علت کشیدن آب نخاع و مراقبت های بعد از آن

تصور کنید که برای تشخیص بیماری‌های پیچیده‌ای مانند مننژیت یا لوسمی به یک روش دقیق و موثر نیاز دارید که بتواند اطلاعات مفیدی از وضعیت سلامت مغز و نخاع شما ارائه دهد. کشیدن آب نخاع، آزمایش مایع نخاع یا پونکسیون نخاع یکی از این روش‌ها است که در آن مایع نخاعی از بدن شما گرفته می‌شود تا پاسخ‌های دقیق‌تری در مورد مشکلات عصبی پیدا شود. این فرایند نه‌تنها به دکتر ستون فقرات یا سایر پزشکان کمک می‌کند تا تشخیص‌های بهتری داشته باشند؛ بلکه می‌تواند نقشه‌ای از وضعیت سیستم عصبی شما را به تصویر بکشد. اگر کنجکاو هستید که بدانید این روش چگونه انجام می‌شود و چرا اهمیت زیادی دارد، ادامه این مقاله از کلینیک مغز و اعصاب پزشک اول را از دست ندهید.

آزمایش مایع نخاع برای چیست؟

کشیدن آب نخاع (lumbar puncture) یک روش پزشکی است که در آن، پزشک یک سوزن را در قسمت پایین کمر شما وارد می‌کند تا نمونه‌ای از مایع مغزی نخاعی (CSF) بردارد. مایع مغزی نخاعی، مایعی شفاف است که در اطراف مغز و نخاع وجود دارد. این آزمایش می‌تواند به تشخیص بیماری‌هایی که مغز، اعصاب و نخاع را تحت تأثیر قرار می‌دهند، کمک کند؛ به نظر شما چرا این روش پزشکی انجام می‌شود؟ پزشک ممکن است برای بررسی موارد زیر اقدام به انجام آزمایش مایع نخاع کند:

• خونریزی در مغز (خونریزی داخل جمجمه‌ای)
• زوال عقل
• تجمع بیش از حد مایع مغزی نخاعی
• التهاب بافت مغز (آنسفالیت)
• لوسمی یا سایر سرطان‌ها
• مننژیت (عفونت مغز)
• ام‌اس یا سایر بیماری‌های خودایمنی
• میلیت (التهاب نخاع)

همچنین، پزشکان از کشیدن آب نخاع برای اهداف زیر استفاده می‌کنند:

• بی‌حسی ناحیه‌ای، مانند بی‌حسی اپیدورال برای کاهش درد در قسمت پایینی بدن
• تزریق ماده حاجب برای تصویربرداری با اشعه ایکس (میلوگرام)
• تزریق داروهای شیمی‌درمانی یا شل‌کننده عضلانی
• کاهش فشار داخل جمجمه‌ای

کشیدن آب نخاع چگونه انجام می شود؟

کشیدن آب نخاع در یک مرکز درمانی سرپایی یا بیمارستان انجام می‌شود. پزشک شما درباره‌ خطرات احتمالی و میزان ناراحتی که ممکن است تجربه کنید با شما صحبت خواهد کرد. بی‌حسی موضعی در پایین کمر تزریق می‌شود تا محل ورود سوزن بی‌حس شود. ممکن است در زمان تزریق، احساس سوزش کوتاهی داشته باشید. سپس یک سوزن باریک و توخالی بین دو مهره‌ پایین کمری وارد می‌شود. سوزن از بین پرده‌ نخاعی عبور می‌کند و وارد کانال نخاعی می‌شود. احتمالا هنگام ورود سوزن، در ناحیه‌ی کمر احساس فشار داشته باشید.

پس از قرار گرفتن سوزن در محل مناسب، ممکن است از شما خواسته شود کمی وضعیت بدن خود را تغییر دهید. سپس فشار مایع مغزی نخاعی اندازه‌گیری می‌شود، مقدار کمی از مایع برداشته می‌شود و دوباره فشار اندازه‌گیری خواهد شد. در نهایت سوزن خارج می‌شود و محل ورود آن پانسمان خواهد شد. معمولا کل فرایند حدود 15 تا 30 دقیقه طول می‌کشد و ممکن است از شما خواسته شود پس از آن مدتی دراز بکشید.

