اختلال بیش فعالی چیست و چه علائمی دارد

اختلال بیش فعالی چیست؟ اختلال بیش فعالی که به‌عنوان اختلال نقص توجه (ADHD) هم شناخته می‌شود، یکی از شایع‌ترین و پر بحث‌ترین انواع اختلالات روانی کودکان و بزرگسالان است. در دنیای پر از حواس‌پرتی امروز، این اختلال می‌تواند چالش‌های زیادی را برای افراد مبتلا به‌همراه داشته باشد. اما چه چیزی باعث می‌شود که یک فرد دچار این اختلال شود؟ آیا تنها بی‌توجهی یا پرتحرکی علامت اختلال است یا نشانه‌های بیشتری هم وجود دارد؟

در این مقاله از مجله کلینیک پزشک اول به بررسی دقیق اختلال پیش فعالی خواهیم پرداخت و علائم مختلف آن را بررسی خواهیم کرد. پس با ما همراه باشید تا به دنیای این اختلال نفوذ کنیم و راهکارهای موثری برای مدیریت آن بیابیم.

اختلال بیش فعالی adhd چیست؟

اختلال نقص توجه یکی از شایع‌ترین اختلالات عصبی-تکاملی است. دانشمندان کشف کرده‌اند که در مغز افرادی که به ADHD مبتلا هستند، تفاوت‌هایی در شبکه‌ها و انتقال‌دهنده‌های عصبی وجود دارد. بیش‌فعالی یک وضعیت مغزی مزمن است که باعث اختلال در عملکرد فرد می‌شود؛ به‌گونه‌ای که توانایی شخص را در مدیریت احساس، افکار و اعمال خود مختل می‌کند. بیش فعالی باعث می‌شود که افراد در موارد زیر دچار مشکل شوند:

• مدیریت رفتار خود
• توجه کردن
• کنترل فعالیت زیاد
• تنظیم خلق‌وخو
• سازماندهی
• تمرکز
• پیروی از دستورالعمل‌ها
• آرام نشستن

معمولا ADHD در دوران کودکی تشخیص داده می‌شود و این اختلال اغلب تا بزرگسالی ادامه می‌یابد. اما درمان‌های موثری برای ADHD وجود دارد. عدم درمان بیش‌فعالی می‌تواند منجر به عوارض جدی و مادام‌العمر شود.

علائم بیش فعالی چیست؟

برخی از افراد مبتلا به بیش فعالی با افزایش سن، علائم کمتری دارند؛ اما برخی از بزرگسالان همچنان دارای علائم قابل‌توجهی هستند که در عملکرد روزمره آن‌ها اختلال ایجاد می‌کند. در بزرگسالان، نشانه‌های اصلی ADHD ممکن است شامل دشواری در توجه، تکانشگری و بی‌قراری باشد. این علائم از خفیف تا شدید متغیر متفاوت است.

بسیاری از بزرگسالان مبتلا به نقض توجه از این که به این اختلال مبتلا هستند، آگاهی ندارند و تنها می‌دانند که انجام کارهای روزمره برای آن‌ها چالش‌برانگیز است. بزرگسالان مبتلا به ADHD احتمالا در تمرکز و اولویت‌بندی مشکل داشته باشند که این شرایط باعث از دست رفتن فرصت‌ها و فراموشی جلسه‌ها یا برنامه‌ها خواهد شد. ناتوانی در کنترل تکانه‌ها می‌تواند از بی‌صبری در انتظار نوبت یا رانندگی در ترافیک تا نوسان خلق‌وخلو و بروز خشم متغیر باشد. علائم ADHD در بزرگسالان ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• تکانشگری
• بی‌نظمی و مشکل در اولویت‌بندی
• مهارت‌های ضعیف در مدیریت زمان
• مشکل در تمرکز بر روی یک وظیفه
• دشواری در انجام چند کار همزمان
• فعالیت یا بی‌قراری زیاد
• برنامه‌ریزی ضعیف
• تحمل پایین در برابر ناامیدی
• نوسان‌های خلقی مکرر
• مشکل در پیگیری و تکمیل وظایف
• خلق‌وخو تند
• دشواری در مقابله با استرس

علائم بیش فعالی در کودکان هم می‌تواند تا حدودی فرق داشته باشد. این بیماری در کودکان ممکن است با علائمی مانند مشکل در تمرکز، فراموش، حواس‌پرتی، بی‌قراری و حرکت‌های زیاد همراه باشد.

