علائم اختلال انطباقی و درمان آن

زندگی پر از فراز و نشیب است و هر فرد در طول حیات خود با رویدادهای مختلفی مواجه می‌شود که برخی از آنها می‌توانند بسیار استرس‌زا باشند. در بسیاری از موارد، افراد قادرند با این تغییرات سازگار شده و به زندگی عادی خود بازگردند، اما برخی دیگر ممکن است در مواجهه با این رویدادها دچار مشکل شده و علائم اختلال انطباقی را تجربه کنند. این نوع اختلال یکی از شایع‌ترین اختلالات روانی است که در پاسخ به رویدادهای استرس‌زای زندگی بروز می‌کند و زمانی رخ می‌دهد که فرد در مواجهه با تغییرات مهم و ناگهانی در زندگی، نتواند به‌خوبی با شرایط جدید سازگار شود.

اختلالات انطباقی چیست؟

اختلال انطباقی یا اختلال سازگاری (Adjustment disorder) نوعی واکنش عاطفی یا رفتاری شدید است که در پاسخ به یک تروما، رویداد استرس‌زا یا تغییر قابل‌توجه در زندگی فرد بروز پیدا می‌کند. در واقع این اختلال زمانی رخ می‌دهد که فرد به رویدادهای استرس‌زای زندگی، واکنش‌های شدید و غیرمعمولی نشان دهد. وقتی فرد با یک رویداد استرس‌زا روبه‌رو می‌شود، ممکن است احساس افسردگی، اضطراب، مشکلات خواب، تغییر در اشتها، رفتارهای پرخطر یا... را تجربه کند.

تصور کنید که شغلتان را از دست داده‌اید، طلاق گرفته‌اید یا بیماری جدی گرفته‌اید. این رویدادها بسیار استرس‌زا هستند و ممکن است باعث احساسات شدیدی مانند غم، اضطراب، خشم یا ناامیدی شوند. برای بسیاری از افراد، این احساسات با گذشت زمان کمتر می‌شود و آن‌ها یاد می‌گیرند که با شرایط جدید سازگار شوند، اما در اختلال انطباقی، این سازگاری به‌آسانی رخ نمی‌دهد.

فرد مبتلا به این اختلال، همچنان به‌شدت تحت‌تأثیر رویداد استرس‌زا قرار دارد و ممکن است احساس افسردگی و ناامیدی داشته باشد یا رفتارهای پرخطر یا رفتارهای بی‌پروا و تکانشی از خود نشان دهد. از این رو مراجعه به دکتر روانپزشک برای درمان به فرد کمک می‌کند تا سلامت عاطفی خود را بازیاید.

علائم اختلالات انطباقی

اختلال انطباقی باعث بروز علائم کوتاه‌مدت می‌شود که ممکن است منجر به واکنش‌های غیرمعمول و شدیدتر از حد انتظار شود. هرچند این اختلال می‌تواند به شکل‌های مختلفی بروز کند و علائم آن در افراد مختلف متفاوت است، اما علائم رایج معمولاً عبارت‌اند از:

• احساسات منفی: افسردگی، احساس غمگینی، ناامیدی، بی‌حوصلگی، احساس بی‌ارزشی، اضطراب، نگرانی، خشم، تحریک‌پذیری، پریشانی، عصبانیت، لرزش و استرس، احساس گناه و گریه‌های مکرر
• تغییرات رفتاری: مشکل در تمرکز، احساس خستگی اما ناتوانی در خواب (بی‌خوابی)، کاهش اشتها، مشکل در انجام فعالیت‌های روزانه، کاهش علاقه به فعالیت‌هایی که قبلاً از آنها لذت می‌بردید، انزواطلبی و کناره‌گیری از خانواده و دوستان، اجتناب از موقعیت‌های اجتماعی، رفتار تکانشی و پرخطر و در موارد شدید فکرکردن به خودکشی یا اقدام به آن
• علائم جسمانی: دردهای جسمانی بدون علت مشخص مانند بدن‌درد، سردرد، درد معده، خستگی مزمن، تپش قلب یا ضربان قلب نامنظم (آریتمی)

علت اختلالات انطباقی چیست؟

اختلال انطباقی ناشی از تغییرات عمده یا عوامل استرس‌زا در زندگی شما است و زمانی رخ می‌دهد که شما نتوانید به‌راحتی با رویدادهای استرس‌زای زندگی، مثبت یا منفی کنار بیایید. عوامل ژنتیکی و تجربیات زندگی نیز می‌توانند در بروز این اختلال نقش داشته باشند.

تغییر یا ازدست‌دادن شغل، بازنشستگی، مشکلات کاری، مشکلات مالی، رفتن به مدرسه، طلاق یا جدایی والدین، مشکلات زناشویی، ازدست‌دادن حیوان خانگی، بیماری، مرگ عزیزان، افسردگی و اضطراب شدید پس از یک سانحه ناگوار، جنگ یا بلایای طبیعی و حتی رویدادهای مثبت مانند تولد خواهر یا برادر، همگی می‌توانند به‌عنوان عوامل استرس‌زا عمل کرده و فرد را مستعد ابتلا به این اختلال سازند.

