بیماری اسکیزوفرنی چیست و چگونه درمان می شود

اسکیزوفرنی یا شیزوفرنی یکی از پیچیده‌ترین بیماری‌ های روانی است که زندگی فرد را به شدت تحت تأثیر قرار می‌‏دهد. این بیماری بر تفکر، احساسات و رفتار افراد اثر گذاشته و باعث می‌شود درک آن‌ها از واقعیت، مختل شود. توهمات، هذیان‌ها و مشکلات ارتباطی از ویژگی‌های بارز این اختلال هستند و معمولا باعث انزوای اجتماعی و کاهش عملکرد فرد در زندگی روزمره می‎شوند.

علت دقیق ابتلای افراد به اسکیزوفرنی هنوز به طور کامل شناخته نشده است، اما عوامل ژنتیکی، محیطی و تغییرات شیمیایی در مغز در بروز آن نقش دارند. در این مقاله به بررسی دقیق علل، علائم و انواع مختلف این بیماری می‎‌پردازیم. همراه ما باشید.

بیماری اسکیزوفرنی چیست

اگر بخواهیم به بیانی ساده توضیح دهیم اسکیزوفرنی چیست؟ باید بگوییم که اسکیزوفرنی یک اختلال روانی پیچیده و مزمن است که بر نحوه تفکر، احساس و رفتار فرد تأثیر می‌گذارد. این بیماری باعث ایجاد توهمات، هذیان‌ها و اختلال در تفکر و احساسات می‌شود. افراد مبتلا ممکن است درک واقعیت را از دست بدهند و دچار مشکلات جدی در برقراری ارتباط با دیگران شوند. این بیماری معمولاً در اواخر نوجوانی یا اوایل بزرگسالی ظاهر می‌شود و معمولا تأثیرات شدیدی بر زندگی شخصی، اجتماعی و حرفه‌ای فرد می‌‏گذارد.

علائم اسکیزوفرنی

همانطور که متوجه شدید، اسکیزوفرنی یک اختلال روانی پیچیده است که بر نحوه تفکر، احساس و رفتار فرد تأثیر می‌گذارد. افراد مبتلا به این اختلال ممکن است دچار مشکلات جدی در درک واقعیت و برقراری ارتباط مؤثر با دیگران شوند. علائم اسکیزوفرنی به طور معمول به سه دسته علائم مثبت، منفی و شناختی تقسیم می‌شوند.

1.  علائم مثبت شامل مواردی هستند که به طور نادر و غیرطبیعی در فرد ظاهر می‌شوند. این علائم شامل هذیان‌ها (باورهای نادرست و غیرقابل توجیه)، توهم‌ها (تجربه کردن حواس که دیگران آن را احساس نمی‌کنند، مانند شنیدن صداهای غیرواقعی) و تفکر آشفته است.
2. علاوه بر این، علائم منفی اسکیزوفرنی، ویژگی‌هایی هستند که در فرد مبتلا به اسکیزوفرنی کاهش می‌یابند. این علائم شامل کاهش انگیزه و علاقه به فعالیت‌های روزمره، اختلال در احساسات و روابط اجتماعی است. فرد بیمار بی‌تفاوت به محیط خود می‎‌شود و علاقه‌ای به برقراری ارتباط با دیگران ندارد. همچنین معمولا توانایی انجام کارهای روزانه خود را از دست می‎‌دهد.
3. علائم شناختی نیز به مشکلاتی در حافظه، توجه و مهارت‌های اجرایی اشاره دارند. فرد مبتلا ممکن است در تمرکز کردن بر روی کارها و به خاطر سپردن اطلاعات دچار مشکل شود. این نوع علائم به طور معمول در زندگی روزمره فرد تأثیر می‎‌گذارد و مشکلاتی را در تحصیل یا کار او ایجاد می‌‏کند.

علت اسکیزوفرنی چیست

گفتیم که علت شیزوفرنی هنوز مشخص نیست؛ اما عوامل ژنتیکی، محیطی و شیمیایی مغز نقش مهمی در بروز آن دارند. افرادی که سابقه خانوادگی این بیماری را دارند، بیشتر در معرض خطر هستند. همچنین، استرس‌های شدید، مصرف مواد مخدر و ناهنجاری‌های نوروشیمیایی نیز در تشدید این بیماری مؤثر هستند.