علت بیش فعالی adhd

اگر ADHD بسیار شایع است؛ اما پزشکان و محققان هنوز مطمئن نیستند که دلیل اختلال adhd چیست و دقیقا نمی‌دانند چه مواردی را می‌توانند به صورت ثابت علت بیش فعالی عنوان کنند. البته پزشکان بر این باورند که این اختلال ریشه‌های عصبی دارد. همچنین در ایجاد این بیماری، ژنتیک هم می‌تواند نقش داشته باشد.

تحقیقات نشان داده است که کاهش دوپامین یکی از عوامل ADHD خواهد بود. دوپامین ماده‌ای شیمیایی در مغز است که به انتقال سیگنال‌ها از یک عصب به عصب دیگر کمک خواهد کرد. این ماده در تحریک واکنش‌های عاطفی و حرکت‌ها نقش دارد.

تحقیقات دیگر نشان‌دهنده تفاوت‌های ساختاری در مغز است. این یافته‌ها مشخص کرده است که افراد مبتلا به ADHD  حجم ماده خاکستری کمتری دارند. ماده خاکستری شامل نواحی مغزی است که به موارد زیر کمک می‌کند:

• گفتار
• کنترل نفس
• تصمیم‌گیری
• کنترل عضلات

انواع بیش فعالی

برای ایجاد تشخیص‌های منسجم‌تر برای اختلال پیش‌فعالی، انجمن روانپزشکی آمریکا (APA) این اختلال را به سه دسته یا نوع شامل نقض توجه، پیش فعالی ترکیبی و پیش فعالی تکانشی تقسیم کرده است. در ادامه بررسی می‌کنیم که انواع بیش فعالی چیست؟ و هر کدام چه علائمی دارند.

اختلال نقص توجه

همان‌طور که از نامش پیداست، افرادی که این نوع از ADHD را دارند، در تمرکز، انجام کار و پیروی از دستورالعمل‌ها دچار مشکل شدید هستند. همچنین متخصصین معتقدند که بسیاری از کودکانی که به نوع نقض توجه ADHD  مبتلا هستند، احتمالا بیماری در آن‌ها به درستی تشخیص داده نشود؛ چراکه این مشکل باعث اختلال در کلاس درس نمی‌شود. تحقیق‌های معتبر نشان می‌دهد که این مشکل در میان دختران بیشتر رایج است.

علائم اختلال نقص توجه

علائم انواع پیش فعالی می‌تواند با هم متفاوت باشد. اگر بخواهیم به چند مورد از علائم علائم اختلال نقص توجه اشاره کنیم، می‌توان موارد زیر را نام برد:

• مشکل در تمرکز: فرد مبتلا به ADHD می‌تواند به سختی روی یک کار متمرکز شود و حواسش به راحتی پرت می‌شود.
• فراموشی: فراموش کردن تکالیف، قرار ملاقات‌ها و وسایل شخصی از جمله علائم شایع این نوع پیش‌فعالی است.
• مشکل در دنبال کردن کارها: بیمار ممکن است در درک و دنبال کردن دستورالعمل‌های چند مرحله‌ای مشکل داشته باشد.
• مشکل در سازماندهی: فرد احتمالا در سازماندهی کارها، اشیاء و زمان مشکل داشته باشد.

بیش فعالی ترکیبی

این رایج‌ترین نوع بیش‌فعالی است. بیش فعالی ترکیبی، نوعی از اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی است که شامل هر دو گروه علائم نقص توجه و تکانشی می‌شود. این نوع از ADHD شایع‌ترین نوع تشخیص داده‌شده است و به افراد کمک می‌کند تا علائم مربوط به هر دو جنبه را تجربه کنند.

