آپنه خواب چیست و چگونه درمان می شود

خواب یک بخش مهم از زندگی است که به شما کمک می‌کند تا انرژی خود را تجدید و روز جدیدی را با انرژی آغاز کنید. اما چه اتفاقی می‌افتد که خوابیدن به جای آرامش، تبدیل به یک معضل شود؟ آپنه خواب یا وقفه تنفسی در خواب، یک اختلال خواب رایج است که با مختل‌کردن الگوی تنفسی در طول شب، خواب را به یک چالش جدی تبدیل می‌کند. این وضعیت نه‌تنها منجر به خروپف‌های بلند و نگران‌کننده می‌شود؛ بلکه ممکن است عوارض جدی‌تری مانند خستگی مزمن، افزایش خطر بیماری‌های قلبی و حتی سکته مغزی را به همراه داشته باشد.

اما آپنه خواب چیست؟ و چرا به‌عنوان یک معما در دنیای خواب شناخته می‌شود که بر خواب فرد تاثیر می‌گذارد و کیفیت زندگی روزمره را هم تحت تاثیر قرار می‌دهد؟ در این مقاله از کلینیک خواب پزشک اول به بررسی علل، علائم و روش‌های درمانی این اختلال پرداخته‌ایم. آیا آماده‌اید تا با دنیای پر از رازهای آپنه خواب آشنا شوید؟ پس همراه ما باشید.

آپنه خواب چیست؟

آپنه خواب که به آن وقفه تنفسی در خواب هم می‌گویند، شرایطی است که هنگام خواب تنفس شما را متوقف می‌کند. واژه «آپنه» از کلمه یونانی به معنای «بی‌نفس» گرفته شده است. آپنه خواب به دلیل مسدودشدن راه هوایی یا به علت اختلال در کنترل صحیح تنفس توسط مغز رخ می‌دهد. آپنه خواب یک مشکل غیرعادی است؛ اما در افراد زیادی رخ می‌دهد. کارشناسان تخمین می‌زنند که این بیماری حدود 5 تا 10 درصد از مردم در سراسر جهان را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

کمبود اکسیژن ناشی از آپنه خواب یک واکنش طبیعی را فعال می‌کند؛ در نتیجه شما را بیدار می‌کند تا دوباره نفس بکشید. اگرچه این واکنش شما را زنده نگه می‌دارد؛ اما خواب را هم مختل می‌کند. این اختلال باعث برهم‌زدن خواب طبیعی و آرام شما می‌شود و می‌تواند تاثیرات دیگری داشته باشد. اگر این مشکل درمان نشود، می‌تواند منجر به خروپف شدید، خستگی در طول روز یا مشکلات جدی‌تری مانند بیماری‌های قلبی یا فشار خون بالا شود.

آپنه خواب با خروپف معمولی متفاوت است. خروپف معمولی ممکن است به دلیل مشکلات بینی یا گلو، سبک خواب (به ویژه خوابیدن به پشت)، اضافه وزن، بالا رفتن سن یا استفاده از الکل و دیگر مواد آرام‌بخش ایجاد شود. اگرچه هر دو نوع عارضه ناشی از لرزش بافت‌های پشت گلو هستند؛ اما افراد مبتلا به آپنه خواب معمولا موارد زیر را تجربه می‌کنند:

• بسیار بلندتر از افرادی که خروپف معمولی دارند، خروپف می‌کنند.
• در هنگام تنفس، بیش از ۱۰ ثانیه وقفه دارند.
• به‌صورت سطحی نفس می‌کشند و دچار خفگی یا تنگی نفس در خواب می‌شوند.
• در طول خواب بی‌قرار هستند.

