بررسی آناتومی ستون فقرات

ستون فقرات یک ساختار استخوانی بلند و انعطاف‌پذیر است که در مرکز پشت بدن قرار دارد و از مهره‌ها تشکیل شده است. این ساختار از بدن برای بسیاری از عملکردهای اساسی مانند حرکت، حمایت از بدن و محافظت از نخاع ضروری است. ستون فقرات از جمجمه تا لگن امتداد دارد و از استخوان‌هایی به نام مهره‌ها تشکیل شده است. 

اگر فردی دچار مشکل در ستون فقرات شود، متاسفانه احتمال آنکه درد یا محدودیت در حرکت را تجربه کند، زیاد است. همچنین آسیب جدی به ستون فقرات می‌تواند به نخاع آسیب برساند که احتمالا منجر به مشکلاتی مانند بی‌حسی یا فلج شود از این رو حتما باید به دکتر ستون فقرات مراجعه کند تا با بررسی دقیق مشکل، بهترین راهکار برای درمان ارائه شود. در این مقاله از کلینیک مغز و اعصاب پزشک اول به بررسی دقیق‌تر آناتومی ستون فقرات، از جمله عملکردها، بخش‌ها و اجزای آن می‌پردازیم. پس ادامه مطلب را از دست ندهید.

اجزای تشکیل دهنده آناتومی ستون فقرات

آناتومی ستون فقرات از چندین جزء مختلف تشکیل شده است. هر قسمت نقش متفاوتی در عملکرد صحیح ستون فقرات دارد. در ادامه به بررسی دقیق ساختار ستون فقرات پرداخته‌ایم.

عضلات و ماهیچه ها

یکی از اجزای ساختار ستوان فقرات، عضلات و ماهیچه‌ها هستند. دو گروه اصلی عضلات که بر ستون فقرات تأثیر می‌گذارند، شامل اکستنسورها و فلکسورها هستند. عضلات اکستنسور به شما این امکان را می‌دهند که بایستید و اجسام را بلند کنید. این عضلات به پشت ستون فقرات متصل هستند. عضلات فلکسور در جلوی بدن قرار دارند و شامل عضلات شکمی می‌شوند. این عضلات به شما این امکان را می‌دهند که خم شوید. همچنین در بلند کردن اجسام و کنترل قوس در قسمت پایین کمر اهمیت دارند. عضلات پشت، ستون فقرات شما را تثبیت می‌کنند. عواملی مانند ضعف عضلانی یا شکم بزرگ می‌تواند باعث شود که بدن شما از تراز صحیح خارج شود. این عدم تراز، فشار زیادی به ستون فقرات وارد می‌کند.

بافت نرم

معمولا بافت نرم از دو قسمت اصلی شامل رباط‌ها و تاندون‌ها تشکیل شده است. رباط‌ها مهره‌ها را به هم متصل می‌کنند و ستون فقرات را در وضعیت صحیح نگه می‌دارند. رباط‌ها نوارهای فیبری محکمی هستند که مهره‌ها را به یکدیگر متصل می‌کنند، ستون فقرات را تثبیت خواهند کرد و از دیسک‌ها محافظت می‌کنند. سه رباط اصلی ستون فقرات عبارتند از لیگامان فلاووم، رباط طولی قدامی (ALL) و رباط طولی خلفی (PLL). رباط‌های ALL و PLL نوارهای پیوسته‌ای هستند که از بالای ستون فقرات تا پایین امتداد دارند و از حرکات بیش از حد مهره‌ها جلوگیری می‌کنند. رباط فلاووم بین لامینای هر مهره متصل می‌شود. ماهیچه‌ها را به استخوان متصل می‌کنند و مانع از آسیب‌های عضلانی می‌شوند.

مفاصل فاست

معمولا به مفاصل بین مهره‌های ستون فقرات مفاصل فاست گفته می‌شود. این مفاصل به ستون فقرات اجازه می‌دهند تا حرکت کند و در عین حال پایدار بماند. این مفاصل به شما این امکان را می‌دهند که چرخش و حرکت کنید و به ستون فقرات انعطاف‌پذیری و ثبات می‌دهد. هر مفصل فاست یک لایه غضروف روی سطح خود دارد. این لایه به استخوان‌ها اجازه می‌دهد که به راحتی روی یکدیگر بلغزند. یک غشای صاف به نام سینوویوم هم مفاصل فاست را می‌پوشاند. این غشا مایع سینوویال تولید می‌کند که باعث کاهش اصطکاک بین مفاصل می‌شود.