علائم بیش فعالی ترکیبی

افرادی که دارای بیش فعالی ترکیبی هستند، هم علائم بی‌توجهی و هم علائم بیش‌فعالی را دارند. این علائم شامل ناتوانی در توجه کردن، تمایل به تکانش‌گری و سطح غیرعادی از فعالیت و انرژی است. نوع بیش‌فعالی که شما یا فرزندتان دارید، روش درمان را تعیین می‌کند. چراکه نوع ADHD  ممکن است با گذشت زمان تغییر کند، بنابراین درمان شما هم احتمالا تغییر کند.

بیش فعالی تکانشی

افراد مبتلا به بیش فعالی تکانشی عمدتا رفتارهای بیش‌فعال و تکانشی از خود نشان می‌دهند. این رفتارها می‌تواند شامل بی‌قراری، قطع کردن صحبت دیگران و ناتوانی در صبر کردن برای نوبت خود باشد. اگرچه کم‌توجهی در این نوع از ADHD کمتر مورد نگرانی است؛ اما افراد به بیش فعالی تکانشی همچنان در تمرکز روی وظایف مشکل داشته باشند.

علائم بیش فعالی تکانشی

بیش فعالی تکانشی هم دارای نشانه‌های خاص خود است که در ادامه سه موارد از آن‌ها را آورده‌ایم:

• قطع‌کردن صحبت دیگران: فرد ممکن است بدون توجه به اینکه فرد دیگری در حال صحبت است، صحبت طرف مقابل را قطع کند.
• مشکل در انتظار نوبت: بیمار احتمالا در صف ایستادن یا انتظار کشیدن برای انجام کاری مشکل داشته باشد.
• تصمیم‌گیری عجولانه: فرد ممکن است بدون فکر کردن به عواقب کاری، تصمیم‌های عجولانه بگیرد.

اختلال adhd در کودکان

بر اساس اطلاعات مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری، حدود ۸.۸ درصد از افراد ۳ تا ۱۷ ساله در ایالات متحده در مقطعی از زندگی خود به ADHD مبتلا شده‌اند. در واقع این شامل ۱۱.۷ درصد از مردان و ۵.۷ درصد از زنان است. به‌طورکلی بیش‌فعالی با مشکلاتی در مدرسه مرتبط است. معمولا کودکان مبتلا به ADHD در یک محیط کنترل‌شده کلاس درس، دچار مشکل می‌شوند.

پسران دو برابر بیشتر از دختران احتمال ابتدا به اختلال نقض توجه را دارند؛ چراکه پسران تمایل دارند علائم بارز پرتحرکی را نشان دهند. اگرچه برخی از دختران مبتلا به ADHD ممکن است علائم پرتحرکی را داشته باشند؛ اما بعضی دیگر از آن‌ها این علائم را ندارند. در بسیاری از موارد، دختران مبتلا به ADHD ممکن است:

• به‌طور مکرر خیال‌پردازی کنند.
• بیشتر از اینکه پرتحرک باشند، پرحرف باشند.

بسیاری از علائم بیش‌‍فعالی می‌توانند رفتارهای معمولی دوران کودکی باشند؛ بنابراین تشخیص اینکه کدام رفتارها مرتبط با ADHD است و کدام نیست، می‌تواند دشوار باشد. برای درمان اختلال نقص توجه در کودکان باید به روانپزشک کودک و نوجوان مراجعه کرد.

اختلال بیش فعالی در بزرگسالان

بر اساس اطلاعات انجمن اضطراب و افسردگی آمریکا، بیش از ۶۰ درصد از کودکان مبتلا به ADHD هنوز هم به‌عنوان بزرگسال علائم را نشان می‌دهند. معمولا برای بسیاری از افراد، علائم بی‌قراری با افزایش سن کاهش می‌یابد؛ اما عدم توجه و تکانشگری احتمالا ادامه داشته باشد.

پس درمان بیش‌فعالی بسیار مهم است. اختلال توجه درمان‌نشده می‌تواند بر بسیاری از جنبه‌های زندگی تاثیر منفی داشته باشد. علائمی مانند مشکل در مدیریت زمان، فراموشی و صبورنبودن می‌تواند در محل کار، خانه و در انواع روابط مشکل‌ساز باشد. یک شخص بزرگسال در صورت داشتن چنین علائمی باید به پزشک اعصاب و روان مراجعه کند.

