روش های درمان پرخاشگری در بزرگسالان و نوجوانان

پرخاشگری (aggression) در واقع جنبه تاریک طبیعت انسان است و در روانشناسی اجتماعی به عنوان قصد آسیب رساندن به خود، دیگران یا سایر موجودات از طریق ابزارهای جسمی یا روانی تعریف می‌شود. در این نوع اختلال رفتاری فرد پرخاشگر سعی دارد با نقص حقوق دیگران و با لحنی خصمانه اعمال قدرت کند.‌ عوامل مختلفی در بروز اختلال پرخاشگری نقش دارند و برای درمان آن حتما باید از پزشک اعصاب و روان کمک گرفت. در این مطلب ابتدا قصد داریم درباره علل پرخاشگری صحبت کنیم و سپس به توضیح درباره درمان پرخاشگری در بزرگسالان و نوجوانان بپردازیم. در انتها نیز با چند مورد از راهکارهای ساده برای کنترل خشم و پرخاشگری آشنایتان خواهیم کرد.

علل پرخاشگری چیست؟

پرخاشگری که با نام‌های غوغاگری، عصبانیت فردی، فتنه‌جویی، هنگامه طلبی و ستیزه جویی نیز شناخته می‌شود، یکی از اختلالات روانی شایع در بین بزرگسالان، نوجوانان و کودکان است. این اختلال رفتاری با علائمی مانند حرکات و الفاظ تهدیدآمیز، انتقادات نابه‌جا، ابراز حس قدرت، توهین به دیگران، اختلالات عاطفی و احساسی، رفتارهای خشونت‌آمیز، کاهش عملکرد تحصیلی، علاقه به انزوا و گوشه‌گیری، داد زدن از سر عصبانیت، تحریک‌پذیری، افزایش ضربان قلب، تنش عضلانی، تعریق، درگیری با دوستان و اعضای خانواده و غیره همراه است. افراد با مشاهده این علائم در خود یا اطرافیانشان باید هر چه سریع‌تر نسبت به درمان پرخاشگری اقدام کنند. هنوز علت اصلی اختلال پرخاشگری مشخص نشده است؛ اما علل مختلفی در ایجاد این نوع اختلال رفتاری نقش دارند. از مهم‌ترین علل اختلال پرخاشگری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• عوامل بیولوژیکی و ناهنجاری‌های مغزی در مناطق مسئول کنترل تکانه و تنظیم هیجانی
• عدم تعادل در برخی از انتقال دهنده‌های عصبی مانند دوپامین و سروتونین
• عوامل ژنتیکی و سابقه خانوادگی اختلال پرخاشگری و سایر شرایط روانی مانند افسردگی و اضطراب
• عوامل روانی اجتماعی و تاثیرات محیطی مانند قرارگیری در معرض آسیب و خشونت، شکست و ناکامی
• تحریک کلامی یا بدنی از طرف دیگران مانند شنیدن انتقاد غیرموجه و سخنان توهین‌آمیز
• مشاهده خشونت و پرخاشگری در رسانه‌ها
• انجام بازی‌های رایانه‌ای با مفاهیم القای خشونت‌

علل پرخاشگری در نوجوانان و کودکان

علل پرخاشگری کودکان و نوجوانان با علل بروز این اختلال در بزرگسالان متفاوت است. قبل از اینکه به فکر درمان پرخاشگری فرزند خود باشید، بهتر است به‌خوبی با علل این اختلال در نوجوانان و کودکان آشنا شوید. مهم‌ترین علل پرخاشگری در نوجوانان و کودکان عبارت‌اند از:

• وجود مشکلات و اختلالات یادگیری و شکست‌های مکرر در محیط‌های آموزشی
• ابتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) و ناتوانی در تنظیم احساسات و واکنش‌های اجتماعی
• ابتلا به اختلالات خلقی مانند افسردگی و اختلال دوقطبی
• ابتلا به اختلالات سلوک و رفتارهای آزاردهنده و ضداجتماعی
• ابتلا به اختلالات اوتیسم و ناتوانی در برقراری تعاملات اجتماعی و درک احساسات دیگران
• آسیب‌های مغزی و اختلال در عملکرد مغز در اثر واردشدن ضربه به سر به ویژه در سنین پایین
• اعتیاد به مصرف الکل و مواد مخدر و تاثیر منفی آن روی رفتار و احساسات
• حساسیت‌ها و آلرژی‌های غذایی و واکنش‌های غیرعادی بدن

با مشاهده علائم‌ پرخاشگری در فرزند خود بهتر است در اولین فرصت از افراد متخصص در زمینه مشاوره کودک و نوجوان کمک بگیرید.

