خطرات و عوارض تشنج در کودکان

عوارض تشنج در کودکان و علل آن

متاسفانه تشنج یک اختلال ناگهانی و موقتی در فعالیت الکتریکی مغز است که می‌تواند باعث تغییر در رفتار، حرکات یا سطح هوشیاری فرد شود. تشنج در کودکان یکی از شایع‌ترین مشکلات عصبی است که بسیاری از خانواده‌ها را درگیر می‌کند. عوامل مختلفی از جمله تب بالا، عفونت‌ها، ضربه‌های مغزی یا حتی عوامل ژنتیکی می‌توانند محرک بروز تشنج باشند. در ادامه این مطلب دقیق‌تر بررسی می‌کنیم علل بروز تشنج چیست و انواع و روش‌های درمانی این عارضه را به طور دقیق بررسی می‌کنیم.

تشنج در کودکان چگونه است؟

به طور کلی تشنج در کودکان به دو دسته کلی تشنج‌های فوکال (کانونی) و تشنج‌های ژنرالیزه تقسیم می‌شود. تشنج‌های فوکال از یک ناحیه خاص در مغز شروع شده و می‌تواند باعث حرکات غیرارادی در یک قسمت از بدن، تغییر در حواس یا احساسات ناگهانی شوند. در مقابل تشنج‌های ژنرالیزه کل مغز را درگیر می‌کنند و انواع مختلفی مانند تشنج تونیک-کلونیک (شامل سفتی و لرزش شدید بدن)، تشنج غیابی (توقف ناگهانی هوشیاری برای چند ثانیه) و تشنج میوکلونیک (پرش‌های سریع عضلانی) دارند. برای تشخیص دقیق نوع تشنج باید به دکتر تشنج مراجعه کرد تا روش درمانی مناسب با شرایط بیمار انتخاب شود.

یکی از رایج‌ترین انواع تشنج در بچه‌ها تشنج ناشی از تب است که اغلب در سنین ۶ ماه تا ۵ سال رخ می‌دهد و با تب بالا همراه است. معمولاً این نوع تشنج‌ها کوتاه‌مدت هستند و عوارض جدی ندارند، اما در برخی موارد ممکن است نشان‌دهنده زمینه‌های عصبی نیز باشند. همچنین تشنج‌های غیابی که بیشتر در کودکان دبستانی رخ می‌دهد، با خیرگی چشم‌ها و قطع ناگهانی توجه همراه است و اغلب با اختلالات یادگیری اشتباه گرفته می‌شود.

علل تشنج در کودکان

در بسیاری از موارد (حدود 30-20%)، علت دقیق تشنج در کودکان قابل تشخیص نیست که به آن "صرع ایدیوپاتیک" گفته می‌شود. تشخیص علت دقیق این عارضه نیاز به بررسی‌های تخصصی توسط پزشک متخصص مغز و اعصاب کودکان دارد. تشنج در بچه‌ها به شش نوع اصلی تقسیم می‌شود که هر کدام ویژگی‌های متمایزی دارند. انواع مختلف این بیماری در کودکان شامل تشنج‌های کانونی (محدود به یک ناحیه مغز)، تشنج‌های عمومی (درگیرکننده تمام مغز مانند تشنج غیابی یا تونیک-کلونیک)، تشنج‌های میوکلونیک (انقباضات عضلانی ناگهانی)، اسپاسم شیرخوارگی (حرکات سریع سر و اندام در نوزادان)، صرع پایدار (تشنج طولانی‌مدت خطرناک) و تشنج‌های تب‌دار (شایع در کودکان کم‌سن) هستند. در کل تشنج در بچه‌ها می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:

• تب بالا (تشنج تبدار): شایع‌ترین علت تشنج در کودکان 6 ماه تا 5 سال
• عفونت‌های مغزی: مانند مننژیت یا آنسفالیت
• آسیب‌های هنگام تولد: کمبود اکسیژن، خونریزی مغزی یا تروما در حین زایمان
• ناهنجاری‌های مادرزادی مغز: مانند مالفرماسیون‌های عروقی یا نقص در تکامل مغز
• اختلالات متابولیک: کاهش قند خون، کمبود کلسیم یا منیزیم، اختلالات الکترولیتی
• صرع: اختلال مزمن با حملات مکرر تشنج بدون علت واضح
• ضربه به سر: آسیب‌های تروماتیک مغزی ناشی از سقوط یا تصادفات
• تومورهای مغزی: رشد غیرطبیعی بافت مغز
• علل ژنتیکی: سندرم‌های خاص مانند سندرم دروت یا سندرم آنجلمن
• مسمومیت‌ها: مصرف داروهای خاص یا مواجهه با سموم
• اختلالات تکاملی: مانند اوتیسم یا فلج مغزی
• بیماری‌های دژنراتیو مغز: تخریب بافت مغز
• واکنش به واکسیناسیون: در موارد بسیار نادر