بیش فعالی در نوزادان

تشخیص قطعی اختلال بیش فعالی در نوزادان بسیار دشوار است. چراکه بسیاری از رفتارهای طبیعی نوزادان مانند بی‌قراری، گریه زیاد و مشکلات خواب شبیه به برخی از علائم ADHD هستند. همچنین، مغز نوزادان در سال‌های اولیه زندگی به سرعت در حال رشد و تغییر است و احتمالا رفتارهای آن‌ها به مرور زمان تغییر کند. علائم احتمالی این مشکل در نوزادان:

• بی‌قراری شدید: نوزاد به طور مداوم در حال حرکت است و آرام نمی‌گیرد.
• مشکل در خواب: نوزاد به سختی می‌خوابد و خواب‌های آشفته‌ای دارد.
• مشکل در تغذیه: نوزاد هنگام تغذیه بی‌قرار است و احتمالا شیر را خوب نخورد.
• تحریک‌پذیری بالا: نوزاد به راحتی تحریک می‌شود و گریه می‌کند.

آیا اختلال نقض توجه ارثی است؟

بله؛ اختلال بیش‌فعالی می‌تواند ارثی باشد. تحقیقات نشان داده است که این اختلال در خانواده‌ها دیده می‌شود و عوامل ژنتیکی نقش مهمی در بروز آن دارند. اگر یکی از والدین یا خواهر و برادر فردی به ADHD مبتلا باشد، احتمال ابتلای خود شخص به این اختلال افزایش می‌یابد. البته علاوه بر عوامل ژنتیکی، عواملی دیگری مانند محیط‌زیست و مشکلات در دوران رشد هم ممکن است در بروز ADHD موثر باشند.

عوارض بیش فعالی چیست؟

اگر اختلال نقض توجه درمان نشود، می‌تواند به تعدادی از عوارض بلندمدت منجر شود. این عوارض ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• اعتمادبه‌نفس پایین
• افسردگی و اضطراب
• اختلالات غذایی
• مشکلات خواب
• اختلال مصرف مواد
• رفتارهای پرخطر و تکانشی
• تصادفات و صدمات رانندگی مکرر
• مشکل در روابط و تعاملات اجتماعی دیگر
• نمرات تحصیلی پایین
• بی‌ثباتی شغلی

روش های تشخیص adhd چیست؟

روش‌های تشخیص بیش فعالی چیست؟ هیچ آزمایش واحدی وجود ندارد که بتواند بگوید آیا شما یا فرزندتان به ADHD مبتلا هستید یا خیر. یک مطالعه در سال ۲۰۱۷ به مزایای یک آزمایش جدید برای تشخیص بیش‌فعالی در بزرگسالان اشاره کرد؛ اما بسیاری از پزشکان معتقدند که برای تشخیص اختلال نقص توجه نمی‌توان تنها به یک آزمایش اکتفا کرد.

برای تشخیص این بیماری، پزشک هرگونه علائمی را که شما یا فرزندتان در ۶ ماه گذشته داشته‌اید، ارزیابی می‌کند. متخصصین احتمالا اطلاعاتی از معلمان یا اعضای خانواده جمع‌آوری می‌کنند و از چک‌لیست‌ها و مقیاس‌های ارزیابی برای بررسی علائم بهره می‌گیرند. همچنین، یک معاینه فیزیکی انجام خواهد داد تا مشکلات بهداشتی دیگری را بررسی کند.

اگر شما یا فرزندتان به ADHD مشکوک هستید با یک پزشک درباره ارزیابی صحبت کنید. برای فرزندتان، می‌توانید از معلمان و مشاوران مدرسه هم مشورت بگیرید. مدارس به طور منظم کودکان را ارزیابی می‌کنند. برای ارزیابی، یادداشت‌ها و مشاهدات خود را درباره رفتار خود یا فرزندتان به پزشک یا مشاور خود ارائه دهید. اگر پزشک به ADHD مشکوک شود، احتمالا شما یا فرزندتان را به یک متخصص ADHD ارجاع دهند.

روش های درمان بیش فعالی

معمولا درمان adhd شامل ترکیبی از روش‌های مختلف است که به افراد کمک می‌کند تا علائم خود را مدیریت کنند. درمان پیش‌فعالی را می‌توان به سه دسته درمان غیردارویی، دارویی و خانگی یا طبیعی تقسیم کرد. در زیر به برخی از روش‌های متداول درمان بیش فعالی اشاره شده است.

