اختلالات روانی فقط بزرگسالان را درگیر نمی‌کند؛ بلکه بسیاری از کودکان را نیز تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. برخی از این اختلالات مثل اضطراب، ADHD، افسردگی و... در کودکان بسیار رایج است و می‌تواند عملکرد آن‌ها در زندگی روزمره به‌شدت مختل کند. البته گاهی شناسایی و تشخیص اختلالات روانی در کودکان برای متخصصین سلامت روان دشوار است؛ زیرا کودکان در طول رشد و تکامل طبیعی خود، تغییرات فیزیکی، ذهنی و عاطفی زیادی را تجربه می‌کنند؛ در نتیجه هنگام تشخیص اختلال همه این موارد را باید در نظر گرفت.
اگر تمایل دارید با شایع‌ترین اختلالات روانی در کودکان و روش‌های درمان آن مثل مشاوره کودک و نوجوان آشنا شوید، این مقاله از کلینیک پزشک اول برای شما است. با ما همراه باشید.
انواع اختلالات روانی کودکان
انواع مختلفی از اختلالات روانی وجود دارد که می‌تواند کودکان و نوجوانان را تحت‌تأثیر قرار دهد و شایع‌ترین آن‌ها شامل موارد زیر است:
اضطراب در کودکان
اضطراب یکی از اختلالات رایج روان‌شناختی در کودکان است که می‌تواند به شکل‌های مختلفی مثل اضطراب جدایی، اضطراب اجتماعی، اضطراب فراگیر و اختلال هراس بروز یابد. اضطراب به‌طورکلی یک احساس طبیعی در پاسخ به موقعیت‌های تهدیدآمیز یا خطرناک است؛ اما زمانی که این احساسات به شکل مزمن و بدون دلیل مشخص در کودک بروز یابد، به‌عنوان اختلال اضطراب تلقی می‌شود که با علائمی مثل احساس ترس و وحشت، تپش قلب، حالت تهوع، ناتوانی در تمرکز و... همراه است.
افسردگی در کودکان
بیماری افسردگی یکی دیگر از مشکلات روانی کودکان است که بااحساس پایدار غم و اندوه، خلق‌وخوی ضعیف یا تحریک‌پذیر و ازدست‌دادن علاقه به فعالیت‌های لذت‌بخش همراه است. علائم ناشی از افسردگی بر زندگی روزمره و عملکرد کودک تأثیر منفی می‌گذارد و مانع از آن می‌شود که کودک بتواند در مدرسه خوب عمل کند و با دیگران تعامل داشته باشد.
اختلال پیش فعالی در کودکان
اختلال ADHD یکی دیگر از اختلالات روانی کودکان است که شیوع بالایی نیز دارد و ممکن است تا بزرگسالی نیز ادامه یابد. این اختلال بر توانایی کودک در تمرکز، کنترل رفتارها و مدیریت انرژی تأثیر می‌گذارد و ممکن است در زندگی تحصیلی و اجتماعی مشکلاتی ایجاد کند. این اختلال شامل دو نوع مختلف شامل بیش‌فعالی و نقص توجه است.
در نوع بیش‌فعالی کودکان بیش از حد فعال و پرتحرک هستند و معمولاً نمی‌توانند رفتارهای خود را کنترل کنند. در نوع دوم کودکان در توجه‌کردن و حفظ تمرکز مشکل دارند و خیلی سریع خسته می‌شوند. در واقع حواسشان به‌راحتی پرت می‌شود و نمی‌توانند وظایف خود را به پایان برسانند. همچنین برخی کودکان ممکن است ترکیبی از علائم بیش‌فعالی و نقص توجه را تجربه کنند.
سندرم توره
سندرم توره یا تورت (TS) یک اختلال رشدی عصبی است که در دوران کودکی شروع و باعث ایجاد تیک حرکتی و صوتی در افراد می‌شود. منظور از تیک تکان‌ها، حرکات یا صداهای ناگهانی هستند که افراد به طور مکرر انجام می‌دهند. در واقع این افراد نمی‌توانند از انجام این حرکات خودداری کنند. به‌عنوان‌مثال، ممکن است یک فرد مرتباً پلک بزند یا دستان خود را به شکل خاصی مرتب تکان دهد.
اختلال سلوک
اختلال سلوک در کودکان یک اختلال رفتاری است که معمولاً در دوران کودکی یا نوجوانی شروع می‌شوند. این اختلال با الگوهای پایداری از رفتارهای پرخاش‌گرایانه و تهاجمی نسبت به دیگران، نقض قوانین و ناهنجاری‌های اجتماعی در خانه و مدرسه همراه است. این رفتارها به طور مداوم و طولانی‌مدت ادامه دارند و ممکن است تأثیرات منفی بر روابط اجتماعی، تحصیلی و زندگی خانوادگی کودک بگذارند.