برخی تحقیقات نشان داده‌اند که عدم تعادل در انتقال‌دهنده‌های عصبی، به‌ویژه دوپامین و گلوتامات، باعث بروز بیماری اسکیزوفرنی می‌‎شود. تغییرات ساختاری در مغز، مانند کاهش حجم برخی نواحی یا تغییر در ارتباطات نورونی، نیز در بسیاری از بیماران مشاهده شده است. علاوه بر این، عواملی مانند عفونت‌های ویروسی دوران بارداری، کمبود اکسیژن هنگام تولد و سوءتغذیه مادر در دوران بارداری از جمله ریسک‌فاکتورهای احتمالی هستند.

از طرفی، زندگی در محیط‌های پرتنش، تجربه‌های آسیب‌زا در کودکی و مصرف مواد محرک مانند حشیش نیز موجب افزایش خطر ابتلا به اسکیزوفرنی در افراد می‎‌شود. ترکیب این عوامل در کنار هم، شدت و زمان بروز علائم را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

انواع شیزوفرنی

شیزوفرنی انواع مختلفی دارد که هرکدام ویژگی‌های خاصی دارند. این انواع شامل کاتاتونیک، پارانوئیدی، آشفته، تمایزنیافته و باقی‌مانده است. شناخت این انواع برای تشخیص و درمان مناسب اهمیت زیادی دارد. در ادامه هر یک را بررسی می‎‌کنیم:

اسکیزوفرنی کاتاتونیک

اسکیزوفرنی کاتاتونیک با اختلالات حرکتی شدید همراه است. بیماران معمولا دچار بی‌حرکتی، سکوت طولانی‌مدت، رفتارهای عجیب و حرکات غیرعادی می‌‎شوند. در برخی موارد، بیمار واکنش کمی نسبت به محیط نشان می‌دهد و در وضعیت‌های خاصی قفل می‌شود. این وضعیت به نام کاتاتونیا شناخته می‌شود که شامل بی‌حرکتی کامل یا انجام حرکات تکراری و بدون هدف است.

همچنین در برخی موارد، بیماران حالت‌های بی‌حرکتی را در کنار هیجان‌های شدید مانند اضطراب یا ترس تجربه می‏‌کنند. این اختلال حرکتی ممکن است به شکل خشکی بدن یا انقباضات غیرارادی عضلات در بیاید .به علاوه، افراد مبتلا به اسکیزوفرنی کاتاتونیک در مواجهه با تغییرات محیطی هیچ‌گونه واکنشی نشان نمی‎‌دهند یا رفتارهایی شبیه به تقلید (مانند تکرار کلمات یا حرکات دیگران) دارند.

پارانوئیدی

پارانوئیدی رایج‌ترین نوع اختلال اسکیزوفرنی است که به هذیان‌های مربوط به تهدید و آسیب، بدبینی شدید و توهمات شنیداری شهرت دارد. افراد مبتلا اغلب احساس می‌کنند دیگران علیه آن‌ها توطئه می‌کنند و این حس تهدید و دشمنی منجر به اضطراب شدید در آنها می‎‌شود. همچنین اسکیزوفرنی پارانوئیدی معمولاً با توهمات شنیداری همراه است، به‌طوری که فرد صداهایی می‌شنود که در واقع وجود ندارند و این صداها تهدیدآمیز و آزاردهنده هستند.

علاوه بر این، افراد مبتلا به اسکیزوفرنی پارانوئیدی معمولاً به شدت از دیگران دوری می‌کنند و ارتباطات اجتماعی را محدود می‌کنند، زیرا آنها باور دارند که دیگران قصد آسیب رساندن به آن‌ها را دارند و به همین دلیل رفتارهای پرخاشگرانه یا دفاعی از خود نشان می‌‎دهند.

آشفته

افراد مبتلا به اسکیزوفرنی آشفته، گفتار و رفتار نامنظم و غیرمنطقی دارند. آن‌ها گاهی جملات بی‌معنی می‌‎گویند، احساسات نامناسب نشان می‌‎دهند یا در انجام کارهای روزمره ضعیف‎ هستند. این نوع از اسکیزوفرنی اغلب با مشکلات شدید در تفکر و تمرکز همراه است، به طوری که فرد افکار خود را به طور منطقی و مرتب بیان نمی‎‌کند.