درمان غیردارویی

اولین قدم برای درمان اختلال نقض توجه، درمان‌های غیردارویی است. در این درمان‌ها بیشتر روی روان درمانی و رفتار درمانی تاکید می‌شود. در زیر چند مورد از درمان‌های غیردارویی آورده شده است:

• روان‌درمانی یا گفتگو درمانی: در این نوع درمان، شما یا فرزندتان درباره تاثیر ADHD بر زندگی‌تان و روش‌های مدیریت آن بحث خواهید کرد.
• رفتار درمانی: این درمان می‌تواند به شما یا فرزندتان کمک کند تا نحوه نظارت و مدیریت رفتار خود را یاد بگیرید.
• آموزش والدین: والدین آموزش می‌بینند که چگونه رفتارهای فرزند خود را مدیریت کنند و محیطی مناسب برای او فراهم کنند.
• آموزش مهارت‌های اجتماعی: در این شرایط به کودک آموزش داده می‌شود که چگونه با دیگران ارتباط برقرار و در گروه کار کند.
• آموزش سازماندهی و برنامه‌ریزی: این روش‌ها به کودک کمک می‌کنند تا کارهای خود را بهتر مدیریت کنند.

درمان دارویی

داروها هم می‌توانند در زندگی با ADHD بسیار مفید باشند. داروهای پیش‌ فعالی به گونه‌ای طراحی شده‌اند که بر مواد شیمیایی مغز تاثیر بگذارند و به شما این امکان را می‌دهند بهتر بتوانید تکانه‌ها و رفتارهای خودتان را مدیریت کنید.

دو نوع اصلی داروهایی که برای درمان ADHD استفاده می‌شوند، استیمولانت‌ها یا محرک‌ها و غیراستیمولانت‌ها یا همان غیرمحرک‌ها هستند. استیمولانت‌های سیستم عصبی مرکزی (CNS) رایج‌ترین داروهای تجویزی برای ADHD هستند. این داروها با افزایش مقدار مواد شیمیایی مغز مانند دوپامین و نوراپی‌نفرین کار می‌کنند.

اگر استیمولانت‌ها به خوبی کار نکنند یا عوارض جانبی آزاردهنده‌ای برای شما یا فرزندتان ایجاد کنند، پزشک ممکن است داروی غیر استیمولانت را پیشنهاد دهد. برخی از داروهای غیر استیمولانت با افزایش سطح نوراپی‌نفرین در مغز عمل می‌کنند. داروها در کنار فوایدی که دارند، می‌توانند عوارضی هم داشته باشند. پس برای دریافت بهترین دارو باید حتما به پزشک مراجعه کنید.

درمان خانگی

علاوه بر داروها، چندین درمان طبیعی برای کمک به بهبود علائم ADHD پیشنهاد شده است. برای شروع، تغییرات در سبک زندگی می‌تواند به شما یا فرزندتان در مدیریت علائم ADHD کمک کند. معمولا در این شرایط موارد زیر توصیه می‌شود:

• خوردن یک رژیم غذایی مغذی و متعادل
• انجام حداقل 60 دقیقه فعالیت بدنی در روز
• خواب کافی
• محدود کردن زمان صفحه نمایش روزانه از گوشی‌ها، کامپیوترها و تلویزیون

همچنین مطالعه نشان داده‌اند که یوگا، تای‌چی و گذراندن وقت در فضای باز می‌توانند به آرام کردن ذهن‌های بیش‌فعال کمک کند و احتمالا به کاهش علائم ADHD منجر شود. مدیتیشن هم گزینه دیگری است. پژوهش‌ها در سال 2015 نشان داده‌اند که مدیتیشن احتمالا باعث بهبود مدت توجه در افراد مبتلا به ADHD شود. اجتناب از برخی آلرژن‌ها و افزودنی‌های غذایی هم می‌تواند روش مناسبی برای کمک به کاهش علائم ADHD باشد.

