راهکارهای رفتار با کودک بیش فعال

بچه‌های بیش‌فعال شبیه گردبادی از انرژی، هیجان و تحرک به نظر می‌رسند که هیچگاه آرام و قرار ندارند؛ اما سؤال اصلی این است که اصلاً اختلال بیش فعالی چیست؟ اختلال بیش‌فعالی یا ADHD نوعی اختلال عصبی رشدی در کودکان است که باعث رفتارهای تکانشی، تحرک بیش از حد یا مشکل در تمرکز می‌شود؛ به همین دلیل ممکن است والدین این کودکان در مدیریت رفتار آن‌ها با مشکل مواجه شوند و احساسات منفی مثل خشم، ناامیدی، احساس گناه یا درماندگی را تجربه کنند.

خوشبختانه برای مدیریت بهتر علائم این اختلال می‌توانید در کنار مراجعه به یک روانشناس یا روانپزشک کودک و شروع درمان تخصصی از برخی استراتژی‌های رفتاری نیز استفاده کنید. پس اگر تمایل دارید با راهکارهای رفتار با کودک بیش فعال بیشتر آشنا شوید، این مقاله از وب‌سایت پزشک اول را از دست ندهید.

نکات مهم رفتار با کودک بیش فعال

احتمالاً مهم‌ترین سؤال شما به‌عنوان والد یک کودک دارای بیش‌فعالی این است که چگونه با کودک بیش فعال رفتار کنیم؟ این کودکان بیش از هر چیز به یک محیط حمایتی و ساختاریافته نیاز دارند که به آن‌ها کمک کنند علائم خود را مدیریت کنند. پس در رفتار خود باید نکات مختلفی را مدنظر قرار دهید و در کنار این موارد حتماً باید با یک روانپزشک کودک نیز مشورت کنید. برخی از نکات مهم رفتار یک کودک دارای ای دی اچ دی شامل موارد زیر است:

تعیین مرزبندی های درست رفتاری

در رفتار با کودک بیش فعال باید مرزها و انتظارات خود را به طور صریح و شفاف روشن کنید. همچنین معیارهای خود برای رفتار صحیح کودک را به روشی ساده و متناسب با سنش به او توضیح دهید. به‌طورکلی، این مورد اهمیت زیادی دارد؛ زیرا به کودک درک واضحی از معیار رفتارهای درست و آنچه در موقعیت‌های مختلف از او انتظار می‌رود، می‌دهد.

برنامه ریزی های روزانه

ایجاد یک برنامه روزانه قابل‌پیش‌بینی برای کودکان بیش‌فعال اهمیت زیادی دارد. این روش به ایجاد یک محیط ساختاریافته، کاهش اضطراب و تقویت حس ثبات و امنیت کمک می‌کند. در واقع داشتن روتین روزانه به آن‌ها کمک می‌کند تا بهتر بفهمند چه زمانی چه کاری انجام دهند. پس یک برنامه روزانه شامل زمان غذا، تکالیف، بازی و زمان خواب تنظیم کنید و سعی کنید این برنامه را تا جایی که می‌توانید حتی در تعطیلات آخر هفته دنبال کنید.

ورزش و فعالیت بدنی

بچه‌های بیش‌فعال اغلب انرژی زیادی دارند؛ به همین دلیل بهتر است سطح فعالیت بدنی خود را افزایش دهند و تقریباً هر روز کمی ورزش کنند. این کار به آن‌ها کمک می‌کند تا انرژی خود را آزاد کنند و تمرکز خود را بهبود بخشند. برای ورزش روزانه می‌توانید ورزش‌هایی مثل دوچرخه‌سواری، شنا، پیاده‌روی، فوتبال، رقص و بازی با همسالان را در نظر بگیرید.

تعریف از کودک

یک راهکار بسیار مؤثر برای مدیریت بیش‌فعالی استفاده از تقویت مثبت است که به معنای پاداش‌دادن به کودک هنگام انجام رفتارهای صحیح است. پاداش‌ها می‌تواند شامل تعریف و تمجید کلامی، جایزه‌های کوچک و... در برابر رفتارهای مناسب و دستاوردهای کودکتان باشد. این کار باعث افزایش عزت‌نفس کودک می‌شود و به او انگیزه زیادی می‌دهد تا دوباره رفتارهای خوب را تکرار کند.

البته به این نکته هم توجه کنید که برای کودکان مبتلا به ADHD، پاداش فوری اغلب مؤثرترین شکل تقویت مثبت است. یعنی بلافاصله بعد از انجام رفتار مورد نظر از کودکتان تعریف و تمجید کنید. زیرا هر چه زمان بیشتری بگذرد، برای او سخت‌تر است که بین رفتارش و پاداش ارتباط برقرار کند.