نخاع

یکی از بخش‌های بسیار مهم و البته حساس آناتومی ستون فقرات، نخاع است. نخاع حدود ۱۸ اینچ طول دارد و به ضخامت انگشت شست است. در واقع نخاع از ساقه مغز تا مهره اول کمری امتداد دارد و درون کانال نخاعی محافظت می‌شود. در انتهای نخاع، رشته‌های عصبی از یکدیگر جدا می‌شوند و تشکیل حالت دم اسبی را می‌دهند. در نهایت نخاع از طریق کانال نخاعی تا استخوان دنبالچه ادامه پیدا می‌کنند و سپس به سمت پاها و کف پا می‌رود. ۳۱ جفت عصب از طریق سوراخ‌های مهره‌ای از نخاع منشعب می‌شوند و پیام‌ها را بین مغز و ماهیچه‌ها انتقال می‌دهند.

نخاع مانند یک بزرگراه اطلاعاتی عمل می‌کند و پیام‌ها را بین مغز و بدن منتقل خواهد کرد. مغز از طریق نخاع پیام‌های حرکتی را به اندام‌ها و بدن ارسال و امکان حرکت را فراهم می‌کند. همچنین، اندام‌ها و بدن پیام‌های حسی را از طریق نخاع به مغز ارسال می‌کنند و اطلاعات مربوط به احساس و لمس را منتقل خواهند کرد. در برخی موارد، نخاع می‌تواند بدون ارسال اطلاعات به مغز واکنش نشان دهد. این مسیرهای خاص که به آن‌ها رفلکس‌های نخاعی گفته می‌شود، برای محافظت فوری بدن در برابر آسیب طراحی شده‌اند.

هرگونه آسیب نخاعی می‌تواند منجر به از دست دادن عملکرد حسی و حرکتی در نواحی پایین‌تر از محل آسیب شود. به‌عنوان مثال، آسیب به ناحیه سینه‌ای یا کمری ممکن است باعث از دست رفتن عملکرد حرکتی و حسی در پاها و تنه شود که به آن پاراپلژی گفته می‌شود. آسیب به ناحیه گردنی هم ممکن است موجب از دست رفتن عملکرد حسی و حرکتی در بازوها و پاها شود که به آن تتراپلژی یا اصطلاح قدیمی‌تر، کوادری‌پلژی می‌گویند.

دیسک بین مهره ای

دیسک‌های بین‌مهره‌ای ساختارهای نرم و ضربه‌گیر هستند که بین هر مهره قرار می‌گیرند. این دیسک‌ها به عنوان ضربه‌گیر عمل می‌کنند در آناتومی ستون فقرات نقش بسیار مهمی دارند. دیسک‌های بین‌مهره‌ای بدون آن‌که ثبات ستون فقرات تحت تأثیر قرار گیرد به مهره‌ها اجازه حرکت می‌دهند. دیسک‌ها از دو قسمت تشکیل شده‌اند. پوشش خارجی محکم و انعطاف‌پذیر که به آن حلقه فیبری یا آنولوس فیبروزوس گفته می‌شود. قسمت نرم و ژل‌مانند داخلی که آن را با نام هسته پولپوس می‌شناسند. این قسمت به دیسک انعطاف‌پذیری و استحکام می‌دهد. دیسک‌های بین‌مهره‌ای تحت فشار مداوم هستند که ممکن است باعث برآمدگی هسته پولپوس و تماس آن با اعصاب شود و علائمی مانند سیاتیک ایجاد کند.

دیسک‌ها مانند فنرهای پیچ‌خورده عمل می‌کنند. فیبرهای متقاطع آنولوس مهره‌ها را در کنار هم نگه می‌دارند؛ اما هسته ژل‌مانند، مقاومت ارتجاعی ایجاد می‌کند و مانع از ضربه‌های وارده به ستون فقرات می‌شود. هنگام حرکت، هسته پالپوس مانند یک بلبرینگ عمل می‌کند و اجازه می‌دهد که مهره‌ها روی این ساختار ژله‌ای غیرقابل فشرده‌شدن بچرخند. هسته دیسک بیشتر از مایع تشکیل شده است. در طول شب که بدن در حالت درازکش قرار دارد، این مایع دوباره جذب می‌شود؛ اما در طول روز، با ایستادن و حرکت کردن، مایع به تدریج از دیسک خارج خواهد شد.