انواع اختلالات انطباقی یا سازگاری

اختلال انطباقی، همان‌طور که گفتیم، به واکنش‌های غیرطبیعی افراد به رویدادهای استرس‌زای زندگی اشاره دارد. این واکنش‌ها معمولاً شدیدتر از آنچه که در شرایط مشابه انتظار می‌رود، هستند و باعث اختلال در عملکرد روزانه فرد می‌شوند. شاید برایتان جالب باشد که بدانید انواع مختلفی از اختلالات سازگاری وجود دارد که هر کدام علائم خاص خود را دارند:

اختلال انطباقی با خلق افسرده

بیماری انطباقی با خلق افسرده (Adjustment disorder with depressed mood)، واکنش فرد به یک رویداد استرس‌زاست که با احساسات شدیدی مانند غمگینی، ناامیدی و بی‌علاقگی به فعالیت‌هایی که قبلاً لذت‌بخش بودند، همراه است. این افراد ممکن است به‌راحتی گریه کرده و احساس کنند که هیچ امیدی به آینده ندارند.

اختلال سازگاری با اضطراب

اختلال انطباقی با اضطراب (Adjustment disorder with anxiety) واکنش فرد به یک رویداد استرس‌زا است که با احساسات شدیدی مانند نگرانی، اضطراب و احساس ازهم‌پاشیدگی همراه است. افراد مبتلا به این اختلال ممکن است در تمرکزکردن مشکل داشته باشند. در کودکان، یکی از علائم بارز این اختلال، اضطراب جدایی است. به‌عبارت‌دیگر، کودکانی که دچار اختلال سازگاری با اضطراب هستند، هنگام جداشدن از والدین یا مراقبان خود احساس اضطراب شدیدی می‌کنند. این علائم معمولاً پس از مواجهه با یک رویداد مهم زندگی مانند تغییر مدرسه، نقل‌مکان یا ازدست‌دادن یک عزیز ظاهر می‌شوند.

 اختلال سازگاری با خلق افسرده و اضطراب

اختلال انطباقی با ترکیبی از اضطراب و خلق افسرده (Adjustment disorder with mixed anxiety and depressed mood) وضعیتی است که فرد پس از مواجهه با یک رویداد استرس‌زا، هم‌زمان احساس اضطراب و افسردگی می‌کند. این افراد ممکن است نگران و مضطرب باشند، درعین‌حال احساس غمگینی، ناامیدی و بی‌علاقگی نیز داشته باشند. این ترکیبی از احساسات منفی می‌تواند عملکرد روزانه فرد را مختل کرده و روابط او را تحت‌تأثیر قرار دهد.

اختلال انطباقی نامشخص

بیماری انطباقی نامشخص (Adjustment disorder unspecified) وضعیتی است که در آن فرد پس از مواجهه با یک رویداد استرس‌زا، علائم جسمانی مانند سردرد، درد بدن، درد معده، تپش قلب یا بی‌خوابی را تجربه می‌کند. این علائم اغلب به‌جای مشکلات روانی، به مشکلات جسمی نسبت داده می‌شوند. بااین‌حال، این علائم در واقع واکنشی به استرس روانی هستند و ممکن است بدون هیچ دلیل پزشکی مشخصی ایجاد شوند.

اختلال سازگاری با اختلال رفتار

اختلال انطباقی یا اختلال در رفتار (Adjustment disorder with disturbance of conduct) واکنشی است که فرد در برابر یک رویداد استرس‌زا از خود نشان می‌دهد و با رفتارهای نامناسب و مخرب همراه است. این افراد ممکن است رفتارهای سرکشی، تخریب‌گری، بی‌احتیاطی یا تکانشگری از خود نشان دهند. مثلاً ممکن است قوانین را زیر پا بگذارند، به دیگران آسیب برسانند یا به اموال عمومی خسارت وارد کنند. علت این رفتارها معمولاً تلاش فرد برای کنارآمدن با احساسات منفی مانند خشم، غم و اضطراب است. این افراد ممکن است ندانند چگونه به طور سالم با این احساسات مقابله کنند و بنابراین به رفتارهای مخرب روی می‌آورند.

اختلال انطباقی ترکیبی از اختلال احساسی و رفتاری

اختلال انطباقی ترکیبی از اختلال هیجانی و رفتاری (Adjustment disorder with mixed disturbance or emotions and conduct) وضعیتی است که در آن فرد پس از مواجهه با یک رویداد استرس‌زا، ترکیبی از علائم هیجانی و رفتاری را تجربه می‌کند. این افراد هم‌زمان با احساساتی مانند اضطراب، افسردگی و ناامیدی، رفتارهای نامناسبی نیز از خود نشان می‌دهند. به‌عنوان‌مثال، ممکن است احساس نگرانی و غمگینی کنند و درعین‌حال عصبانی شوند، به دیگران آسیب بزنند یا از قوانین تخطی کنند.

عوارض اختلالات سازگاری

اختلالات انطباقی اگر درمان نشود، می‌تواند عواقب جدی و حتی تهدیدآمیزی برای فرد داشته باشد. از جمله این عوارض می‌توان به اقدام به خودکشی، فکر خودکشی یا آسیب‌رساندن به خود اشاره کرد. همچنین، افراد مبتلا به این اختلال ممکن است به سمت مصرف مواد مخدر یا الکل روی‌آورند تا با احساسات منفی خود مقابله کنند. در طولانی‌مدت، این اختلالات می‌توانند به اختلالات روانی جدی‌تری مانند اضطراب شدید، افسردگی و سوءمصرف مواد (SUD) منجر شوند.

روش های تشخیص اختلال سازگاری

تشخیص اختلال انطباقی به این صورت انجام می‌شود که یک متخصص سلامت روان، ابتدا با انجام معاینه فیزیکی و پرسیدن سؤالاتی درباره علائم شما، وضعیتتان را ارزیابی می‌کند. سپس ممکن است شما را به یک روان‌شناس یا روانپزشک ارجاع دهد تا با استفاده از معیارهای تشخیصی مشخص شده در DSM-5-TR و با بررسی دقیق علائم فرد، مانند تغییرات خلقی، اضطراب و اختلال در عملکردهای روزمره، به ارزیابی میزان دشواری او در سازگاری با رویدادهای استرس‌زای زندگی بپردازد.

این معیارها شامل ایجاد علائم عاطفی یا رفتاری پس از یک رویداد استرس‌زا، شدت این علائم و تداخل آن‌ها با زندگی روزمره و عدم تطابق علائم با سایر اختلالات روانی است. همچنین، مدت‌زمان این علائم می‌تواند به‌صورت حاد (کمتر از شش ماه) یا مزمن (شش ماه یا بیشتر) طبقه‌بندی شود. در این تشخیص، عوامل فرهنگی و هنجارهای اجتماعی نیز در نظر گرفته می‌شوند.

به عبارت ساده‌تر پزشک ابتدا به‌صورت کلی شما را معاینه می‌کند و سپس یک متخصص سلامت روان باتوجه‌به علائم شما و رویدادهای استرس‌زای اخیر زندگی‌تان و با استفاده از معیارهای تخصصی، تشخیص دقیق را انجام می‌دهد.

درمان اختلالات انطباقی

درمان اختلالات انطباقی معمولاً ترکیبی از روان‌درمانی و گاهی اوقات دارودرمانی است. هدف از درمان این است که فرد بتواند روش‌های سالم‌تری برای مقابله با استرس و بهبود کیفیت زندگی خود پیدا کند.

روان‌درمانی، به‌ویژه روان‌درمانی شناختی-رفتاری، نقش مهمی در این درمان دارد. این نوع روان‌درمانی به افراد کمک می‌کند تا نحوه واکنش خود به رویدادهای استرس‌زا را شناسایی کرده و تغییر دهند. علاوه بر این، روان‌درمانی فردی، خانوادگی یا گروهی نیز می‌تواند مفید باشد. روان‌درمانی خانوادگی معمولاً برای کودک یا نوجوان توصیه می‌شود.

در برخی موارد، پزشک ممکن است داروهایی مانند داروهای ضداضطراب (بنزودیازپین‌ها) و داروهای ضدافسردگی (مانند مهارکننده‌های بازجذب سروتونین انتخابی یا مهارکننده‌های بازجذب سروتونین و نوراپی‌نفرین) را تجویز کنند. این داروها به کاهش علائمی مانند اضطراب، افسردگی، بی‌خوابی و سایر مشکلات مرتبط با اختلال انطباقی کمک می‌کنند.

بااین‌حال، داروها به‌تنهایی درمان‌کننده نیستند و معمولاً در کنار روان‌درمانی استفاده می‌شوند. نکته مهم این است که داشتن یک فرد قابل‌اعتماد برای صحبت‌کردن و یادگیری روش‌های مقابله با استرس، می‌تواند در روند درمان بسیار مؤثر باشد.

سخن پایانی

اختلال انطباقی زمانی رخ می‌دهد که واکنش یک فرد به رویدادهای استرس‌زا و تغییرات زندگی شدید و طولانی‌مدت شوند و توانایی فرد را در عملکرد روزمره مختل کنند. درحالی‌که روش قطعی برای پیشگیری از اختلالات انطباقی وجود ندارد، اقداماتی مانند داشتن حمایت اجتماعی قوی، تقویت مهارت‌های مقابله‌ای سالم و یادگیری نحوه بهبود سریع پس از دوران سخت می‌تواند به شما در زمان‌های پر استرس کمک کند.

اگر می‌دانید که قرار است با یک موقعیت استرس‌زا مانند نقل‌مکان یا بازنشستگی مواجه شوید، از قبل برنامه‌ریزی کنید. عادات سالم خود را افزایش دهید و از دوستان و خانواده خود درخواست حمایت کنید. به خود یادآوری کنید که شرایط استرس‌زا با گذشت زمان سپری می‌شوند و شما می‌توانید از آن‌ها عبور کنید. همچنین، می‌توانید با تیم مراقبت‌های بهداشتی یا متخصص سلامت روان خود مشورت کنید تا روش‌های سالمی برای مدیریت استرس خود بیاموزید.