درمان پرخاشگری چگونه است؟

اولین اقدامی که برای درمان پرخاشگری باید انجام داد، مراجعه به پزشک اعصاب و روان یا متخصص روانپزشک است. درمان این اختلال به مدیریت تکانه‌های پرخاشگرانه، بهبود تنظیم عاطفی و افزایش رفاه کلی زندگی افراد کمک زیادی می‌کند. معمولا متخصص برای درمان پرخاشگری در بزرگسالان، نوجوانان و کودکان به صورت همزمان روش‌های زیر را پیشنهاد می‌‌دهد:

دارو درمانی

یکی از روش‌هایی که برای کاهش علائم پرخاشگری و بهبود کنترل خشم و تعاملات اجتماعی کاربرد دارد، دارو درمانی است. در این روش پزشک با‌توجه‌ به علائم بیماران مبتلا به اختلال پرخاشگری داروهایی مانند مهارکننده‌های نوروترانسمیترها (SSRIs)، داروهای ضد افسردگی تری سیکلیک و مهارکننده‌های نورواپی‌نفرین (TCAs & SNRIs)، داروهای روانپزشکی (Antipsychotics)، داروهای ضدصرع (AED) مانند کاربامازپین و فنی‌توئین، داروهای تثبیت‌کننده خلقی را تجویز می‌کند. در کنار دارو درمانی مصرف مکمل‌های اسید چرب امگا 3 نیز توصیه می‌شود. نکات مهمی که در این روش حتما باید موردتوجه قرار گیرد، شامل موارد زیر است:

• تعیین نوع دارو و دوز آن توسط متخصص مغز و اعصاب یا متخصص روانپزشک
• استفاده از دارو در کنار سایر روش‌های درمانی
• نظارت و پیگیری‌های مستمر و دقیق برای بررسی واکنش بیمار به دارو
• در جریان گذاشتن متخصص درصورت بروز اثرات جانبی بعد از مصرف دارو
• قطع دارو به‌صورت تدریجی و تحت نظر پزشک

تغییر سبک زندگی

یکی دیگر از روش‌های درمان پرخاشگری تغییر سبگ زندگی است. با یک سبک زندگی سالم می‌توان تا حدود زیادی علائم پرخاشگری را بهبود بخشید. از مهم‌ترین تغییرات مثبت سبک زندگی می‌توان به مواردی مانند استفاده از رژیم غذایی سالم و متعادل، انجام ورزش و فعالیت‌های بدنی منظم، داشتن خواب کافی، عدم استفاده از دخانیات و مواد مخدر، تدوین استراتژی‌های کنار آمدن با شرایط ناامیدکننده و غیره اشاره کرد.

روان‌ درمانی

روش دیگری که در کنار دارو درمانی و اصلاح سبک زندگی به درمان پرخاشگری بزرگسالان، نوجوانان و کودکان کمک زیادی می‌کند، روش روان‌درمانی است. از مهم‌ترین روش‌های روان‌درمانی می‌توان به درمان شناختی- رفتاری (CBT) برای آموختن مهارت‌ها و تکنیک‌های مدیریت خشم و حل تعارضات بدون اعمال خشونت و گفتگودرمانی برای درک علل پرخاشگری و کاهش احساسات منفی اشاره کرد.

درمان پرخاشگری و بدخلقی بدون دارو

از مهم‌ترین روش‌های درمان پرخاشگری و بدخلقی بدون دارو می‌توان به دو مورد زیر اشاره کرد:

دستگاه آر تی ام اس

یکی از روش‌های درمانی غیردارویی که به درمان اختلال رفتاری پرخاشگری کمک زیادی می‌کند، استفاده از دستگاه آر تی ام اس (rtms) یا تحریک الکترومغناطیسی مغز است. این دستگاه برای بهبود عملکرد مغز در افراد پرخاشگر از ارسال سیگنال‌های مغناطیسی استفاده می‌کند. در این روش پزشک یک کویل الکترومغناطیسی را روی سر بیمار می‌گذارد تا پالس‌های مغناطیسی که به مغز بیمار ارسال می‌شوند، علائم‌ پرخاشگری را در او کاهش دهند. دستگاه rtms هیچ ضرر یا عارضه‌ای برای مغز ندارد و تاثیرات آن برگشت‌پذیر نیستند. برای تاثیر بیشتر این روش باید از باکیفیت‌ترین دستگاه‌ِ rtms که توسط بهترین برندها ساخته شده است، استفاده شود‌.

نوروفیدبک تراپی

نوروفیدبک تراپی یکی دیگر از روش‌های درمان پرخاشگری بدون دارو است که با استفاده از آن بیمار می‌تواند بر فعالیت‌های مغز خود کنترل بیشتری داشته باشد و رفتارهای خود را به‌خوبی تنظیم کند. در این روش غیرتهاجمی سنسورهایی روی پوست سر بیمار قرار می‌دهند تا با استفاده از آن‌ بتوان امواج مغزی بیمار مبتلا به پرخاشگری را ثبت و فعالیت‌های مغز را کنترل کرد. جلسات نوروفیدبک تراپی معمولا بین 30 تا 60 دقیقه به‌طول می‌انجامد. اکثر بیماران بعد از جلسات نوروفیدبک تمرکز و آرامش بیشتری را احساس می‌کنند.

راهکارهای ساده برای کنترل خشم و پرخاشگری

همه افراد با هر سن و سالی در طول زندگی خود احساس خشم و پرخاشگری را تجربه می‌کنند. نکته‌ای که در این بین اهمیت زیادی دارد این است که همه افراد باید با راه های کنترل خشم و پرخاشگری آشنا باشند تا بتوانند در مواقع لازم احساسات خود را به‌خوبی کنترل و مدیریت کنند. ساده‌ترین راهکارهای کنترل خشم و پرخاشگری شامل موارد زیر است:

• گوش‌دادن به آهنگ موردعلاقه
• کشیدن نفس عمیق در اوج عصبانیت
• نوشتن وقایع روزانه در دفتر
• بیرون زدن از خانه و رفتن به طبیعت
• قدم زدن بر روی چمن‌ها بدون کفش
• تکرارکردن جملات مثبت با خود
• انجام کارهای مفید مانند رقصیدن، آشپزی کردن و غیره
• شمردن اعداد به‌صورت معکوس
• نوشیدن آب در اوج عصبانیت
• دوش‌گرفتن
• کمتر حرف زدن و بیشتر گوش‌دادن
• سنجیدن حرف‌ها قبل از صحبت‌کردن
• صحبت‌کردن با یکی از دوستان
• انجام فعالیت‌های بدنی مانند پیاده‌روی، دویدن و یوگا

سخن پایانی

در این مقاله راجع‌به علل پرخاشگری در بزرگسالان، نوجوانان و کودکان صحبت کردیم و در ادامه به توضیح درباره روش‌های درمان پرخاشگری پرداختیم. مهم‌ترین روش‌هایی که متخصص مغز و اعصاب و روانپزشک برای درمان این اختلال رفتاری به بیماران پیشنهاد می‌دهند می‌توان به دارو درمانی، تغییر سبک زندگی، روان درمانی، استفاده از دستگاه آر تی ام اس و روش نوروفیدبک تراپی اشاره کرد.

در انتهای مقاله نیز با راهکارهای ساده برای کنترل خشم و پرخاشگری آشنایتان کردیم. اگر حس می‌کنید که دچار پرخاشگری هستید و این اختلال روی کیفیت زندگی شما تاثیر منفی گذاشته است، هر چه سریع‌تر برای درمان خود اقدام کنید.