علائم آپنه خواب یا وقفه تنفسی در خواب

علائم آپنه خواب چیست؟ وقفه تنفسی در خواب علائم زیادی دارد که برخی از آن‌ها به‌راحتی قابل‌تشخیص هستند و برخی دیگر کمتر آشکار می‌شوند. بر اساس اعلام نظر متخصص اختلالات خواب؛ علائم آپنه خواب شامل موارد زیر است:

• احساس خستگی یا حتی کوفتگی هنگام بیدارشدن: افراد مبتلا به این عارضه حتی پس از یک خواب کامل بازهم احساس خستگی شدید می‌کنند.
• خواب‌آلودگی در طول روز: در موارد شدیدتر، این حالت می‌تواند باعث خواب‌آلودگی هنگام رانندگی، کار یا انجام فعالیت‌های دیگر شود.
• خروپف: این یکی از علائم آپنه خواب، خروپف است. البته احتمال دارد فرد مبتلا هیچ‌گونه خروپفی نداشته باشد.
• تغییرات خلقی: افسردگی و اضطراب از علائم رایج آپنه هستند.
• اختلالات عملکرد مغزی: اختلالات عملکرد می‌توانند شامل از دست‌دادن حافظه، مشکل در تمرکز یا سایر مسائل مرتبط با مغز باشند.
• بیدارشدن مکرر در نیمه‌شب: افراد مبتلا به این عارضه ممکن است کمتر متوجه بیدارشدن شوند؛ چراکه آن‌ها به یاد نمی‌آورند که بیدار شده‌اند یا دلیل بیداری‌شان چیست. افراد مبتلا به آپنه خواب اغلب به یاد می‌آورند که به دلایلی مانند رفلکس معده یا رفتن به سرویس بهداشتی بیدار شده‌اند.
• وقفه در تنفس هنگام خواب که توسط دیگران مشاهده می‌شود: احتمالا همسر یا افراد نزدیک این علامت را هنگام خوابیدن شما متوجه شوند.
• الگوهای تنفس غیرعادی: تنفس Cheyne-Stokes (CSB) یک الگوی تنفسی مشخص است که می‌تواند در آپنه خواب مرکزی رخ دهد. این الگو باعث تنفس سریع می‌شود تا وقتی‌که تنفس کاملا متوقف شود. پس از چند ثانیه نفس‌نکشیدن، فرد دوباره شروع به تنفس می‌کند و الگو از نو شروع می‌شود.

البته در کنار همه علائم وقفه تنفسی در خواب که در بالا اشاره شد، می‌توان سردرد، خشکی دهان یا گلودرد هنگام بیدارشدن، مشکل در تمرکز، فراموشی یا تحریک‌پذیری، افسردگی یا اضطراب، بی‌خوابی، عرق شبانه و احساس بی‌قراری در شب، اختلالات جنسی، بیدارشدن با احساس تنگی نفس یا خفگی و سردرد به ویژه هنگام بیدارشدن را اضافه کرد.

انواع آپنه خواب

آپنه خواب به چند نوع تقسیم می‌شود که هر کدام مکانیسم و علل متفاوتی دارند. در ادامه به بررسی انواع اصلی آپنه خواب می‌پردازیم.

آپنه انسدادی خواب

آپنه خواب انسدادی رایج‌ترین نوع آپنه خواب است. این مشکل زمانی اتفاق می‌افتد که راه‌های هوایی شما در هنگام خواب به طور کامل یا جزئی مسدود شده‌اند. معمولا این شرایط به دلیل افت بافت نرم در انتهای گلو رخ می‌دهد. در این مواقع، دیافراگم و ماهیچه‌های قفسه سینه شما باید سخت‌تر از حالت عادی کار کنند تا باعث بازشدن مجرای تنفسی شود. در زمان آپنه انسدادی خواب، احتمالا تنفس شما با صداهای بلند و ناگهانی و بدن‌تان با لرزش همراه باشد. این شرایط می‌تواند خواب شما را مختل کند، جریان اکسیژن به اندام‌های حیاتی را کاهش دهد و منجر به ریتم‌های غیرعادی قلبی شود.

آپنه مرکزی خواب

در این نوع آپنه خواب، مجرای تنفسی مسدود نمی‌شود. در مقابل، مغز به دلیل مشکلاتی که در مرکز کنترل تنفسی وجود دارد، نمی‌تواند به ماهیچه‌ها دستور دهد که نفس بکشند. در واقع این نوع آپنه به عملکرد سیستم عصبی مرکزی شما مربوط می‌شود. آپنه مرکزی خواب بیشتر اوقات افرادی را تحت تاثیر قرار می‌دهد که به بیماری‌های عصبی-عضلانی مانند بیماری ای ال اس (ALS) دارند، دچار سکته مغزی شده‌اند یا دچار نارسایی قلبی یا دیگر انواع بیماری‌های قلبی، کلیوی یا ریوی هستند.