آموزش مسئولیت پذیری

شما باید به کودک بیش‌فعال خود کمک کنید تا مهارت‌های رفتاری مناسب مثل مسئولیت‌پذیری را یاد بگیرد. تقسیم وظایف به مراحل کوچک، مشارکت در فعالیت‌های گروهی و تمرین همکاری با دیگران به تقویت این مهارت کمک می‌کنند. علاوه بر این موارد، شما می‌توانید گاهی اوقات وظایف ساده‌ای مثل تمیزکردن یک قسمت از خانه و... را به کودکتان واگذار کنید، این روش تأثیر زیادی در یادگیری مسئولیت‌پذیری دارد. درنهایت، تشویق تلاش‌های کودک به‌جای سرزنش اشتباهاتش باعث افزایش اعتمادبه‌نفس و مسئولیت‌پذیری بیشتر می‌شود.

ابراز احساسات به کودک و وقت گذراندن با او

ابراز احساسات و وقت‌گذرانی با کودک بیش‌فعال نقش مهمی در افزایش اعتمادبه‌نفس و بهبود سلامت روان او دارد؛ زیرا این کودکان نیاز بیشتری به درک و محبت والدین دارند. انجام بازی‌های تعاملی، پیاده‌روی یا انجام کارهای مشترک به تقویت ارتباط عاطفی شما با فرزندتان کمک می‌کند. همچنین، در آغوش گرفتن، تشویق‌های کلامی و تماس چشمی باعث ایجاد حس امنیت در کودک می‌شود. علاوه بر این، به فرزندتان کمک کنید از ویژگی‌های منحصربه‌فردش مثل انرژی زیاد، اشتیاق و خلاقیت در فعالیت‌های مثبت استفاده کند.

کاهش عوامل حواس پرتی کودک

یک محیط منظم برای کمک به کاهش بیش‌فعالی مهم است. در واقع چیزهای کوچکی که ممکن است شما متوجه آن‌ها نشوید حواس فرزندتان را پرت می‌کنند؛ بنابراین، بهتر است با به‌حداقل‌رساندن محرک‌های محیطی فضای مناسبی برای کودک خود ایجاد کنید؛ به‌خصوص زمانی که او باید وظایف مهمی مانند انجام تکالیف یا آماده‌شدن برای امتحان را انجام دهد. نور ملایم، رنگ‌های خنثی و محیط مرتب به ایجاد آرامش کمک می‌کنند.

توجه به خواب و تغذیه کودک بیش فعال

یک روتین خواب منظم می‌تواند برای کودکان بیش‌فعال مفید و مؤثر باشد. این روتین می‌تواند شامل مواردی مثل ساعت دقیق شروع خواب و حمام آب گرم قبل از خواب باشد که به افزایش کیفیت خواب کمک می‌کنند. همچنین مطمئن شوید که محیط خواب فرزندتان آرام و دارای دمای مناسب است و او به مقدار کافی می‌خوابد.

علاوه بر این، یک رژیم غذایی مناسب برای کودکتان طراحی کنید؛ زیرا می‌تواند تأثیر بسیار مثبتی بر فعالیت مغز داشته باشد. کودک شما باید وعده‌های غذایی متعادل و سالم با مقدار زیادی میوه، سبزی، غلات کامل و پروتئین دریافت کند. همچنین باید تنقلات، شیرینی‌ها و نوشیدنی‌های انرژی‌زا که بیش‌فعالی را تشدید می‌کنند را کمتر مصرف کند.

عدم سرزنش کودک

یک نکته بسیار مهم در رفتار با کودک بیش فعال این است که از انتقاد و سرزنش رفتارهای منحصربه‌فرد او خودداری کنید؛ زیرا این کار می‌تواند تأثیر بسیار منفی بر روند رشد و سلامت روان فرزندتان داشته باشد. پس دقت کنید رفتارهای او به‌هیچ‌وجه عمدی نیست و قصد آزار و اذیت شما را ندارد؛ بنابراین سرزنش و انتقاد فقط باعث کاهش اعتمادبه‌نفس و ایجاد احساس گناه در او می‌شود و تأثیر مثبتی ندارد.

صبر و حوصله در برخورد با کودک

به‌عنوان والد یک کودک بیش‌فعال باید صبر و همدلی را تمرین کنید. همچنین باید احساسات، رفتارها و چالش‌های منحصربه‌فرد آن‌ها را بپذیرید. شما باید متوجه این واقعیت باشید که بیش‌فعالی عمدی نیست و طبیعی است فرزندتان در کنترل رفتارهایش با مشکل مواجه شود. پس حتماً از او حمایت کنید، در صورت لزوم او را راهنمایی کنید و به‌اندازه کافی به او محبت کنید.

