهد؛ بنابراین بسیار مهم است که برای تقویت روحیه و عزت‌نفس خود قدم‌هایی بردارید.
- روابط خودتان را با سایر اعضا حفظ کنید: رفتارهای مرتبط با افراد مبتلا به این اختلال، ممکن است شما را از خانواده و دوستان منزوی کند. اما برای حفظ زندگی اجتماعی خودتان حد و مرزی تعیین کنید. برای حمایت، آرامش و تفریح به ارتباط منظم با خانواده و دوستان نیاز دارید. اگر ارتباطات اجتماعی قدیمی را رها کرده‌اید، هیچوقت برای پیدا کردن دوستان جدید دیر نیست.
- زمانی را برای استراحت اختصاص دهید: وقتی با فردی مبتلا به این بیماری سروکار دارید، ممکن است احساس خوشایندی نسبت به خودتان نداشته باشید. شما باید با در نظرگرفتن تمرین‌های روزانه مانند یوگا، تنفس عمیق یا مدیتیشن و خودتان را بازیابی کنید. فعالیت بدنی به همان اندازه که برای عزیزان مبتلا به PPD برای کاهش استرس و اضطراب مهم است، برای شما هم مهم باشد.
- خوب غذا بخورید و به اندازه کافی بخوابید: هنگامی که با مشکل سلامت روانی یکی از عزیزان خود سروکار دارید، به راحتی از رژیم غذایی خود غافل می‌شوید و خواب خود را کم می‌کنید. اما وقتی خوب غذا می‌خورید و خواب کافی دارید، بهتر می توانید استرس را کنترل کنید، صبور باشید و واکنش عاطفی خود را کنترل کنید.
روش های تشخیص اختلال پارانوئید
به منظور تشخیص پارانوئید، پزشک ابتدا از بیمار در مورد علائم و سابقه پزشکی سوال می‌کند. همچنین پزشک معاینهای فیزیکی برای بررسی سایر شرایط پزشکی انجام می‌دهند. حتی بیمار را برای آزمایش بیشتر نزد روانشناس و دکتر روانپزشک بفرستد. در این شرایط روانشناس یا روانپزشک، اغلب سوالات کلی می‌پرسند که پاسخ دفاعی یا خصمانه ایجاد نمی‌کند. برای مثال سوالاتی در مورد دوران کودکی، مدرسه، زندگی کاری و روابط‌تتان از بیمار پرسیده می‌شود. علاوه‌براین، متخصص سلامت روان احتمالا رفتار شخص بیمار را با چند سوال مختلف بسنجد و سپس یک برنامه درمانی را مشخص کند.
تفاوت پارانویا و پارانوئید چیست؟
پارانویا یک فرآیند است که باعث می‌شود نسبت به دیگران سوء ظن یا بی‌اعتمادی غیرمنطقی داشته باشید. افراد مبتلا به پارانویا احساس می‌کنند که مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند یا اینکه کسی قصد دارد آنها را دستگیر کند. همچنین این افراد احساس خطر آسیب فیزیکی را دارند، حتی اگر در خطر نباشند. افراد مبتلا به زوال عقل گاهی اوقات پارانویا دارند و همچنین ممکن است در افرادی که از مواد مخدر استفاده می‌کنند رخ دهد. شاید بپرسید که پارانویا با پارانوئید چه تفاوتی با هم دارند؟ باید بگوییم که پارانوئید یک اختلال شخصیتی است که با پارانویا همراه است؛ یعنی فرد را درگیر پارانویا می‌کند.
پیامدها و عوارض اختلال پارانوئید
رفتارهای مرتبط با پارانوئید می‌تواند در توانایی فرد برای حفظ روابط و همچنین توانایی او برای عملکرد اجتماعی و در موقعیت های کاری اختلال ایجاد کند. در بسیاری از موارد، افراد مبتلا از افراد یا شرکت‌هایی شکایت می‌کنند که فکر می‌کنند «برای دستگیری آنها هستند.»
این اختلال کیفیت زندگی فرد را کاهش می‌دهد و همچنین زندگی خانواده، دوستان و همکارانش را تحت تاثیر قرار خواهد داد؛ همچنین می‌تواند با پرخاشگری و خشونت نسبت به دیگران ظاهر شود. در نتیجه، افراد مبتلا، خود را از نظر اجتماعی منزوی و افسرده می‌بینند. بیماری که در کنار سایر اختلالات، با افزایش خطر خودکشی نیز ارتباط دارد.
چه زمانی برای اختلال پارانوئید باید به پزشک مراجعه کرد؟
به‌طور کلی نمی‌توان از این اختلال پیشگیری کرد؛ اما درمان به فرد مبتلا به PPD اجازه می‌دهد تا راه‌های مؤثرتری برای مقابله با افکار و موقعیت‌های تحریک کننده را یاد بگیرد. شخصیت هر فرد در طول رشد، یعنی زمان کودکی و نوجوانی به تکامل خود ادامه می‌دهد. به همین دلیل، پزشکان نمی‌توانند بیماری فرد مبتلا را تا بعد از سن 18 سالگی تشخیص دهند.
تشخیص اختلالات شخصیت، از جمله بیماری پارانوئید، دشوار است؛ زیرا اکثر افراد مبتلا به اختلال شخصیت، مشکلی در رفتار یا طرز تفکر خود نمی‌بینند. این افراد فقط در شرایطی که به دلیل مشکلاتی مانند طلاق یا از دست‌دادن رابطه به اضطراب و افسردگی دچار می‌شوند، دنبال کمک هستند. شما هم به‌عنوان یکی از اطرافیان بیمار باید به‌محض اینکه نشانه‌های این بیماری را در فرد مشاهده کردید، او را به نزد پزشک متخصص ببرید تا درمان شروع شود.