آمادگی های لازم قبل از آزمایش مایع نخاع

اگر پزشک کشیدن آب نخاع را تجویز کرده باشد، احتمالا علاوه بر معاینه فیزیکی و اطلاع از تاریخچه سلامت موارد زیر را به بیمار توصیه کند:

• انجام سی‌تی اسکن (CT) یا ام‌آر‌آی (MRI) برای بررسی وجود تورم در مغز یا اطراف آن توصیه شود.
• آزمایش خون تجویز می‌کند تا وضعیت لخته‌شدن یا خون‌ریزی بررسی شود.
• درصورتی‌که داروهای رقیق‌کننده خون مانند وارفارین یا آسپرین مصرف می‌کنید، زمان‌بندی مصرف داروهای شما باید متوقف یا تغییر کند. تغییر در زمان‌بندی داروهایتان را تنها با تایید پزشک خود انجام دهید.

این کارها به پزشک شما کمک می‌کند تا بیشتر در مورد ناحیه‌ای که در طول فرایند با آن روبه‌رو هستند، اطلاعات به دست آورند. همچنین آن‌ها مطمئن کی‌شوند که این کار برای شما ایمن است تا از بروز مشکلات بعدی جلوگیری کنند. پزشک شما دستورالعمل‌های خاص یا اضافی برای کمک به آماده‌سازی شما خواهد داد. برای مثال، پزشک شما دستورالعمل‌های دقیقی در مورد غذا، نوشیدنی و داروهایی که مصرف می‌کنید به شما می‌دهد.

اقدامات حین کشیدن مایع نخاع

در حین کشیدن آب نخاع، پزشک از شما می‌خواهد که به پهلوی خودتان، معمولا پهلوی چپ، دراز بکشید. زانوهای خود را به سمت قفسه سینه جمع کنید و در این وضعیت برای مدت زمان آزمایش بمانید. حتی ممکن است از شما خواسته شود که بنشینید و به جلو خم شوید؛ به‌طوری‌که دست‌ها و سرتان روی میز قرار گیرد. اگرچه این وضعیت ممکن است کمی ناخوشایند یا ناراحت‌کننده باشد؛ اما باید تا جایی که می‌توانید ثابت بمانید و دستورالعمل‌ها را دنبال کنید. همچنین احتمالا در طول انجام آزمایش نیاز باشد موقعیت خودتان را کمی تغییر دهید.

مراقبت های لازم بعد از کشیدن آب نخاع

پس از انجام کشیدن آب نخاع، پزشک دستورالعمل‌هایی برای مراقبت از خودتان به شما خواهد داد. این توصیه‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• عدم رانندگی یا کار با دستگاه‌های سنگین به مدت ۲۴ ساعت
• دراز کشیدن به پشت یا پهلو به مدت حداقل یک تا چند ساعت
• پرهیز از فعالیت‌ها یا تمرینات سنگین به مدت ۲۴ تا ۴۸ ساعت
• استراحت کافی
• نوشیدن مقدار زیادی مایعات برای حفظ آب بدن

درصورتی که پزشک شما اجازه دهد، احتمالا بتوانید پس از این روش به محل کار خود بازگردید. همچنین داروهای بدون نسخه حاوی استامینوفن می‌توانند به کاهش سردرد یا کمردرد کمک کنند. اگر سردردتان شدید شد، حتما با پزشک تماس بگیرید.