تاثیر بازی های کامپیوتری بر بیش فعالی کودکان

درمانگران گاهی استفاده از بازی‌های کامپیوتری که برای بهبود توجه و تمرکز طراحی شده‌اند را به والدین پیشنهاد می‌کنند. این بازی‌ها روشی جذاب و جالب‌توجه را برای بچه‌ها فراهم می‌کنند تا در کنار بازی‌کردن مهارت‌های رفتاری مناسب مثل بهبود توجه را تمرین کنند. این بازی‌ها همچنین به بهبود مهارت‌های شناختی و هماهنگی دست و چشم نیز کمک می‌کنند.

البته از طرف دیگر، استفاده بیش از حد از بازی‌های هیجانی ممکن است باعث افزایش بی‌قراری، کاهش توجه و حتی وابستگی به بازی شوند. به همین دلیل والدین باید حتماً از بازی‌های مناسب استفاده کنند و فعالیت‌های بدنی را هم در کنار این بازی‌ها در نظر بگیرند. رعایت این تعادل می‌تواند به کاهش علائم بیش‌فعالی و افزایش مهارت‌های شناختی کمک کند.

درمان بیش فعالی در کودکان

روش‌های مختلفی برای درمان بیش‌ فعالی در کودکان وجود دارد؛ اما رایج‌ترین روش‌ها شامل دارودرمانی و رفتاردرمانی است. البته نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که ترکیب این دو روش مؤثرترین رویکرد برای درمان این اختلال است. در ادامه با هر یک از این روش‌ها بیشتر آشنا می‌شویم:

رفتاردرمانی

در رفتاردرمانی با استفاده از اصول شرطی‌سازی رفتارهای مناسب را به کودکتان آموزش می‌دهند. در واقع درمانگر تکنیک‌هایی را به کودک آموزش می‌دهد و سپس با استفاده از پاداش این رفتارها را در کودک تثبیت می‌کند. این تکنیک‌ها شامل برنامه‌ریزی، افزایش توجه پایدار، مدیریت زمان، مهارت‌های اجتماعی و… است که باعث می‌شوند کودکان رفتارهای خود را بهتر مدیریت کنند.

دارودرمانی

معمولاً برای درمان دارویی بیش‌فعالی از دسته‌ای از داروها به نام محرک‌های روانی استفاده می‌شود. این داروها ناقل‌های عصبی مغز را تنظیم می‌کنند و یک درمان مؤثر برای بسیاری از کودکان مبتلا به ADHD است. البته برخی از داروهای غیرمحرک نیز به برای درمان این اختلال استفاده می‌شوند. در هر صورت، ممکن است مدتی طول بکشد تا پزشک بهترین دارو، دوز و برنامه را برای فرزندتان مشخص کند. البته داروها برای همه کودکان دارای بیش‌فعالی مؤثر نیستند و گاهی اوقات عوارض جانبی مانند سردرد یا کاهش اشتها نیز دارند؛ اما معمولاً خفیف و کوتاه‌مدت هستند.

سایر درمان‌ها

سایر روش‌های درمانی برای بهبود بیش‌فعالی شامل موارد زیر است:

• یوگا: یوگا نوعی فعالیت بدنی ملایم محسوب می‌شود که درعین‌حال می‌تواند آرامش، حضور در لحظه، تمرکز و نظم و انضباط را به کودکتان بیاموزد.
• مدیتیشن: مدیتیشن یکی از تکنیک‌های ذهن‌آگاهی است که کمک می‌کند کودک توجه و تمرکز خود را بر لحظه حال حفظ کند. همچنین کمک می‌کند احساس آرامش بیشتری داشته باشد.
• نوروفیدبک: در روش نوروفیدبک، درحالی‌که کودک روی یک فعالیت مشخص تمرکز کرده نوار مغزی فعالیت امواج مغزی را ثبت می‌کند. سپس زمانی که تمرکز کودک از بین می‌رود نیز با استفاده از امواج مغزی مشخص می‌شود. به‌این‌ترتیب کودک متوجه می‌شود چرا و چگونه تمرکز خود را ازدست‌داده و کنترل بهتری بر فعالیت‌های ذهنی خود به دست می‌آورد.

سخن پایانی

در این مقاله راجع به راهکارهای مختلف برای رفتار با کودک بیش فعال صحبت کردیم. گفتیم که مراقبت از کودک بیش‌فعال مستلزم ایجاد یک برنامه روزانه منظم و ثابت، افزایش فعالیت بدنی، استفاده از تقویت مثبت، داشتن صبر و حوصله و... است. در کنار این موارد می‌توان از برخی بازی‌های کامپیوتری مناسب هم استفاده کرد. درنهایت راجع به روش‌های درمان بیش‌فعالی صحبت کردیم که شامل مواردی مثل دارودرمانی، رفتاردرمانی و... است. روان‌شناسان کودک باتوجه‌به تفاوت‌های فردی کودکان و شرایط متفاوت هر فرد روش درمانی مناسب را تعیین می‌کنند.