یکی از ویژگی‌های بارز این نوع اسکیزوفرنی، تغییرات شدید در رفتار و حالت‌های عاطفی است. فرد ممکن است در لحظه‌ای احساس خوشحالی کند و در لحظه‌ای دیگر، به طور ناگهانی افسرده یا مضطرب شود. درمان این نوع شامل دارودرمانی و روان‌درمانی است که به بیمار کمک می‌کند تا بتواند برخی از علائم خود را کنترل کند و به زندگی روزمره خود بازگردد.

تمایز نیافته

در این نوع، بیماران ویژگی‌های ترکیبی از انواع دیگر را دارند اما معیارهای دقیق هیچ‌یک را به‌تنهایی برآورده نمی‌کنند. به عبارت دیگر، علائم بیمار ممکن است شامل توهمات، هذیان‌ها، رفتارهای عجیب یا اختلالات عاطفی باشد، اما این علائم به‌طور کامل و مشخص متعلق به یک نوع خاص از اسکیزوفرنی نیستند. این دسته از بیماران ممکن است به ترکیبی از علائم مثبت و منفی مبتلا باشند، بدون اینکه به طور دقیق تشخیص مربوط به هر نوع اسکیزوفرنی دیگر را دریافت کنند.

این نوع اسکیزوفرنی ممکن است در ابتدا تشخیص سختی داشته باشد زیرا علائم آن معمولاً با سایر انواع اسکیزوفرنی همپوشانی دارند. با این حال، تشخیص درست بسیار مهم است تا درمان به‌طور مؤثر آغاز شود. درمان شامل داروهای ضد روان‌پریشی و همچنین روان‌درمانی است تا بیمار بتواند علائم خود را مدیریت کرده و به بهبود وضعیت عمومی خود دست یابد.

 باقی مانده

اسکیزوفرنی باقی‌مانده نوعی از اسکیزوفرنی است که پس از بروز علائم حاد، فرد همچنان با مشکلات روانی ادامه می‌دهد، اما علائم شدید و آزاردهنده به طور کامل برطرف نمی‌شود. در این نوع از اسکیزوفرنی، فرد همچنان دچار هذیان یا توهمات خفیف است، ولی توانایی‌های شناختی و اجتماعی او به شدت تحت تأثیر قرار می‌گیرد. همچنین معمولاً افراد مبتلا به اسکیزوفرنی باقی‌مانده در انجام فعالیت‌های روزانه یا ارتباطات اجتماعی با مشکلات جدی روبرو هستند.

چگونگی تشخیص شیزوفرنی

تشخیص این بیماری توسط روانپزشک و بر اساس ارزیابی علائم، بررسی سوابق خانوادگی و آزمایش‌های روانشناختی انجام می‌شود. پزشک ابتدا با انجام مصاحبه‌های بالینی و جمع‌آوری اطلاعات از بیمار و خانواده‌اش، علائم مشخص بیماری را شناسایی می‌کند. علاوه بر این، آزمایش‌های روانشناختی و ارزیابی‌های شناختی برای بررسی توانایی‌های ذهنی فرد انجام می‌شود.

در برخی موارد نیز پزشک ممکن است از آزمایش‌های تصویربرداری مغز مانند MRI یا CT اسکن برای بررسی تغییرات ساختاری مغز استفاده کند. این آزمایش‌ها در تشخیص و رد کردن مشکلات دیگری مانند تومورهای مغزی یا آسیب‌های مغزی مفید ‎اند. همچنین، برای رد کردن سایر بیماری‌های روانی مشابه، آزمایش‌ خون یا تست‌های سم‌شناسی برای تشخیص مصرف مواد مخدر یا بیماری‌های جسمی دیگر نیز انجام می‎ شود.

 چه کسانی بیشتر در معرض بیماری اسکیزوفرنی قرار دارند

عوامل ژنتیکی، محیطی و زیستی در افزایش خطر ابتلا مؤثرند. افرادی که والدین مبتلا دارند، تحت استرس‌های شدید زندگی قرار گرفته‌اند یا در معرض مواد مخدر قرار دارند، بیشتر در معرض خطر هستند. علاوه بر این، افرادی که به طور کلی در شرایط اجتماعی نامناسب یا فقر زندگی می‌کنند، بیشتر به اسکیزوفرنی مبتلا می‌‏شوند. همچنین، تحقیقات نشان داده است که سن بالای 20 سال برای مردان و 20 تا 30 سال برای زنان، سن‌هایی هستند که بیشتر افراد در آن‌ها علائم اولیه بیماری را نشان می‌دهند.