اختلال وسواس فکری عملی
بسیاری از کودکان گاهی اوقات افکار یا تصاویر ذهنی ناخواسته و مزاحمی را تجربه می‌کنند که منجر به احساس اضطراب زیادی می‌شود. سپس فرد مجبور می‌شود برای کاهش این اضطراب برخی رفتارهای تکراری را انجام دهد. برای مثال برای کاهش افکار مرتبط با میکروب و آلودگی، فرد بارها دستان خود را می‌شوید. این اختلال می‌تواند به‌شدت زندگی کودک را تحت‌تأثیر قرار دهد و به روابط اجتماعی، تحصیلی و فعالیت‌های روزمره او آسیب بزند.
اختلال استرس پس از سانحه
اختلال استرس پس از سانحه یا PTSD پس از تجربه یا مشاهده یک رویداد تروماتیک و شدید رخ می‌دهد. این رویدادها ممکن است شامل تصادف‌های جدی، خشونت، سوانح طبیعی، جنگ، سوءاستفاده یا هرگونه حادثه‌ای باشد که کودک آن را به‌شدت ترسناک، تهدیدآمیز یا آسیب‌زا تلقی کرده باشد. PTSD می‌تواند تأثیرات عمیقی بر زندگی عاطفی، رفتاری و اجتماعی کودک داشته باشد.
اختلال طیف اوتیسم
اختلال طیف اوتیسم یک اختلال رشدی عصبی است که قبل از ۳ سالگی بروز می‌یابد و تا بزرگسالی ادامه می‌یابد. در این اختلال بخش‌های مختلف مغز نمی‌توانند با یکدیگر همکاری صحیحی داشته باشند. کودکان مبتلا به این اختلال درک متفاوتی از محیط اطراف خود دارند و در صحبت کردن و برقراری ارتباط با دیگران مشکل دارند.
اختلال اسکیزوفرنی
اسکیزوفرنی یک اختلال روانی شدید است که باعث بروز حالت سایکوز یا روان‌پریشی می‌شود. این اختلال معمولاً در بزرگسالان بروز می‌یابد؛ اما گاهی کودکان نیز دچار آن می‌شوند. حالت سایکوز باعث می‌شود فرد ارتباط خود را با واقعیت از دست بدهد و باعث بروز علائمی مثل توهم و هذیان می‌شود. منظور از توهم احساس محرک‌هایی است که واقعاً وجود ندارند و هذیان باورکردن یک اعتقاد نادرست است.
علائم بیماری روانی در کودکان
علائم ابتلا به اختلال روانی در کودکان باتوجه به نوع اختلال متفاوت است؛ ولی علائم هشداردهنده‌ای که می‌تواند نشان‌دهنده ابتلا به یک اختلال روانی باشد، شامل موارد زیر است:
- خلق‌وخوی منفی یا غمگین بودن در طولانی‌مدت
- ترجیح‌دادن انزوا و تنهایی به‌جای حضور در جمع
- صحبت از مرگ یا صدمه‌زدن به خود و دیگران
- فوران خشم، نافرمانی و بروز رفتار پرخاشگرانه
- رفتارهای خارج از کنترل مثل فرار از مدرسه، دزدی و غیره
- تغییر در عادات غذایی و کاهش یا افزایش وزن
- تغییر ساعات خواب یا مشکل در خواب مثل پرخوابی یا کم‌خوابی
- مشکلات جسمی مثل سردرد یا معده درد
- مشکل در تمرکز و توجه مداوم
- عملکرد ضعیف در مدرسه یا عدم حضور در مدرسه
- ازدست‌دادن علاقه به دوستان و فعالیت‌های لذت‌بخش
- کابوس یا وحشت شبانه
- شنیدن یا دیدن چیزهایی که واقعاً وجود ندارند
نحوه رفتار با کودک مبتلا به مشکلات روانی
چگونگی رفتار و واکنش‌های شما نسبت به رفتارهای فرزندتان نقش مهمی در فرایند درمان و بهبودی دارد. پس اگر کودک شما به یک اختلال روانی مبتلا است، حتماً موارد زیر را مدنظر قرار دهید:
- با یک متخصص سلامت روان مشورت کنید و اطلاعات کافی در مورد اختلال فرزندتان را بیاموزید
- می‌توانید در جلسات خانواده‌درمانی شرکت کنید و نسبت به افکار و احساسات سایر اعضای خانواده نیز صحبت کنید
- تلاش کنید واکنش‌های مناسب نسبت به رفتارهای ناهنجار فرزندتان و روش‌های مدیریت استرس را بیاموزید
- نقاط قوت، توانایی‌ها و مهارت‌های فرزندتان را تحسین کنید
پیشگیری از مشکلات روانی کودکان