عوارض کشیدن آب نخاع

اگرچه پونکسیون نخاع ایمن است؛ اما ممکن است با برخی عوارض همراه باشد. این عوارض شامل موارد زیر هستند:

• سردرد: حدود ۲۵ درصد از افرادی که این روش را انجام می‌دهند، دچار سردرد می‌شوند. این سردرد به دلیل نشت مایع مغزی نخاعی به بافت‌های اطراف ایجاد می‌شود. معمولا سردرد از چند ساعت تا دو روز پس از انجام روش آغاز می‌شود و ممکن است با حالت تهوع، استفراغ و سرگیجه همراه باشد. معمولا این نوع سردرد هنگام نشستن یا ایستادن شدت می‌گیرد و با دراز کشیدن کم می‌شود. سردردهای پس از آزمایش مایع نخاع احتمالا از چند ساعت تا بیش از یک هفته طول بکشند.
• درد یا ناراحتی در ناحیه کمر: احتمالا پس از انجام این روش، در ناحیه پایین کمر احساس درد یا حساسیت داشته باشید. این درد گاهی به سمت پاها کشیده می‌شود.
• خونریزی: در مواردی ممکن است خونریزی در محل ورود سوزن یا در موارد نادر، در فضای اپیدورال رخ دهد.
• فتق ساقه مغز: وجود تومور مغزی یا ضایعه‌ای که فضای داخل جمجمه را اشغال کرده باشد، می‌تواند فشار داخل جمجمه را افزایش دهد. در چنین شرایطی، برداشتن مایع مغزی نخاعی ممکن است باعث جابه‌جایی خطرناک ساقه مغز شود.

کشیدن مایع نخاعی نوزاد

کشیدن مایع نخاعی از نوزاد مشابه همان روشی است که برای بزرگسالان انجام می‌شود؛ اما با دقت و مراقبت بیشتر، چراکه بدن نوزاد حساس‌تر است. درصورتی‌که این روش روی کودک انجام شود، ممکن است یکی از والدین اجازه داشته باشد در اتاق حضور داشته باشد. چراکه فردی کودک را در وضعیت مناسب نگه می‌دارد. گاهی‌اوقات برای پونکسیون نخاع در کودکان و نوزادان، از سونوگرافی برای هدایت دقیق‌تر سوزن استفاده می‌شود تا از ورود بیش از حد آن جلوگیری شود.

نتیجه پونکسیون نخاع چقدر زمان می برد تا آماده شود

نمونه‌های مایع مغزی نخاعی که طی آزمایش مایع نخاع گرفته می‌شود و برای بررسی به آزمایشگاه ارسال خواهد شد. تکنسین‌های آزمایشگاه هنگام بررسی این مایع، فاکتورهای مختلفی را ارزیابی می‌کنند، از جمله:

• ظاهر کلی مایع
• پروتئین
• گلبول‌های سفید خون
• قند (گلوکز)
• میکروارگانیسم‌ها
• سلول‌های سرطانی

نتایج آزمایش همراه با اطلاعات به‌دست‌آمده در زمان انجام تست مانند فشار مایع نخاعی به پزشک در تشخیص نهایی کمک می‌کند. معمولا پزشک نتایج را طی چند روز به شما اطلاع می‌دهد؛ اما در برخی موارد ممکن است زمان بیشتری نیاز باشد.

زمان دریافت نتایج بستگی به دلیل انجام آزمایش دارد. به طور متوسط، نتایج شما باید ظرف دو تا سه روز دریافت شود. اگر به آزمایش مایع نخاع فوری برای بررسی شرایط تهدیدکننده زندگی مانند خونریزی مغزی یا مننژیت نیاز داشته باشید، نتایج سریع‌تر به دستتان خواهد رسید.

سخن پایانی

کشیدن آب نخاع یک روش پزشکی است که می‌تواند برای تشخیص و درمان بسیاری از مشکلات مرتبط با مغز، اعصاب و نخاع مورد استفاده قرار گیرد. اگرچه تجربه این آزمایش کمی ناخوشایند باشد؛ اما معمولا این عمل بدون درد انجام می‌شود و پس از آن، مراقبت‌های ساده‌ای مانند استراحت و مصرف مایعات می‌تواند به بهبودی سریع‌تر شما کمک کند. اما توجه به عوارض احتمالی مانند سردرد یا درد کمر که معمولا موقتی هستند، می‌تواند برای جلوگیری از مشکلات بعدی مفید باشد. به‌طور کلی، با رعایت دستورالعمل‌های پزشک و مراقبت‌های مناسب، می‌توان از این روش به‌طور بهتر استفاده کرد.