ابتلا به بیماری‌های روانی در دوران کودکی یا نوجوانی نیز خطر ابتلا به اسکیزوفرنی را افزایش می‎‌دهد. در بعضی از موارد، مشکلاتی مانند عفونت‌های ویروسی در دوران بارداری، تغذیه نامناسب و تغییرات هورمونی نیز به عنوان عوامل محیطی مؤثر در بروز اسکیزوفرنی در نظر گرفته می‎‌شوند.

طول عمر بیماران اسکیزوفرنی

افراد مبتلا معمولاً طول عمر کوتاه‌تری دارند که به دلیل افزایش خطر خودکشی، بیماری‌های قلبی، عوارض دارویی و سبک زندگی ناسالم است. علاوه بر این، بسیاری از بیماران به دلیل مشکلات اجتماعی و اقتصادی، دسترسی محدودی به مراقبت‌های پزشکی و روانی دارند که منجر به مشکلات جدی‌تری در سلامت عمومی آن‌ها می‎‌شود. با این حال، درمان مناسب و حمایت اجتماعی، کیفیت زندگی و طول عمر این بیماران را بهبود می‎‌بخشد.

 روش های درمان اسکیزوفرنی

درمان اسکیزوفرنی معمولاً ترکیبی از روش‌های دارودرمانی، مراقبت‌های ویژه تخصصی و روان‌درمانی است. با درمان زودهنگام اغلب شدت این بیماری کاهش یافته و کیفیت زندگی بیمار بهبود می‌‎یابد. در ادامه این بخش این روش‌ها را معرفی می‎‌کنیم:

دارو درمانی

داروهای ضدروان‌پریشی نقش اصلی را در کنترل علائم اسکیزوفرنی دارند. این داروها به تعادل مواد شیمیایی مغز کمک می‌کنند و علائم توهم و هذیان را کاهش می‌دهند و به بیماران کمک می‎‌کنند تا عملکرد روزمره خود را بهتر انجام دهند و به زندگی اجتماعی بازگردند.

توجه داشته باشید که  انتخاب دارو باید توسط روانپزشک و بر اساس نیازهای خاص هر بیمار انجام شود. به‌علاوه، درمان دارویی معمولاً با روان‌درمانی و حمایت اجتماعی همراه است تا به بیماران کمک کند تا بهتر با علائم بیماری خود کنار بیایند و از بروز مشکلات جدید جلوگیری شود.

مراقبت های ویژه تخصصی

بیماران اسکیزوفرنی نیاز به حمایت مداوم دارند. مراقبت‌های ویژه شامل پیگیری‌های پزشکی، نظارت بر مصرف داروها، توانبخشی اجتماعی و آموزش مهارت‌های زندگی است. حمایت خانواده و تیم درمانی در کنترل علائم و جلوگیری از عود بیماری نقش مهمی دارند.

همچنین، برنامه‌های حمایتی مانند جلسات مشاوره فردی و گروهی، کاردرمانی و درمان شناختی-رفتاری به بیماران در بهبود تعاملات اجتماعی و افزایش استقلال کمک بسزایی می‎‌کنند. به علاوه برخی از بیماران ممکن است نیاز به بستری موقت در مراکز درمانی داشته باشند تا وضعیت آن‌ها پایدار شود.

روان درمانی

روان‌درمانی، به ویژه رفتاردرمانی شناختی، به بیماران اسکیزوفرنی این امکان را می‌‎دهد تا افکار غیرمنطقی خود را شناسایی و مدیریت کنند. همچنین، جلسات مشاوره باعث افزایش تعاملات اجتماعی و کاهش استرس در بیمار می‎‌شود. این روش درمانی در تقویت مهارت‌های حل مسئله، کنترل احساسات و کاهش اضطراب بیمار موثر است.

علاوه بر این، خانواده‌ نیز بخش مهمی از روان‌درمانی اسکیزوفرنی را به عهده دارد، زیرا آموزش خانواده‌ها در نحوه برخورد با بیمار و حمایت از او، روند درمان را مؤثرتر می‌کند. گروه‌درمانی و درمان مبتنی بر مهارت‌های اجتماعی نیز به بهبود ارتباطات بیمار و افزایش توانایی او در انجام فعالیت‌های روزمره کمک شایانی می‌کند.