آپنه ترکیبی خواب

همان‌طور که از نام این نوع آپنه خواب مشخص است، شما ترکیبی از آپنه خواب انسدادی و مرکزی دارید. وقتی که آپنه خواب انسدادی داشته باشید؛ اما پس از درمان به نوع مرکزی تبدیل شود به آن آپنه خواب مرکزی ناشی از درمان می‌گویند.

علت آپنه خواب چیست؟

در پاسخ به این سوال که علت آپنه خواب چیست؟ باید بگوییم که معمولا آپنه خواب علل مشخصی دارد. البته شواهد نشان می‌دهد که افراد ممکن است این بیماری را از خانواده خود به ارث برده باشند. به‌طورکلی، تفاوت‌هایی در چگونگی و چرایی 3 نوعِ آپنه خواب وجود دارند:

1. آپنه خواب انسدادی (OSA): آپنه خواب انسدادی زمانی رخ می‌دهد که عضلات سر و گردن در هنگام خواب شل می‌شوند و باعث فشار به بافت‌های اطراف به نای خواهند شد. این وضعیت جریان هوا را مسدود و از عبور آن جلوگیری می‌کند.
2. آپنه خواب مرکزی (CSA): آپنه خواب مرکزی زمانی رخ می‌دهد که مغز سیگنال‌هایی برای فعال نگه داشتن عضلات مرتبط با تنفس ارسال نمی‌کند. آپنه خواب مرکزی می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله نارسایی قلبی، کمبود اکسیژن خون (هیپوکسی) به دلیل ارتفاعات بالا، آسیب به سیستم عصبی و بیماری‌های عصبی اتفاق بیفتد.
3. آپنه ترکیبی خواب: این نوع وقفه تنفسی در خواب با علائم ترکیبی از هر دو نوع آپنه رخ می‌دهد.

عوامل تشدید کننده وقفه تنفسی در خواب

آپنه خواب می‌تواند هر کسی حتی کودکان را تحت تاثیر قرار دهد؛ اما برخی عوامل، خطر این بیماری را افزایش می‌دهند. احتمالا برای‌تان سوال باشد که عوامل خطر آپنه خواب چیست؟ در زیر به چند مورد از این عومل تشدیدکننده این بیماری پرداخته‌ایم:

• اضافه وزن: چاقی خطر ابتلا به آپنه خواب انسدادی را به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌دهد. تجمع چربی در اطراف مجاری هوایی فوقانی می‌تواند تنفس شما را مسدود کند.
• اندازه گردن: افراد با گردن ضخیم‌تر ممکن است مجاری هوایی باریک‌تری داشته باشند.
• مجاری هوایی باریک: افراد مبتلا به این عارضه احتمالا یک گلو باریک به ارث برده باشند. همچنین، لوزه‌ها یا آدنوئیدها می‌توانند بزرگ شوند و مجاری هوایی را مسدود کنند.
• جنسیت: مردان ۲ تا ۳ برابر بیشتر از زنان به آپنه خواب مبتلا می‌شوند. اما زنان در صورت اضافه وزن یا پس از یائسگی خطر بیشتری دارند.
• بالارفتن سن: آپنه خواب در افراد مسن‌تر به‌طور چشمگیری بیشتر رخ می‌دهد.
• سابقه خانوادگی: وجود اعضای خانواده مبتلا به آپنه خواب، خطر ابتلا به این عارضه را افزایش دهد.
• مصرف الکل، داروهای آرام‌بخش یا خواب‌آور: این مواد عضلات گلوی شما را شل می‌کنند؛ در نتیجه می‌تواند آپنه خواب انسدادی را تشدید کند.
• سیگارکشیدن: افراد سیگاری ۳ برابر بیشتر از افرادی که هرگز سیگار نکشیده‌اند به آپنه خواب انسدادی مبتلا می‌شوند. چراکه سیگارکشیدن می‌تواند التهاب و احتباس مایع‌ها در مجاری هوایی فوقانی را افزایش دهد.
• احتقان بینی: اگر مشکل تنفسی از راه بینی دارید، احتمال بیشتری دارد که به آپنه خواب انسدادی مبتلا شوید.
• بیماری‌های پزشکی: نارسایی قلبی، فشار خون بالا و دیابت نوع ۲ از جمله بیماری‌هایی هستند که ممکن است خطر آپنه خواب انسدادی را افزایش دهند. همچنین اختلالات هورمونی، سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، سکته مغزی قبلی و بیماری‌های مزمن ریوی مانند آسم هم می‌توانند خطر ابتلا را بیشتر کند.
• سکته مغزی: افرادی که سکته مغزی داشته‌اند در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به آپنه خواب مرکزی قرار دارند.