علائم تشنج کودکان

تشنج در کودکان می‌تواند با طیف گسترده‌ای از علائم همراه باشد که بسته به نوع و شدت تشنج متفاوت است. در تشنج‌های تونیک-کلونیک (شایع‌ترین نوع)، کودک دچار حرکات شدید و غیرقابل کنترل در دست‌ها و پاها می‌شود، به زمین بیفتد یا دندان‌هایش را به هم فشار می‌دهد. برخی کودکان نیز در طول تشنج هوشیاری خود را از دست داده و به صدا زدن پاسخ نمی‌دهند. در تشنج‌های غیابی، کودک برای چند ثانیه خیره شده و حرکات ظریفی مانند پلک زدن سریع یا حرکات دهان ممکن است مشاهده شود.

پس از پایان تشنج بسیاری از کودکان دوره‌ای از گیجی، خستگی یا خواب‌آلودگی را تجربه می‌کنند که اغلب چند دقیقه تا چند ساعت طول می‌کشد. در تشنج‌های ناشی از تب (که معمولاً در کودکان ۶ ماهه تا ۵ ساله رخ می‌دهد)، کودک ممکن است در حین تب بالا دچار لرزش در تمام بدن شود، اما پس از تشنج به حالت عادی بازگردد. در برخی موارد نادر، تشنج می‌تواند با علائم غیرمعمول مانند توهم، ترس ناگهانی یا تغییرات رفتاری همراه باشد. هرگونه تغییر ناگهانی در رفتار یا حرکات کودک که تکرار شود، باید توسط پزشک مورد بررسی قرار بگیرد.

خطرات و عوارض تشنج در کودکان

این عارضه در کودکان به اشکال مختلفی بروز می‌کند که شایع‌ترین آن تشنج تب‌دار با علائم لرزش، کبودی و بی‌هوشی در دمای بالای ۳۸.۳ درجه و تشنج خفیف (پلک زدن مکرر، حرکات غیرارادی کوتاه‌مدت) است. تشنج پنهان اغلب با خیرگی چشم‌ها و عدم پاسخگویی و تشنج نوزادان با انقباضات عضلانی و وقفه تنفسی همراه می‌شود. علل تشنج شامل تب، عفونت‌های مغزی، اختلالات متابولیک (کاهش قند خون)، صرع، ضربه به سر و عوامل ژنتیکی است. در کودکان فلج مغزی، آسیب مغزی محرک تشنج می‌شود. تشنج‌های طولانی‌مدت، تکرارشونده یا بدون تب نیاز به بررسی فوری پزشکی دارند، چرا که ممکن است نشانه‌ای از مشکلات جدی مانند تومور یا مننژیت باشند. برای کنترل تب و پیگیری درمانی در تشنج‌های تب‌دار باید به متخصص مغز و اعصاب کودکان مراجعه کرد.

معمولاً عوارض تشنج در کودکان موقتی هستند؛ اما در برخی موارد ممکن است طولانی‌مدت باشند. بلافاصله پس از تشنج، کودک اغلب دچار سردرد، گیجی، خواب‌آلودگی و حالت تهوع می‌شود که در بیشتر موارد پس از چند دقیقه تا چند ساعت برطرف می‌گردد. در موارد تشنج‌های مکرر یا طولانی‌مدت، ممکن است عوارض جدی‌تری مانند مشکلات یادگیری، اختلالات حافظه، تغییرات رفتاری یا تأخیر در رشد ایجاد شود که نیاز به پیگیری و درمان تخصصی دارد. همچنین کودک ممکن است پس از تجربه تشنج دچار ترس، اضطراب یا مشکلات خواب شود که در این موارد حمایت روانی خانواده و مشورت با متخصص بسیار کمک‌کننده است.

پیشگیری از تشنج کودکان

برای کاهش خطر تشنج در بچه‌ها باید چند اصل کلیدی را رعایت کرد. همچنین در صورت تشخیص صرع، مصرف منظم و دقیق داروهای تجویز شده توسط پزشک اهمیت زیادی دارد. والدین باید به تغذیه کودک توجه کرده و از رژیم غذایی متعادل حاوی مواد مغذی ضروری اطمینان حاصل کنند. خواب کافی و باکیفیت نیز نقش مهمی در پیشگیری دارد، زیرا کم خوابی و نخوابیدن می‌تواند محرک تشنج باشد. برای کودکان مستعد تشنج‌های تب‌دار، کنترل سریع و مناسب تب هنگام بیماری‌های عفونی بسیار حائز اهمیت است.

توجه داشته باشید که شناسایی و اجتناب از محرک‌های خاص مانند نورهای شدید یا الگوهای نور چشمک‌زن می‌تواند به پیشگیری کمک کند. کاهش استرس و ایجاد محیطی آرام برای کودک نیز در پیشگیری از ابتلا به این بیماری بسیار مؤثر است. والدین باید آموزش‌های لازم درباره نحوه برخورد با تشنج را یاد بگیرند و در صورت مشاهده هرگونه تغییر در الگوی تشنج‌ها، فوراً با پزشک مشورت کنند.