الکتروشوک درمانی

الکتروشوک درمانی (ECT) یکی از روش‌های درمانی موثر برای بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی است که معمولاً در موارد شدید و مقاوم به درمان‌های دارویی استفاده می‌شود. در این روش، جریان الکتریکی کنترل‌شده‌ای از طریق الکترودهایی که روی سر بیمار قرار می‌گیرند، به مغز منتقل می‌شود تا تشنجی کنترل‌شده ایجاد کند. این تحریک الکتریکی باعث تغییر در فعالیت‌های مغزی شده باعث کاهش برخی علائم اسکیزوفرنی، به‌ویژه علائم شدید مانند کاتاتونیا (بی‌حرکتی یا حرکات غیرعادی)، توهمات و هذیان‌های مقاوم می‌‎شود.

الکتروشوک درمانی همچنین معمولاً زمانی تجویز می‌شود که داروهای ضدروان‌پریشی اثربخش نبوده یا بیمار به دلیل شدت علائم، مانند خطر خودکشی یا امتناع از غذا خوردن، نیاز به درمان فوری داشته باشد. این روش تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود و بیمار هنگام دریافت شوک هیچ دردی احساس نمی‌کند. با اینکه ECT در کنترل برخی علائم مؤثر است، اما عوارضی مانند از دست دادن حافظه کوتاه‌مدت، گیجی و در مواردی مشکلات شناختی موقت را به همراه دارد.

با وجود نگرانی‌های موجود درباره این روش، مطالعات نشان داده‌اند که الکتروشوک درمانی در بهبود عملکرد روانی و کاهش علائم شدید برخی بیماران اسکیزوفرنی موثر است. با این حال، تصمیم‌گیری درباره استفاده از این روش باید توسط تیم پزشکی و با در نظر گرفتن وضعیت کلی بیمار انجام شود.

 تحریک عمقی مغز

تحریک عمقی مغز (DBS) روشی نوین است که در آن الکترودهایی در مغز کاشته می‌شوند تا عملکرد بخش‌های مرتبط با بیماری تنظیم شود. این روش هنوز در مراحل تحقیقاتی قرار دارد و معمولاً برای بیمارانی که به درمان‌های دارویی پاسخ نمی‌دهند، مورد بررسی قرار می‌گیرد.

DBS  با ارسال پالس‌های الکتریکی به نواحی خاصی از مغز، فعالیت‌های غیرطبیعی را تعدیل کرده و باعث کاهش علائم اسکیزوفرنی، از جمله توهمات و هذیان‌ها می‏شود. جالب است بدانید که  این روش پیش‌تر در درمان بیماری‌هایی مانند پارکینسون و اختلالات حرکتی موفق بوده است و محققان در حال بررسی اثربخشی آن در بیماران مبتلا به اختلالات روانی هستند.

سخن پایانی

همانطور که متوجه شدید، اختلال اسکیزوفرنی یکی از پیچیده‌ترین اختلالات روانی است که بر تفکر، احساسات و رفتار فرد تأثیر گذاشته و درک او از واقعیت را مختل می‌کند. این بیماری با علائمی مانند توهم، هذیان، گفتار و رفتار نامنظم و مشکلات شناختی همراه است و معمولاً در اواخر نوجوانی یا اوایل بزرگسالی ظاهر می‌شود. علت دقیق آن مشخص نیست، اما عوامل ژنتیکی، محیطی و تغییرات شیمیایی مغز در بروز بیماری شیزوفرنی نقش دارند.

انواع اسکیزوفرنی شامل کاتاتونیک (با اختلالات حرکتی)، پارانوئیدی (با بدبینی و هذیان‌های تهدیدآمیز)، آشفته (با گفتار و رفتار نامنظم)، تمایزنیافته (ترکیبی از علائم) و باقی‌مانده (با علائم خفیف‌تر پس از دوره‌های حاد) است. درمان این بیماری ترکیبی از دارودرمانی، روان‌درمانی و حمایت‌های اجتماعی بوده و مدیریت آن نیازمند پیگیری مداوم و حمایت خانواده است.