با افزایش سن، دیسک‌ها به تدریج توانایی جذب مجدد مایعات را از دست می‌دهند، شکننده‌تر و مسطح‌تر می‌شوند؛ به‌همین دلیل با بالا رفتن سن، قد ما کوتاه‌تر می‌شود. همچنین، بیماری‌هایی مانند آرتروز و پوکی استخوان باعث رشد زائده‌های استخوانی (استئوفیت‌ها) می‌شوند. آسیب و فشار هم می‌توانند باعث برجسته‌شدن یا فتق دیسک شوند، حالتی که در آن هسته دیسک از طریق حلقه بیرونی (آنولوس) خارج می‌شود و ریشه‌های عصبی را تحت فشار قرار می‌دهد که می‌تواند منجر به کمردرد شود.

مهره ها

ستون فقرات از ۳۳ مهره تشکیل شده است. این استخوان‌ها حاوی حفره‌هایی هستند که کانال نخاعی را تشکیل می‌دهند و به نخاع اجازه می‌دهند از آن عبور کند. این کار به محافظت از نخاع در برابر آسیب کمک می‌کند. مهره‌های ستون فقرات روی یکدیگر قرار می‌گیرند تا ستون مهره‌ها را تشکیل دهند. این ستون شامل سه انحنای طبیعی است که شامل ستون فقرات گردنی، سینه‌ای و کمری است. این انحناها به فرد کمک می‌کنند تا تعادل داشته باشد و ایستاده بایستد.

ساختار ستون مهره ها

همان‌طور که می‌دانید یکی از بخش‌های مهم آناتومی ستون فقرات، ستون مهره‌ها است. ستون مهره‌ها از چندین مهره مختلف تشکیل شده است و وظایف متعددی را در بدن بر عهده دارد. ستون مهره‌ها را به چند بخش اصلی تقسیم می‌کنند که هر یک از آن‌ها وظیفه خاصی را برعهده دارند. در ادامه به بررسی وظیفه انواع مهره‌های ستون فقرات پرداخته‌ایم.

مهره های گردن

مهره‌های گردن از اولین هفت مهره در بالای ستون فقرات تشکیل می‌شود و کوچک‌ترین مهره‌ها در ستون فقرات هستند و با نام‌های C1 تا C7 شناخته می‌شوند. افراد ممکن است C1 را به‌عنوان اطلس و  C2 را به عنوان محور بشناسند.

مهره C1 حلقه‌ای شکل است و به‌صورت مستقیم به جمجمه متصل می‌شود. این مفصل امکان حرکت سر به سمت بالا و پایین را فراهم می‌کند. دومین مهره (C2) دارای یک برآمدگی به نام اودونتوئید است که اطلس به دور آن می‌چرخد. این مفصل امکان حرکت سر به طرفین را ایجاد می‌کند.

مهره‌های گردن از پایه جمجمه تا بالای قفسه سینه کشیده می‌شود. در واقع این مهره‌ها استخوان‌های گردن را تشکیل می‌دهند. مهره‌های گردن دارای انحنای کمی هستند که به گردن این امکان را می‌دهند تا وزن و حرکت سر را پشتیبانی کنند. همچنین این مهره‌ها انعطاف‌پذیر بوده و به فرد اجازه می‌دهند تا سر و گردن خود را در جهت‌های مختلف بچرخاند.

مهره های قفسه سینه

مهره‌های قفسه سینه طولانی‌ترین بخش ستون فقرات است که وظیفه آن نگه داشتن قفسه سینه و محافظت از قلب و ریه‌ها خواهد بود. این بخش از بالای قفسه سینه تا میانه پشت امتداد دارد. مهره‌های قفسه سینه شامل 12 مهره است که با شماره‌های T1 تا T12 مشخص می‌شوند. دامنه حرکتی در این بخش محدود است؛ اما پایداری بالایی دارد.

مهره‌های قفسه سینه، مهره‌های گردنی را به ستون فقرات کمری متصل می‌کنند. همچنین این مهره‌ها تنها بخشی از ستون فقرات است که به قفسه سینه متصل می‌شود. مهره‌های قفسه سینه برای پایداری اهمیت دارد. همچنین این بخش به حفاظت از نخاع فرد کمک می‌کند و محل اتصال دنده‌ها است.

مهره های کمر

مهره‌های کمر در پایین پشت قرار دارد و نقش آن تحمل وزن بدن است. این بخش از پنج مهره تشکیل شده است که به نام‌های L1 تا L5 شناخته می‌شوند. مهره‌های کمر بزرگ‌ترین استخوان‌های ستون فقرات هستند. فعالیت‌هایی مانند بلند کردن اشیاء سنگین یا نشستن طولانی مدت ممکن است بر سلامت این بخش از ستون فقرات تاثیر بگذارد.  مهره‌های کمر از سایر مهره‌ها بزرگ‌تر هستند تا بتوانند فشار ناشی از بلند کردن و حمل اشیای سنگین را جذب کنند. درد در این بخش شایع‌ترین علت ناتوانی است که مانع از کارکردن فرد به دلیل درد کمر می‌شود.