آیا وقفه تنفسی در خواب خطرناک است؟

خود آپنه خواب به‌عنوان یک مشکل خطرناک در نظر گرفته نمی‌شود. اما تحقیقات نشان داده‌اند در یک بازه زمانی مشخص افرادی که به این عارضه مبتلا هستند، دو برابر بیشتر از کسانی که به این مشکل مبتلا نیستند، می‌میرند؛ چراکه این افراد با مشکلات جدی مانند فشار خون بالا، بیماری قلبی، سکته مغزی و دیابت روبه‌رو هستند.

عوارض آپنه خواب چیست؟

آپنه خواب نه‌تنها کیفیت خواب را کاهش می‌دهد؛ بلکه می‌تواند عوارض جدی برای سلامتی به دنبال داشته باشد. در ادامه به بررسی چند مورد از عوارض آپنه خواب پرداخته‌ایم.

خستگی روزانه

خستگی در طول روز یکی از عوارض رایج آپنه خواب است. این مشکل با بیدارشدن‌های مکرر همراه است و باعث اختلال در خواب طبیعی می‌شود. به همین دلیل، این مشکل با خواب‌آلودگی شدید در طول روز، خستگی و تحریک‌پذیری همراه است.

افرادی که دچار آپنه خواب هستند، احتمالا در تمرکز مشکل داشته باشند و حتی در محل کار، هنگام تماشای تلویزیون یا در حین رانندگی به خواب بروند. این شرایط خطر تصادفات رانندگی و حوادث کاری را هم افزایش می‌دهد. همچنین افراد مبتلا ممکن است به سرعت تحریک‌پذیر، بدخلق یا افسرده شوند. کودکان و نوجوانان مبتلا به آپنه خواب در مدرسه عملکرد ضعیفی دارند یا با مشکلات رفتاری روبه‌‎رو هستند.

مشکلات قلبی و فشار خون

کاهش ناگهانی سطح اکسیژن خون که در طول آپنه خواب رخ می‌دهد، فشار خون را افزایش می‌دهد و باعث فشار به سیستم قلبی‌عروقی می‌شود. ابتلا به این عارضه خطر ابتلا به فشار خون بالا که به آن هایپرتنسیون هم گفته می‌شود، را افزایش می‌دهد. همچنین آپنه خواب ممکن است خطر حمله قلبی مکرر، سکته مغزی و ضربان‌های نامنظم قلب مانند فیبریلاسیون دهلیزی را افزایش دهد. اگر دچار بیماری قلبی باشید، بروز چندین قسمت از افت اکسیژن خون (هایپوکسیا یا هایپوکسمی) می‌تواند منجر به مرگ ناگهانی ناشی از ضربان نامنظم قلب شود.

مشکلات کبدی

افرادی که آپنه خواب دارند، احتمالا نتایج غیرعادی در آزمایش‌های عملکرد کبد خود مشاهده کنند. کبد این افراد ممکن است علائم زخم‌شدن را نشان دهد که به‌عنوان بیماری کبد چرب غیر الکلی شناخته می‌شود.

خروپف

خروپف نیز یکی دیگر از علائم آپنه خواب است. البته همه افرادی که خروپف می‌کنند، آپنه خواب ندارند؛ اما اگر خروپف شما با علائم دیگری مانند خستگی مفرط در طول روز، سردرد صبحگاهی یا مشکلات تمرکز همراه باشد، باید به پزشک مراجعه کنید. معمولا خروپف‌های ناشی از آپنه خواب با صدای بلند و وقفه‌هایی همراه هستند که نشان‌دهنده قطع و وصل شدن تنفس است.

دیابت

آپنه خواب خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ و مقاومت به انسولین را بالا می‌برد. کمبود خواب می‌تواند باعث بالارفتن سطح قند خون شود. علاوه‌براین، اضافه‌وزن یک عامل خطر برای هر دو بیماری آپنه و دیابت نوع ۲ است.

سندرم متابولیک

فشار خون بالا و کمبود خواب می‌توانند به سندرم متابولیک کمک کنند. این سندروم گروهی از شرایط شامل فشار خون بالا، سطح کلسترول غیرطبیعی، قند خون بالا و چربی اضافی در ناحیه کمر ایجاد می‌کند. افرادی که به سندرم متابولیک مبتلا هستند، در معرض خطر بالاتری برای بیماری‌های قلبی و دیابت نوع ۲ قرار دارند.

چگونگی تشخیص وقفه تنفسی در خواب

معمولا تشخیص آپنه خواب شامل پرسش‌هایی از سوی پزشک درباره علائم و تاریخچه شماست. اگر پزشک به وجود آپنه خواب بر اساس علائم و پاسخ‌های شما مشکوک شود، احتمالا از شما می‌خواهد که تست خواب را انجام دهید. احتمالا بپرسید که تست خواب چیست؟ تست خواب یا پلی‌سومنوگرافی (Polysomnography) یک آزمایش جامع است که برای بررسی و تجزیه و تحلیل الگوهای خواب و شناسایی اختلالات خواب انجام می‌شود. متداول‌ترین تست‌ها برای تشخیص آپنه خواب شامل موارد زیر است:

• تست خواب: این آزمایش در یک مرکز پزشکی که به‌طور ویژه برای راحتی بیمار تجهیز شده است، انجام می‌شود. در تست خواب شبانه از حسگرهایی مانند ضربان قلب، تنفس، سطح اکسیژن خون، امواج مغزی و ... استفاده می‌شود. کارشناسان این آزمایش را به‌عنوان استاندارد برای تشخیص آپنه خواب در نظر می‌گیرند.
• آزمایش آپنه خواب در منزل: این آزمایش به فرد این امکان را می‌دهد که مطالعه خواب را از خانه انجام دهد. این آزمایش مشابه تست خواب است؛ اما نظارت بر امواج مغزی را شامل نمی‌شود. این آزمایش نمی‌تواند آپنه خواب مرکزی را تشخیص دهد و در موارد شدید کاربردی ندارد. معمولا زمانی که یک مطالعه خانگی آپنه خواب را نشان نمی‌دهد، متخصص اختلالات خواب توصیه می‌کند که این موضوع با تست خواب تایید شود.

بیماری آپنه خواب در کودکان

آپنه خواب در کودکان می‌تواند به شکل‌های متفاوتی رخ دهد. علائم آپنه خواب در کودکان شامل موارد زیر است:

• کندی یا خواب‌آلودگی (احتمالا به اشتباه تنبلی در کلاس درس تلقی شود)
• بیش‌فعالی یا مشکلات تمرکز در مدرسه
• عملکرد ضعیف تحصیلی
• مشکل در بلع
• تنفس از طریق دهان در طول روز
• حرکت به داخل قفسه سینه هنگام دم
• عرق‌کردن زیاد در شب
• رفلکس معده
• وضعیت‌های غیرعادی خواب، مانند خوابیدن روی دست و زانو یا گردن کشیده
• حرکت مکرر دست‌ها یا پاها هنگام خواب
• خروپف بلند
• شب‌ادراری

درمان آپنه خواب چیست؟

هدف از درمان آپنه خواب، نرمال کردن تنفس در طول خواب و رفع هرگونه مشکل اساسی سلامتی است. روش‌های درمانی به علت و شدت علائم بستگی دارد. معمولا درمان‌ها را می‌توان به دو دسته پزشکی و خانگی تقسیم کرد. ابتدا به بررسی درمان‌ها پزشکی پرداخته‌ایم و در بخش بعدی درمان‌های خانگی هم معرفی خواهد شد.