اقدامات اولیه برای کودک در حال تشنج

هنگام مواجهه با تشنج کودک، ابتدا خونسردی خود را حفظ کنید. کودک را به آرامی روی زمین بخوابانید و از فضای اطراف کودک اشیاء خطرناک را بردارید. با یک بالشت نرم مراقب سر کودک باشید تا جلوی ضربه به سر گرفته شود. هرگز سعی نکنید حرکات تشنجی را متوقف کنید یا چیزی بین دندان‌های کودک قرار دهید. به آرامی کودک را به پهلو بخوابانید تا راه تنفسش باز بماند و از برگشت بزاق به ریه‌ها جلوگیری شود. زمان تشنج را یادداشت کنید، زیرا این اطلاعات برای پزشک ارزشمند است.

پس از توقف تشنج، کودک را در وضعیت ریکاوری (به پهلو) قرار دهید و تا بازگشت کامل هوشیاری کنارش بمانید. معمولاً کودکان پس از تشنج گیج و خواب‌آلود هستند. در این مدت لباس‌های تنگ کودک را شل کرده و از دادن آب یا غذا به کودک تا هوشیاری کامل خودداری کنید. اگر تشنج بیش از 5 دقیقه طول کشید و یا اولین بار است که کودک دچار تشنج شده، یا پس از تشنج هوشیاری برنگشته است، فوراً با اورژانس تماس بگیرید.

روش های درمان تشنج کودکان

همان طور که قبلا هم گفتیم درمان تشنج در بچه‌ها بستگی به علت و نوع آن دارد؛ برای تشنج‌های تب‌دار کنترل تب کافی است، در حالی که برای تشنج‌های مکرر یا صرع، ممکن است پزشک داروهای ضدتشنج مانند والپروات یا کاربامازپین تجویز کند. در موارد مقاوم به درمان، روش‌هایی مانند رژیم کتوژنیک یا جراحی مغز نیز توصیه می‌شود.

دارو درمانی

معمولاً اولین گام برای درمان تشنج در کودکان استفاده از داروهای ضدتشنج مانند والپروات سدیم، کاربامازپین و لوتیراستام هستند. این داروها با تنظیم فعالیت الکتریکی مغز به کنترل و پیشگیری از تشنج‌ها کمک می‌کنند. دوز دارو باید دقیقاً طبق دستور پزشک تنظیم شود و مصرف منظم آن ضروری است.

محرک عصب واگ

در مواردی که تشنج به داروها پاسخ نمی‌دهد، می‌توان از محرک عصب واگ (VNS) استفاده کرد. این دستگاه کوچک زیر پوست قفسه سینه کار گذاشته شده و با ارسال پیام‌های الکتریکی به عصب واگ، به کاهش دفعات و شدت تشنج‌ها کمک می‌کند.

رژیم کتوژنیک

رژیم کتوژنیک یک برنامه غذایی پرچرب و کم کربوهیدرات است که در درمان برخی از کودکان مبتلا به صرع مقاوم به دارو تاثیر زیادی دارد. این رژیم با تغییر سوخت مغز به جای گلوکز از کتون‌ها، می‌تواند به کاهش تشنج‌ کمک کند و باید تحت نظارت دقیق تیم پزشکی اجرا شود.

جراحی

در موارد نادری که تشنج‌ کودک به داروها و سایر درمان‌ها پاسخ نمی‌دهد و کانون تشنج در ناحیه‌ای از مغز قرار دارد که قابل برداشت است، جراحی مغز انجام می‌شود. معمولاً این روش برای کودکانی با تشنج‌های کانونی مقاوم به درمان که منشأ مشخص در مغز دارند، به کار می‌رود و نیاز به ارزیابی دقیق توسط تیم تخصصی مغز و اعصاب کودکان دارد.

سخن پایانی

به طور کلی تشنج در کودکان یک اختلال شایع با طیف وسیعی از علل، انواع و علائم است که از تشنج‌های خفیف تب‌دار تا موارد جدی‌تر مانند صرع را شامل می‌شود. درک صحیح علائم، تشخیص به‌موقع و درمان مناسب تحت نظر متخصص مغز و اعصاب کودکان نقش کلیدی در کنترل تشنج و پیشگیری از عوارض آن دارد. والدین با یادگیری اقدامات اولیه، رعایت برنامه درمانی و ایجاد محیطی ایمن می‌توانند به مدیریت مؤثر این شرایط کمک کنند. خوشبختانه با پیشرفت‌های پزشکی، بسیاری از کودکان مبتلا به تشنج می‌توانند زندگی عادی و باکیفیتی داشته باشند.