مهره های ساکروم

مهره‌های ساکروم یا خارجی، پایه ستون فقرات است که وظیفه اصلی آن‌ها، اتصال ستون فقرات به استخوان‌های لگن (ایلیاک) است. این بخش از پنج مهره تشکیل شده است که به یک استخوان واحد جوش می‌خورند. این مهره‌ها که به نام‌های S1 تا S5 شناخته می‌شوند، در دوران بلوغ به هم جوش می‌خورند.

این بخش از ستون فقرات به لگن متصل می‌شود. این اتصال به انتقال وزن بدن فرد به لگن کمک می‌کند و موجب پایداری لگن و تسهیل حرکت‌های مانند راه رفتن، ایستادن و فعالیت‌های باربرداری می‌شود. همچنین مهره‌های ساکروم به محافظت از اعصاب نخاعی در قسمت پایین کمر کمک می‌کنند.

مهره های کوکسی

مهره‌های کوکسی یا همان دنباله‌چه یک استخوان کوچک و مثلثی است که از سه تا پنج مهره جوش خورده تشکیل شده است. این استخوان در زیر خاجی قرار دارد. این بخش از ستون فقرات محلی برای اتصال عضلات، رباط‌ها و تاندون‌های مختلف در ناحیه لگن فراهم می‌کند. همچنین به توزیع وزن بدن فرد در هنگام نشستن کمک می‌کند.

وظیفه ستون فقرات چیست؟

تا اینجا با ساختار ستون فقرات تا حدود زیادی آشنا شدید؛ اما این بخش مهم از بدن چه وظیفه‌ای برعهده دارد. همان‌طور که گفتیم، ستون فقرات یک ساختار استخوانی است که از بدن شما حمایت می‌کند. این بخش، قسمت‌های مختلف سیستم اسکلتی-عضلانی شما را که شامل استخوان‌ها و ماهیچه‌های بدن است، به هم متصل می‌کند. ستون فقرات به شما کمک می‌کند که بنشینید، بایستید، راه بروید، بچرخید و خم شوید. اما آناتومی ستون فقرات چه وظایفی دارد؟ ستون فقرات چندین وظیفه مهم دارد، از جمله:

• ایجاد ساختار و شکل بدن
• حفظ تعادل و وضعیت بدن (ایستایی و نشستن صحیح)
• محافظت از نخاع (شبکه عصبی که مغز را به سایر قسمت‌های بدن متصل می‌کند)
• ایجاد انعطاف‌پذیری و امکان حرکت

ستون فقرات چند مهره دارد؟

معمولا یک فرد با ۳۳ مهره مجزا متولد می‌شود که از طریق مفاصل انعطاف‌پذیری به نام مفاصل فاست به هم متصل می‌شوند. با رشد بدن، برخی از این مهره‌ها در قسمت انتهایی ستون فقرات به‌طور طبیعی به هم جوش می‌خورند و بیشتر بزرگسالان دارای ۲۴ مهره هستند. در برخی موارد، ممکن است فرد یک مهره اضافی داشته باشد که به آن مهره انتقالی گفته می‌شود و در سطح ششم کمری (L6) دیده می‌شود.

سخن پایانی

ستون فقرات یکی از حیاتی‌ترین ساختارهای بدن انسان است که علاوه بر حفظ تعادل و پشتیبانی از بدن، از نخاع هم محافظت می‌کند. آناتومی ستون فقرات شامل مهره‌ها، دیسک‌های بین‌مهره‌ای، مفاصل فاست، عضلات، رباط‌ها و نخاع است که همگی به عملکرد صحیح کمک می‌کنند. هرگونه آسیب یا ضعف در این بخش‌ها می‌تواند منجر به درد، محدودیت‌های حرکتی و حتی مشکلات عصبی جدی شود. درک ساختار ستون فقرات و آشنایی با اجزای آن، می‌تواند در پیشگیری از مشکلات و بهبود سلامت حرکتی نقش مهمی داشته باشد. درصورتی‌که هرگونه بیماری های ستون فقرات را دارید، توصیه می‌کنیم که حتما به کلینیک‌های معتبر در این حوزه مراجعه کنید.