• دستگاه سی پپ یا همان فشار مثبت مداوم در راه هوایی (CPAP): درمان فشار مثبت مداوم در راه هوایی (CPAP) اولین گزینه درمان برای آپنه خواب است. این درمان از طریق یک ماسک صورت که در شب پوشیده می‌شود، انجام خواهد شد. ماسک صورت به آرامی جریان هوای مثبت را فراهم می‌کند تا راه‌های هوایی در شب باز بمانند. جریان هوای مثبت باعث باز نگه داشتن راه‌های هوایی می‌شود.
• دستگاه بای پپ یا همان فشار مثبت دو مرحله‌ای در راه هوایی (BPAP): درصورتی‌که درمان CPAP موثر نباشد، گاهی دستگاه‌های فشار مثبت دو مرحله‌ای (BPAP) برای درمان وقفه تنفسی در خواب استفاده می‌شوند. دستگاه‌های BPAP دارای تنظیماتی هستند که دو فشار شامل فشار در حین دم و فشار در حین بازدم را در پاسخ به تنفس شما ارائه می‌دهند. این بدان معناست که فشار در حین دم و بازدم متفاوت است.
• جراحی: روش‌های جراحی مختلفی می‌توانند راه هوایی را در افراد مبتلا به آپنه خواب بزرگ‎‌تر کند. این جراحی می‌تواند با سفت‌کردن یا کوچک‌کردن بافت‌های مسدودکننده، برداشتن بافت اضافی یا لوزه‌های بزرگ، راه هوایی را باز کند.
• دستگاه تغییر موقعیت فکر پایین (MRD): این یک دستگاه دهانی برای افرادی با آپنه خواب انسدادی خفیف یا متوسط مناسب است. قطعه دهانی فک را در حین خواب در موقعیت جلو نگه می‌دارد تا فضای پشت زبان را بیشتر کند. این کار به حفظ راه هوایی کمک می‌کند و مانع از وقوع آپنه و خروپف می‌شود.
• داروها: برخی از داروها ممکن است به درمان آپنه خواب کمک کنند؛ اما این دارو باید پس از مشاوره با یک متخصص خواب استفاده شوند. این داروها ممکن است عوارض جانبی شدید داشته باشند و احتمالا برای همه مناسب نباشند.

درمان خانگی وقفه تنفسی در خواب

درمان خانگی آپنه خواب چیست؟ درمان‌های خانگی برای وقفه تنفسی در خواب می‌توانند به کاهش علائم کمک کنند، اما باید توجه داشت که این درمان‌ها جایگزین مشاوره پزشکی و درمان‌های تخصصی نیستند. در ادامه، برخی از راهکارهای خانگی که ممکن است مفید باشند را معرفی می‌کنم:

• کاهش وزن: اگر اضافه وزن دارید، کاهش وزن می‌تواند به کاهش شدت آپنه خواب کمک کند؛ چراکه چربی اضافی در گردن می‌تواند به مسدودشدن مجاری هوایی منجر شود.
• خوابیدن به پهلو: ازآنجایی‌که خوابیدن به پشت می‌تواند آپنه را در برخی افراد بدتر کند، روش خوابیدن به پهلو برای این افراد پیشنهاد می‌شود.
• تغییرات سبک زندگی: تغییرات سبک زندگی می‌تواند جزء اولین کارها برای درمان آپنه خواب باشد. پیروی از یک رژیم غذایی سالم برای قلب، ایجاد عادت‌های خواب سالم، محدود‌کردن مصرف الکل و ترک سیگار از جمله این تغییرات سبک زندگی است.

سخن پایانی

در این مقاله ابتدا به طور کامل بررسی کردیم که آپنه خواب چیست؟ توضیح دادیم آپنه خواب، اختلالی است که با وقفه‌های تنفسی در طول خواب همراه است و می‌تواند عوارض جدی برای سلامتی به دنبال داشته باشد. علت این بیماری باتوجه‌به نوع آن متفاوت است. تشخیص به‌موقع آپنه خواب و درمان مناسب آن از اهمیت بالایی دارد.

درمان‌های مختلفی از جمله دستگاه CPAP، جراحی و تغییرات سبک زندگی برای درمان آپنه خواب وجود دارد. شما با تشخیص و درمان به‌موقع، می‌توانید از عوارض جدی این اختلال جلوگیری کنید و کیفیت زندگی خودتان را بهبود بخشید. در صورت مشاهده علائمی مانند خروپف شدید، خستگی مفرط در طول روز و سردردهای صبحگاهی باید به پزشک مراجعه کنید.

کلینیک پزشک اول