آیا پیشگیری از بیش فعالی امکان پذیر است؟

دانشمندان معتقدند که ژنتیک نقش عمده‌ای در گسترش اختلال بیش فعالی دارد. بنابراین، نمی‌توان از بروز این وضعیت جلوگیری کرد. اما برخی عوامل خطر وجود دارند که احتمالا بتوانید از آن‌ها پرهیز کنید. اگر باردار هستید، از سموم و موادی مانند الکل، تنباکو و مواد مخدر تفریحی پرهیز کنید. این کار ممکن است خطر ابتلا به این اختلال را کاهش دهد. البته محققان اطلاعات کمی درباره راه‌های کاهش وقوع و شیوع اختلال بیش فعالی دارند.

با فرد بیش فعال چگونه باید رفتار کرد؟

برخورد با فردی که اختلال بیش فعالی دارد به صبر، درک و روش‌های خاص نیاز دارد. این افراد اغلب انرژی زیادی دارند، به راحتی حواسشان پرت می‌شود و احتمالا در کنترل رفتارهای خود مشکل داشته باشند. در ادامه به چند نکته مهم برای برقراری ارتباط موثر با این افراد اشاره می‌کنیم:

• صبر و شکیبایی: مهمترین نکته در برخورد با این افراد، صبر و شکیبایی است. شما باید به یاد داشته باشید که این اختلال یک بیماری است و فرد به دلیل اراده ضعیف این رفتارها را از خود نشان نمی‌دهد.
• سادگی و وضوح در بیان: از جملات کوتاه و واضح استفاده کنید و دستورالعمل‌ها را گام‌به‌گام به او بدهید. از بیان جملات طولانی و پیچیده خودداری کنید.
• ایجاد محیطی آرام: محیط اطراف فرد باید آرام و بدون حواس‌پرتی باشد. سعی کنید محیطی را فراهم کنید که بتواند تمرکز کند.
• تقویت رفتارهای مثبت: هر زمان که فرد رفتاری مثبت از خود نشان داد، آن را تحسین و تشویق کنید. این کار باعث می‌شود که فرد تمایل بیشتری به تکرار رفتارهای مثبت داشته باشد.
• تعیین اهداف کوچک و واقع‌بینانه: اهداف بزرگ و پیچیده ممکن است برای فرد بیش فعال دلسردکننده باشد. بهتر است اهداف را به بخش‌های کوچک‌تر و قابل دستیابی تقسیم کنید.
• آموزش مهارت‌های اجتماعی: شما به فرد کمک کنید تا مهارت‌های اجتماعی لازم مانند گوش دادن، نوبت گرفتن و کنترل خشم را یاد بگیرد.
• همکاری با متخصص: با یک متخصص مانند روانشناس یا روانپزشک مشورت کنید تا برنامه درمانی مناسبی برای فرد طراحی شود.
• درک محدودیت‌ها: درک کنید که فرد بیش فعال محدودیت‌هایی دارد و انتظار نداشته باشید که همیشه کامل و بی‌نقص باشد.

سخن پایانی

در این مقاله بررسی کردیم بیش فعالی چیست؟ اختلال بیش فعالی که به‌عنوان اختلال نقص توجه هم شناخته می‌شود، یکی از شایع‌ترین اختلالات روانی است که می‌تواند زندگی فرد را در جنبه‌های مختلف تحت تأثیر قرار دهد. این اختلال با علائمی نظیر بی‌توجهی، پرتحرکی و تکانشگری شناخته می‌شود که می‌تواند از دوران کودکی تا بزرگسالی ادامه یابد.

تحقیقات نشان داده‌اند که عوامل ژنتیکی و تغییرات ساختاری در مغز نقش مهمی در بروز این اختلال دارند. عدم درمان ADHD می‌تواند به عوارض جدی مانند مشکلات اجتماعی، تحصیلی و حتی روانی منجر شود. از این رو، تشخیص زودهنگام و استفاده از روش‌های درمانی مناسب، شامل روان‌درمانی و دارودرمانی، می‌تواند به مدیریت بهتر علائم و بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا کمک کند. در نهایت، درک بهتر از این اختلال و آگاهی از علائم آن می‌تواند به والدین، معلمان و پزشکان در شناسایی و حمایت از افرادی که با این چالش‌ها روبه‌رواند، کمک کند.

کلینیک پزشک اول