روش های درمان اختلال پارانوئید
افراد مبتلا به پارانوئید به ندرت به دنبال درمان هستند و اکثر اوقات اعضای خانواده، همکاران و ... آنها را ارجاع می‌دهند. هنگامی که فرد مبتلا، به دنبال درمان است، روان‌درمانی (گفتار درمانی)، مانند درمان رفتاری شناختی (CBT) یا رفتار درمانی دیالکتیکی (DBT)، روش مناسبی است. این درمان بر افزایش مهارت‌های عمومی، به‌ویژه اعتماد و همدلی و همچنین بهبود تعامل اجتماعی، ارتباطات و عزت نفس تمرکز دارد.
ازآنجایی‌که افراد مبتلا به این اختلال، اغلب به دیگران بی‌اعتماد هستند، برای متخصصان چالش‌برانگیز هستند؛ چراکه اعتماد و ایجاد ارتباط از عوامل مهم روان‌درمانی هستند. در نتیجه، بسیاری از افراد درگیر پارانوئید، ممکن است برنامه درمانی خود را دنبال نکنند و حتی ممکن است کارهای شخص درمانگر را زیر سوال ببرند.
محققان به تازگی مطالعه این نوع اختلال شخصیت را آغاز کرده‌اند؛ بنابراین پزشکان اطلاعات کمی در مورد درمان این بیماری دارند و تاکنون هیچ آزمایش بالینی برای آن انجام نشده است؛ چراکه کسی در آزمایش‌ها شرکت نمی‌کند. اما پزشکان گاهی اوقات گزینه‌های درمان دارویی را برای افراد مبتلا به PPD در نظر می‌گیرند.
دارودرمانی در اختلال شخصیت پارانوئید
سازمان غذا و دارو هنوز هیچ درمان دارویی را برای بیماری پارانوئید تایید نکرده است. برخی از افراد درمان PPD را با همان داروهایی که متخصصان برای درمان اختلال شخصیت مرزی استفاده می‌کنند، پیشنهاد می‌دهند.
اساس تصمیم آنها بر این است که دو بیماری دارای ویژگی‌های تشخیصی مشابهی مانند کینه‌ورزی و پرخاشگری نسبت به دیگران هستند. پزشکان معمولا داروهای زیر را برای کاهش پرخاشگری تجویز کنند:
- داروهای ضدروان‌پریشی؛
- داروهای تثبیت‌کننده خلق؛
- داروهای ضد‌افسردگی؛
بیشتر بخوانید: علائم افسردگی چیست؟
داروها به تنهایی برای درمان اختلالات شخصیت توصیه نمی‌شوند و بهتر است در ترکیب با روان درمانی استفاده شوند. یک منبع معتبر در سال 2017 اشاره کرد که اثرات این داروها بسیار کم است.
چشم‌انداز این بیماری، به این بستگی دارد که آیا فرد مایل به پذیرش درمان است یا خیر. افراد مبتلا که در برابر درمان مقاومت می‌کنند و حتی ممکن است زندگی کاری کمتری داشته باشند. این بیماری در توانایی فرد برای حفظ شغل یا داشتن تعاملات اجتماعی مثبت اختلال ایجاد می‌کند. در مقایسه، افرادی که درمان را می‌پذیرند، در حفظ شغل و روابط سالم مشکلات کمتری داشته باشند. با این حال، شما باید درمان را در طول زندگی خود ادامه دهید؛ زیرا هیچ درمانی برای PPD وجود ندارد.
درمان اختلال پارانوئید در کلینیک پزشک اول
بعضی اوقات تشخیص اشتباه باعث بدترشدن پارانوئید خواهد شد؛ بنابراین درمان این بیماری باید در کلینیک تخصصی اعصاب و روان یا کلینیک روانشناسی شروع شود. این مراکز با بهره‌گیری از روانشناسان برجسته به روند بهبود سریع‌تر و بهتر بیمار کمک می‌کنند. یک متخصص خوب می‌تواند با معاینه دقیق بیمار و همچنین شرح حال گرفتن مناسب از او، بهترین درمان را تجویز کند. روانشناس متبحر در کلینیک پزشک اول به‌خوبی این بیماری را می‌شناسند و در زمینه درمان آن تجربه کافی دارند. پس با آنها با بررسی دقیق شرایط بیمار و ارتباط با او، بهترین روش درمانی را ارائه می‌دهند.
سخن پایانی
اختلال شخصیت پارانوئید (PPD) یک وضعیت سلامت روانی چالش‌برانگیز است که با بی‌اعتمادی و سوء ظن بیمار همراه است. این اختلال با پرخاشگری، تنهایی کارکردن، افزایش هوشیاری و ... همراه است. هنوز علت دقیق آن پیدا نشده است؛ اما محققان دو عامل بیولوژیکی و محیطی را در ایجاد این بیماری موثر می‌دانند. فردی که این بیماری را دارد، دارای ویژگی‌هایی رفتاری خاصی است که شما باید برای برخورد با آنها صبور باشید.
پرخاشگری، خشونت، افسردگی و ... از جمله عوارض این اختلال است و با خودکشی هم ارتباط دارد. برای درمان این بیماری روش قطعی وجود ندارد و در بیشتر موارد از درمان‌های دارویی برای آن استفاده می‌کنند.
پست قبلی
پست بعدی
دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید