اختلالات شبه جسمی چیست و چگونه درمان می شوند

اگر با توجه به علائم جسمی خود به‌شدت پریشان هستید و احساسات و رفتارهایی غیرعادی دارید که روی زندگی روزمره شما تأثیر گذاشته‌اند، ممکن است دچار یکی از اختلالات شبه جسمی شده باشید. این علائم جسمی ممکن است ناشی از بیماری‌ها باشند یا هیچ دلیل مشخصی نداشته باشند. در ادامه این مطلب، شما را با علائم، دلایل، انواع، روش‌های تشخیص و روش‌های درمان این اختلالات آشنا می‌کنیم و به چند سؤال متداول پاسخ می‌دهیم.

منظور از اختلالات شبه جسمی چیست

اگر فردی به علت علائم جسمی خود به‌شدت پریشان باشد و افکار، احساسات و رفتارهایی غیرعادی در پاسخ به آن‌ها داشته باشد، گفته می‌شود که دچار اختلالات شبه جسمی شده است. این اختلالات که زیرمجموعه اختلالات روانی هستند، می‌توانند روی عملکرد روزانه و کیفیت زندگی افراد تأثیر قابل توجهی بگذارند.

علائمی که افراد مبتلا به این اختلالات تجربه می‌کنند، ممکن است هیچ دلیل مشخصی نداشته باشند. به عبارت دیگر، افراد مبتلا به این اختلالات ممکن است کاملا سالم باشند و دچار هیچ‌گونه بیماری نباشند. حتی اگر این علائم ناشی از بیماری باشند، نگرانی افراد مبتلا بیش از اندازه و غیرمنطقی است.

این افراد اغلب نمی‌دانند که دچار نوعی اختلال روانی شده‌اند و تصور می‌کنند که علائم آن‌ها ناشی از بیماری خطرناکی است. آن‌ها اغلب چندین بار به کلینیک‌ها و بیمارستان‌ها مراجعه می‌کنند و از پزشکان می‌خواهند آزمایش‌های مختلفی را برای تشخیص بیماری تجویز کنند.

انواع اختلال شبه جسمی

انواع اختلالات شبه جسمی عبارت‌اند از:

اختلال تبدیلی

افراد مبتلا به اختلال تبدیلی علائم بیماری‌های عصبی مانند ازدست‌دادن بینایی، ازدست‌دادن شنوایی و ضعف، فلج و بی‌حسی بازوها و پاها را تجربه می‌کنند. این علائم معمولا در پاسخ به موقعیت‌های استرس‌زا به‌سرعت ایجاد می‌شوند. افراد مبتلا به این اختلال استرس خود را به‌صورت ناخودآگاه به علائم جسمی تبدیل می‌کنند. این علائم اغلب پس از چند هفته برطرف می‌شوند؛ ولی، در برخی افراد ممکن است به علائمی مزمن تبدیل شوند. این اختلال معمولا در افراد 18 الی 30ساله دیده می‌شود.

اختلال بدریختی بدن

افراد مبتلا به این اختلال زمان قابل توجهی را به فکرکردن درباره ظاهر خود اختصاص می‌دهند. آن‌ها تصور می‌کنند که نوعی نقص جسمی دارند؛ ولی، تصور آن‌ها اشتباه است؛ زیرا، دیگران نمی‌توانند این نقص جسمی را ببینند. برخی از افراد مبتلا به این اختلال نوعی نقص جسمی خفیف دارند؛ ولی، نگرانی آن‌ها بیش از اندازه است و با شدت این نقص مطابقت ندارد.

برای مثال، فرد مبتلا به این اختلال ممکن است تصور کند که پوستش لکه‌دار است یا بینی زشتی دارد؛ ولی، دیگران نمی‌توانند این نقایص جسمی را ببینند یا این نقایص در نظر بسیاری از افراد بسیار خفیف و ناچیز هستند. فرد مبتلا به این اختلال ممکن است زمان قابل توجهی را به نگاه‌کردن به خود در آیینه یا مخفی‌کردن نقایص خود با لوازم آرایشی اختصاص دهد.

اختلال درد

فرد مبتلا به اختلال درد، درد مزمنی را در یک یا چند بخش از بدن تجربه می‌کند و این درد هیچ دلیل مشخصی ندارد. به عبارت دیگر، پزشکان نمی‌توانند این علامت را به نوعی بیماری جسمی نسبت دهند. این درد باعث ایجاد پریشانی قابل توجهی می‌شود و عوامل روانی می‌توانند نقش قابل توجهی را در شروع، شدت و مدت‌زمان آن ایفا کنند.

اختلال درد شبه جسمی

افراد مبتلا به اختلال درد شبه جسمی دارای علائم مختلفی مانند سردرد، شکم‌درد، مشکلات روده، خستگی و مشکلات جنسی دارند. این افراد علائم خود را وحشتناک و غیرقابل‌تحمل توصیف می‌کنند و این علائم می‌تواند تأثیر قابل توجهی روی زندگی آن‌ها بگذارند. این علائم هیچ دلیل مشخصی ندارند؛ ولی، ممکن است با نوعی میل ناخودآگاه به کمک یا توجه مرتبط باشند. در برخی اوقات، چندین عضو از خانواده دچار این اختلال هستند.

خود بیمار انگاری

افراد مبتلا به این اختلال تصور می‌کنند که علائم خفیف آن‌ها ممکن است ناشی از بیماری خطرناکی باشد؛ برای مثال، این افراد ممکن است تصور کنند که سردرد خفیف آن‌ها ناشی از تومور مغزی است، بثورات پوستی و دیگر مشکلات پوستی خفیف ناشی از سرطان پوست هستند یا حتی صدای شکم با بیماری خطرناکی مرتبط است. افراد مبتلا به این اختلال ترس‌های مشابه بسیاری دارند و زمان قابل توجهی را به فکرکردن درباره علائم خود اختصاص می‌دهند.

این اختلال شبیه به اختلال درد شبه جسمی است. افراد مبتلا به اختلال خودبیمارانگاری ممکن است قبول کنند که علائم خفیفی دارند؛ ولی، معتقدند که این علائم ناشی از بیماری خطرناکی هستند. پزشکان معمولا نمی‌توانند به ازبین‌بردن این باورهای اشتباه کمک کنند؛ زیرا، افراد مبتلا تصور می‌کنند که پزشک نتوانسته است بیماری آن‌ها را تشخیص دهد.

علائم اختلال شبه جسمی

افراد مبتلا به این اختلالات ممکن است علائم جسمی زیر را تجربه کنند:

• درد که شایع‌ترین علامت جسمی در افراد مبتلا به این اختلال است
• خستگی یا ضعف
• تنگی نفس

این علائم جسمی ممکن است خفیف، متوسط یا شدید باشند و فرد مبتلا ممکن است یکی از این علائم یا همه آن‌ها را داشته باشد. این علائم ممکن است ناشی از بیماری باشند یا هیچ دلیل مشخصی نداشته باشند.

افکار، احساسات و رفتار افراد در پاسخ به این علائم، مهم‌ترین علائم این اختلال محسوب می‌شوند. افراد مبتلا به این اختلالات ممکن است علائم زیر را داشته باشند:

• به علت علائم جسمی خود به‌شدت مضطرب هستند
• تصور می‌کنند که علائم جسمی خفیف آن‌ها علائم بیماری‌های خطرناکی هستند
• چندین بار به پزشک مراجعه می‌کنند و نتایج آزمایش‌های تشخیصی را باور نمی‌کنند
• احساس می‌کنند که پزشک علائم جسمی آن‌ها را جدی نمی‌گیرد
• به چندین پزشک مراجعه می‌کنند
• زمان، انرژی و پول قابل توجهی را به فکرکردن درباره علائم و مراجعه به پزشکان اختصاص می‌دهند
• به عوارض جانبی داروها به‌صورت قابل توجهی حساس هستند
• به دیگر افراد وابسته می‌شوند و از آن‌ها کمک می‌خواهند. اگر افراد به آن‌ها کمک نکنند، خشمگین می‌شوند
• افکار، احساسات و رفتارهای آن‌ها زندگی روزمره آن‌ها را مختل کرده است

تقریبا 30 الی 60% از افراد مبتلا به این اختلالات دچار اضطراب یا افسردگی هستند.

علت اختلالات شبه جسمی چیست

اختلالات شبه جسمی فقط یک علت ندارند. محققان بر این باور هستند که عوامل بیولوژیکی، محیطی و روانی زیر می‌توانند به بروز این اختلالات کمک کنند:

• سابقه بیماری جسمی: افرادی که در گذشته به‌ویژه در دوران کودکی دچار بیماری جسمی خطرناکی شده‌اند، در معرض خطر ابتلا به این اختلالات قرار دارند. تحقیقات نشان می‌دهند که حدود 20 الی 25% از افراد مبتلا به این اختلالات در مقطعی از زندگی خود دچار یک بیماری جسمی بوده‌اند
• ابتلا به بیماری‌های روانی: ابتلا به یک یا چند بیماری روانی مانند اضطراب، افسردگی، اختلال خلق، اختلال سوءاستفاده از مواد یا اختلال شخصیتی، یکی از عوامل خطر این اختلالات محسوب می‌شود. همچنین افرادی که دچار اختلال تجزیه هویت هستند، بیشتر از سایر افراد در معرض خطر ابتلا به اختلال تبدیلی قرار دارند
• تجربه آسیب روحی در دوران کودکی: افرادی که آزار جنسی، عاطفی، یا جسمی را در دوران کودکی تجربه کرده‌اند یا والدینشان از آن‌ها غافل بوده‌اند، ممکن است دچار این اختلالات شوند
• سبک زندگی و عوامل محیطی: آسیب روحی و دیگر عوامل محیطی مانند تجربه استرس شدید در خانه یا محل کار، می‌توانند خطر ابتلا به این اختلالات را افزایش دهند. علائم اختلال تبدیلی معمولا پس از رویدادی استرس‌زا به‌صورت ناگهانی ظاهر می‌شوند
• جنسیت: هر فردی ممکن است دچار این اختلالات شود؛ ولی، به نظر می‌رسد که این اختلالات در زنان شایع‌تر از مردان هستند؛ برای مثال، زنان 10 برابر بیشتر از مردان دچار اختلال درد شبه جسمی می‌شوند
• ژنتیک: تحقیقات نشان می‌دهند که ژنتیک ممکن است نقشی را در ابتلا به این اختلالات ایفا کند

چگونگی تشخیص اختلالات شبه جسمی

پزشک پس از بررسی سابقه پزشکی و انجام معاینه فیزیکی، ممکن است آزمایش‌هایی را برای تشخیص بیماری‌های ایجادکننده علائم جسمی شما تجویز کند. اگر نتایج آزمایش‌ها نشان دهند که شما به هیچ‌گونه بیماری جسمی مبتلا نیستید یا بیماری شما به شدت علائم شما مطابقت ندارد، پزشک ممکن است شما را به پزشک اعصاب و روان ارجاع دهد.

پزشک اعصاب و روان می‌تواند این اختلالات را تشخیص دهد. اگر علائم جسمی شما باعث ایجاد پریشانی قابل توجهی می‌شوند یا زندگی روزمره شما را مختل می‌کنند و افکار، احساسات و رفتارهایی غیرعادی در پاسخ به علائم جسمی دارید، پزشک ممکن است به شما بگوید که دچار این اختلالات شده‌اید. اگر حداقل یکی از شرایط زیر را دارید، به احتمال زیاد، دچار این اختلالات هستید:

• درباره علائم جسمی خود و رابطه آن‌ها با بیماری‌های خطرناک بیش از حد فکر می‌کنید
• درباره علائم جسمی خود به‌شدت و به‌صورت مداوم مضطرب هستید
• انرژی و زمان قابل توجهی را به فکرکردن درباره علائم جسمی و مراجعه به پزشک برای تشخیص علت آن‌ها اختصاص می‌دهید

عوارض اختلال شبه جسمی در مردان و زنان

این اختلالات ممکن است شما را به بیماری‌های جسمی مبتلا نکند؛ ولی، می‌تواند به‌صورت قابل توجهی روی کیفیت زندگی شما تأثیر بگذارند. اگر اقدامی برای درمان این اختلالات انجام ندهید، آن‌ها می‌توانند به سلامت روانی شما و روابط شما با دیگر افراد آسیب برسانند. افراد مبتلا به این اختلالات در معرض خطر ابتلا به دیگر اختلالات روانی مانند افسردگی و اضطراب قرار دارند.

درمان اختلالات شبه جسمی

مدیریت علائم جسمی و همچنین علائم روانی با روان‌درمانی در کلینیک روانشناسی و مشاوره امکان‌پذیر است. رفتاردرمانی شناختی نوعی روان‌درمانی است که به افراد مبتلا کمک می‌کند روش‌هایی را برای تغییر الگوهای افکار یا رفتارهای خود و به‌تبع آن، تغییر احساسات خود یاد بگیرند. رفتاردرمانی شناختی می‌تواند به افراد کمک کند با اضطراب و استرس بهتر مقابله کنند و به موقعیت‌ها به‌صورت مؤثرتری پاسخ بدهند. اگر دچار این اختلالات باشید، رفتاردرمانی شناختی می‌تواند به شما کمک کند:

• احساسات و باورهای خود را درباره علائم جسمی و سلامت خود ارزیابی کنید
• روش‌هایی را برای کاهش استرس و اضطراب خود پیدا کنید
• از تمرکزکردن روی علائم جسمی خود خودداری کنید
• عواملی را که می‌توانند علائم جسمی شما را بدتر کنند، پیدا کنید
• روش‌هایی را برای فعال‌ماندن و اجتماعی‌ماندن پیدا کنید، حتی اگر هنوز درد و علائم دیگر را تجربه می‌کنید
• عملکرد بهتری در زندگی روزمره داشته باشید

پزشک ممکن است داروهایی مانند داروهای ضدافسردگی را تجویز کند. علاوه بر بهبود خلق، این داروها می‌توانند به بهبود علائمی مانند درد، خستگی، درد مفاصل و اختلالات خواب کمک کنند.

سخن پایانی

به خاطر داشته باشید که اختلالات شبه جسمی نوعی اختلالات روانی محسوب می‌شوند؛ بنابراین، اگر هر چه زودتر بلافاصله پس از ظاهرشدن علائم به پزشک مراجعه کنید، می‌توانید تأثیرات آن‌ها را روی زندگی خود کاهش دهید. روان‌شناسان و روانپزشکان کلینیک پزشک اول می‌توانند به شما کنند افکار و رفتارهای خود را مدیریت کنید.