ازآنجایی‌که اغلب اختلالات روانی در اثر ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و اجتماعی رخ می‌دهند؛ به طور کامل قابل‌پیشگیری نیستند. بااین‌حال با رعایت برخی راهکارها می‌توان تا حدودی خطر ابتلا به این اختلالات را کاهش داد. این موارد عبارت‌اند از:
- ایجاد محیط امن و حمایتگرانه
- تربیت صحیح و ایجاد نظم و انضباط در زندگی
- توجه به نیازهای عاطفی و هیجانی کودک
- ایجاد روابط اجتماعی سالم
- پیشگیری از فشارهای زیاد و استرس‌زا
- آموزش مهارت‌های حل مسئله و روش‌های مدیریت استرس
درمان اختلالات روانی کودکان
روش‌های درمانی متداول برای اختلالات روانی در کودکان شامل موارد زیر است:
دارودرمانی
ممکن است پزشک دارودرمانی را برای کاهش علائم و بهبود عملکرد کودک پیشنهاد کند. داروهایی که اغلب برای درمان اختلالات روانی کودکان استفاده می‌شوند شامل داروهای ضد روان‌پریشی، ضدافسردگی، ضداضطراب‌ها، محرک‌ها و داروهای تثبیت‌کننده خلق‌وخو هستند. گاهی اوقات دارودرمانی در کنار سایر روش‌ها مثل روان‌درمانی نیز استفاده می‌شود.
روان درمانی
روان‌درمانی یکی از مهم‌ترین روش‌های درمان اختلالات روانی است که شامل رویکردهای مختلفی مثل رفتاردرمانی، بازی‌درمانی یا خانواده‌درمانی است. در طول روان‌درمانی، کودکان و نوجوانان یاد می‌گیرند که در مورد افکار و احساسات خود با روان‌شناس صحبت کنند و روش‌های مدیریت احساسات متعارض را تمرین می‌کنند. همچنین ممکن است در این فرایند آن‌ها رفتارهای جدید و مهارت‌های مقابله‌ای را نیز یاد می‌گیرند. برای مثال در بازی‌درمانی کودک در حین بازی با اسباب‌بازی‌ها ممکن است افکار و احساسات خود را بروز دهد.
رفتار درمانی
رفتاردرمانی یکی از رویکردهای روان‌درمانی است که در آن تلاش می‌شود با استفاده از اصول یادگیری و شرطی‌سازی رفتارهای ناسالم یا نامطلوب را تغییر دهند و با رفتارهای مناسب جایگزین کنند. در این رویکرد از روش‌هایی مثل حساسیت‌زدایی منظم، شرطی‌سازی معکوس، تقویت مثبت، تنبیه و تقویت منفی و تمرینات رفتاری استفاده می‌شود. برای مثال رفتارهای مثبت تقویت می‌شوند و رفتارهای منفی از طریق تنبیه کاهش می‌یابند. رفتاردرمانی برای درمان اختلالات اضطرابی، افسردگی و مشکلات کنترل خشم بسیار مؤثر است.
سخن پایانی
در این مقاله راجع به شایع‌ترین اختلالات روانی کودکان صحبت کردیم. این اختلالات شامل اضطراب، افسردگی، ADHD، سلوک، PTSD، اسکیزوفرنی و... است که می‌توانند زندگی روزمره و عملکرد تحصیلی و اجتماعی کودک را به‌شدت مختل کنند. به همین دلیل تشخیص درمان به‌موقع اختلالات روانی اهمیت زیادی دارد. برای درمان معمولاً از روش‌های دارودرمانی، روان‌درمانی، رفتاردرمانی یا ترکیبی از این روش‌ها استفاده می‌شود. اگر شما نیز هر یک از علائم گفته شده را در خود یا کودکتان احساس می‌کنید، بهتر است برای تشخیص و درمان به موقع به کلینیک روانشناسی و مشاوره پزشک اول مراجعه کرده و به صورت حضوری یا تلفنی برای دریافت نوبت اقدام نمایید.
پست قبلی
علائم باتوجه‌به نوع اختلال متفاوت است؛ ولی به‌طورکلی شامل علائمی مثل اختلال در خواب یا اشتها، تغییر خلق‌وخو، افت عملکرد و... است.
روش‌های درمان شامل دارودرمانی، روان‌درمانی و رفتاردرمانی است.
به دلیل تأثیر عوامل مختلف در بروز یک بیماری روانی پیشگیری کامل از بروز آن‌ها ممکن نیست؛ ولی با رعایت برخی موارد می‌توان خطر ابتلا را کاهش داد.
دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید