نوار مغز یا الکتروانسفالوگرام (EEG) چیست؟ و چه چیزی را نشان میدهد ؟

نوار مغز eeg چیست؟ نوار از مغز یا الکتروانسفالوگرام (EGG)، آزمایشی غیرتهاجمی است که به تشخیص صرع و بیماری‌های دیگری مانند اختلالات خواب کمک می‌کند. در ادامه، شما را با هر آنچه که باید درباره این آزمایش بدانید، مانند کاربردها، عوارض و نکاتی که باید قبل و بعد از آن رعایت کنید، آشنا می‌کنیم.

نوار مغز یا الکتروانسفالوگرافی EEG چیست؟

آزمایش نوار مغز (EEG)، آزمایشی بدون درد و ایمن برای ارزیابی شرایط عصبی مانند صرع و زوال عقل و بررسی فعالیت الکتریکی مغز محسوب می‌شود. همچنین پزشکان از این آزمایش برای درک فعالیت مغز پس از آسیب مغزی یا تومور مغزی استفاده می‌کنند. در این آزمایش، الکترودهایی برای ضبط سیگنال‌های الکتریکی سلول‌های مغزی به سر بیمار متصل می‌شوند. الکتروانسفالوگرافی انواع مختلفی دارد و نوع معمولی آن معمولا حدود 1 ساعت طول می‌کشد.

نوار مغز چه چیزی را نشان می دهد؟

نوار مغز فعالیت الکتریکی مغز را نشان می‌دهد. پزشکان از این آزمایش اغلب برای مشاهده فعالیت تشنج و ارزیابی خطر تشنج و سایر بیماری های مغز و اعصاب استفاده می‌کنند. همچنین این آزمایش می‌تواند فعالیت غیرعادی ناشی از آسیب مغزی، تومور مغزی، عفونت، سکته مغزی و اختلالات خواب ناشی از تشنج را نشان دهد.

نوار مغزی برای چه بیماری هایی کاربرد دارد؟

الکتروانسفالوگرام می‌تواند در درک بیماری‌های زیر به پزشکان کمک کند:

• صرع: صرع به تشنج عصبی گفته می‌شود که در یکی از بخش‌های مغز رخ می‌دهد. تشنج مکرر به علت فعالیت غیرعادی مغز، مهم‌ترین علامت این بیماری محسوب می‌شود. پزشک با کمک نوار سر، می‌تواند نوع صرع را تشخیص دهد.
• اختلالات خواب: اختلالات خواب می‌توانند عملکردهای شناختی افراد را مختل کنند و روی سلامت جسمی یا روانی و کیفیت زندگی آن‌ها به‌صورت قابل توجهی تأثیر بگذارند. این آزمایش می‌تواند به تشخیص نارکولپسی، بی‌خوابی، آپنه خواب، فلج خواب و سندرم پاهای بی‌قرار کمک کند.
• آسیب تروماتیک مغزی: زمانی که نیرویی قوی به سر وارد شود، فرد ممکن است دچار آسیب سر یا آسیب تروماتیک مغزی و به‌تبع آن، اختلال موقتی یا دائمی در عملکرد شناختی، جسمی و روانی اجتماعی شود. زمانی که فردی دچار این آسیب شود، پزشکان ممکن است از این آزمایش برای بررسی و نظارت بر عملکرد شناختی استفاده کنند.
• عفونت یا التهاب مغز: التهاب مغز یا آنسفالیت ممکن است پس از عفونت ویروسی رخ دهد یا ناشی از حمله سیستم ایمنی به بافت‌های مغز باشد. نوار eeg می‌تواند ناهنجاری‌های فعالیت مغز را در افراد مبتلا به آنسفالیت که دچار تشنج می‌شوند، نشان دهد.
• زوال عقل: کاهش توانایی‌های شناختی مانند فراموشی و اختلال در توانایی تصمیم‌گیری از علائم زوال عقل به شمار می‌روند. زوال عقل ناشی از آسیب سلول‌های مغزی است و نوار مغز می‌تواند فعالیت غیرعادی مغز را تشخیص دهد. همچنین زوال عقل خطر تشنج را افزایش می‌دهد و این آزمایش می‌تواند نشان دهد که آیا فرد مبتلا به زوال عقل دچار تشنج شده است یا خیر.
• بیماری نورودژنراتیو: آلزایمر متداول‌ترین بیماری نورودژاتیو است. بیماری پارکینسون، هانتینگتون و ام‌اس از دیگر بیماری‌های نورودژنراتیو محسوب می‌شوند.
• تومور مغزی: تومور مغزی به رشد سلول‌های غیرعادی در مغز و دیگر بخش‌های سیستم عصبی مرکزی مانند ستون فقرات گفته می‌شود. تومور مغزی می‌تواند روی توانایی انجام عملکردهایی مانند تفکر، گفتار، حرکت و حافظه تأثیر بگذارد. پزشک ممکن است از نوار مغزی برای تشخیص فعالیت غیرعادی مغز و ارزیابی خطر تشنج در افرادی که دچار تومور مغزی هستند، استفاده کند.
• سکته مغزی: اگر سطح اکسیژن در مغز به علت خونریزی یا مسدودشدن رگ‌های خونی کاهش یابد، فرد ممکن است دچار سکته مغزی شود. پزشک با کمک این آزمایش می‌تواند بفهمد که علائم فرد ناشی از سکته مغزی است یا خیر.
• شرایط متابولیکی که روی بافت مغز تأثیر می‌گذارند: شرایط متابولیکی مانند دیابت، نوع 2 و 3 بیماری گوچر، فنیل کتونوری، اختلال میتوکندری و اسیدمی گلوتاریک نوع 1 می‌توانند باعث تجمع مواد شیمیایی شوند و به‌تبع آن، به مغز آسیب برسانند. پزشکان با استفاده از نوار مغز، می‌توانند شرایط متابولیکی تأثیرگذار بر مغز را درک کنند.
• شرایط هورمونی که روی بافت مغز تأثیر می‌گذارند: شرایط هورمونی یا اختلالات غدد درون ریز مانند پرکاری تیروئید، کم‌کاری تیروئید، سندرم کوشینگ، آکرومگالی و دیابت می‌توانند سطح هورمون‌ها را در بدن افزایش و کاهش دهند. در برخی اوقات، این بیماری‌ها می‌توانند روی بافت مغز تأثیر بگذارند و باعث ایجاد تومور مغزی شوند. پزشک ممکن است از نوار سر برای درک شرایط هورمونی تأثیرگذار بر مغز استفاده کند.

انواع نوار مغز

هر یک از انواع نوار مغز ، مدت زمان و کاربردی متفاوت دارد و به تشخیص بیماری خاصی کمک می‌کند. در زیر انواع نواز مغز و جزئیات هر یک از آن‌ها، به طور مفصل برای شما بیان می‌شود:

نوار EEG معمولی

الکتروانسفالوگرام معمولی، حدود 20 تا 40 دقیقه زمان می‌برد. در طول این آزمایش شما باید به آرامی استراحت کنید یا از شما خواسته می‌شود تا هر از گاهی چشمان خود را باز کرده یا ببندید.

نواز مغز یا EEG خواب یا کمبود خواب

انجام نوار مغز در این روش، هنگامی است که شما خواب هستید. این روش، برای وقتی است که EEG معمولی کاربردی نیست و اطلاعات لازم را به پزشک نمی‌دهد. این روش، برای اختلالات خواب کاربردی و به آن EEG محروم از خواب نیز گفته می‌شود. برای نوار مغز خواب، ممکن است از شما بخواهند که شب قبل از آزمایش بیدار بمانید. این‌گونه از توانایی شما برای خواب در هنگام آزمایش اطمینان حاصل می‌شود.

نوار مغز EEG سرپایی

این نوار سر، در طول دوره زمانی یک یا چند روزه ثبت می‌شود. چون سیگنال‌های دریافتی باید در طول شب و روز ثبت شوند. در این روش الکترود‌ها به ضبط‌کننده‌ای کوچک و قابل حمل EEG وصل می‌شوند. این دستگاه، به لباس شما گیره می‌شود. شما با وجود این دستگاه نیز می‌توانید به فعالیت عادی روزانه خود نیز بپردازید. اما حواستان باشد که دستگاه و تجیهزات آن خیس نشوند.

تله متری تصویری

این روش، نوع خاصی از نوار مغز است که هنگام ضبط از شما فیلم هم گرفته می‌شود. نوار eeg ویدیویی، در طی چند روز و در مجموعه بیمارستانی، اطلاعات بیشتری را از فعالیت مغزتان می‌دهد. در این نوار مغز، سیگنال‌های الکتروانسفالوگرام، به صورت بی‌سیم به کامیپیوتر متصل شده و ویدیو نیز در کامپیوتر ثبت می‌شود. در تله متری تصویری، تمام مراحل توسط کارکنان آموزش‌دیده به صورت منظم نظارت می‌شود.

تله متری تهاجمی- EEG

روش EEG تهاجمی، نسبت به دیگر روش‌ها کم‌تر استفاده می‌شود. از این روش، در صورت تشخیص ندادن محل تشنج‌ها در صرع با روش‌های معمولی استفاده می‌شود. در تله متری تهاجمی، طی یک عمل جراحی، الکترودها به طور مستقیم روی مغز قرار می‌گیرند تا محل دقیق تشنج‌ها مشخص شود.

نوار eeg در منزل

ممکن است به دلایل مختلفی همچون،  کهولت سن، فلج حرکتی و ... برخی بیماران امکان حضور در کلینیک برای انجام نوار مغزی را نداشته باشند. در این صورت باید از مراکزی که امکان گرفتن تست eeg در منزل را دارند؛ درخواست کنید تا تجهیزات لازم را به منزل بیمار ببرند.

نوار مغزی برای چه کسانی مفید است؟

این آزمایش به تشخیص دکتر مغز و اعصاب و پزشک اعصاب و روان تجویز و برای افرادی که دچار تشنج یا دیگر علائم اختلالات عصبی می‌شوند، مفید است. از آنجایی‌ که این آزمایش ایمن و بدون درد است، پزشک می‌تواند آن را برای بسیاری از افراد تجویز کند. اما این تست بیشتر به منظور درمان و کنترل تشنج تجویز می‌شود. حتی اگر شخصی در گذشته دچار تشنج شده باشد؛ این تست قادر به شناسایی آن است.

تست eeg چقدر طول می‌کشد؟

مدت زمان انجام الکتروانسفالوگرام با توجه به نوع آن متفاوت است. eeg معمولی و تست نوار سر خواب معمولا بین 20 الی 40 دقیقه، تست پایشی معمولا 1 الی 2 روز زمان می‌برد. برای تست‌هایی که نیاز به بررسی طولانی مدت است، بیمار باید در بیمارستان بستری شود.

نوار مغزی کودکان

نوار الکتروانسفالوگرام می‌تواند برای کودکانی که دچار تشنج، آپنه خواب، عفونت مغزی یا تومور مغزی شده‌اند، مفید باشد. پزشک معمولا این آزمایش را برای کودکانی که دچار تأخیر در رشد شده‌اند یا علائمی مانند ازدست‌دادن هوشیاری یا حرکت یا رفتار غیرعادی را تجربه می‌کنند، تجویز می‌کند. پزشک با کمک این آزمایش، می‌تواند بفهمد که آیا تشنج یا دیگر بیماری‌های مغزی علت این علائم هستند یا خیر. حین گرفتن نوار سر از کودکان و نوزادان، همراهی والدین اهمیت زیادی دارد. در برخی موارد برای راحت‌تر شدن تست، پزشک نوار مغزی خواب را پیشنهاد می‌کند.

تفسیر نوار مغزی

نتایج آزمایش خود را به دکتر متخصص مغز و اعصاب نشان دهید تا آن‌ها را تفسیر کند. اگر پزشک بگوید که نتایج عادی هستند، به این معنی است که الگوهای امواج مغزی شما غیرعادی نیستند و دچار تشنج نشده‌اید. حتی اگر دارای سابقه تشنج یا صرع باشید، ممکن است نتایج آزمایش عادی باشند؛ بنابراین، بهتر است تفسیر نوار مغزی را به پزشک معتبری بسپارید.

عوارض نوار مغز چیست ؟

آزمایش الکتروانسفالوگرام برای بسیاری از افراد ایمن است و عوارض خطرناکی ندارد. تشنج در افراد مبتلا به این بیماری، یکی از عوارض نادر این آزمایش است. تشنج ممکن است به علت تنفس عمیق یا نورهای چشمک‌زن رخ دهد. همچنین اگر فرد داروهای خود را پیش از آزمایش مصرف نکند، ممکن است دچار تشنج شود. اگر در طول آزمایش دچار تشنج شوید، پزشک از داروهای ضدتشنج، اکسیژن و تجهیزات ایمنی استفاده خواهد کرد.

نکات مهم قبل از انجام نوار مغز 

حتما نکات زیر را پیش از انجام این آزمایش رعایت کنید:

• ازآنجایی‌که مدتی در طول آزمایش روی صندلی خواهید نشست یا دراز خواهید کشید، لباس راحتی بپوشید.
• از استفاده از گوشواره‌های بزرگ خودداری کنید.
• به مدت 6 تا 12 ساعت پیش از آزمایش، از نوشیدن قهوه، چای، نوشابه و هر گونه نوشیدنی یا غذای دارای کافئین خودداری کنید.
• یک روز قبل از آزمایش، روزه نگیرید: اگر چیزی پیش از آزمایش نخورید، قند خون ممکن است کاهش یابد و روی نتایج آزمایش تأثیر بگذارد.
• اگر داروهایی مانند داروهای بدون نسخه، مکمل‌ها یا داروهای گیاهی را مصرف می‌کنید، حتما به پزشک اطلاع دهید: برای مثال، داروهای آرام‌بخش می‌توانند روی نتایج آزمایش تأثیر بگذارد؛ بنابراین، نباید آن‌ها را پیش از آزمایش مصرف کنید.
• اگر می‌دانید که پزشک از شما خواهد خواست دارویی آرام‌بخش را در طول آزمایش مصرف کنید، از فردی بخواهید که شما را پس از آزمایش به خانه ببرد.
• اگر قرار است که چندین ساعت در بیمارستان یا مرکز نوار مغزی بمانید و پزشک از شما خواسته است که از خوابیدن خودداری کنید، حتما چیزی مانند کتاب را با خود به بیمارستان ببرید. اگر می‌خواهید از گوشی همراه، تبلت یا لپ‌تاپ استفاده کنید، ابتدا با پزشک مشورت کنید.
• اگر قرار است که در طول آزمایش بخوابید، پزشک ممکن است از شما بخواهد که شب قبل از آزمایش فقط 4 الی 5 ساعت بخوابید یا اصلا نخوابید.
• موهای خود را شب قبل از آزمایش یا صبح روزی که آزمایش انجام خواهد شد، به‌خوبی بشویید و مطمئن شوید که روغنی نیستند؛ زیرا، موهای روغنی می‌توانند چسباندن الکترودها را به پوست سر شما دشوار کنند. همچنین از استفاده از اسپری مو و دیگر محصولات آرایش مو خودداری کنید.

اقدامات حین آزمایش الکتروانسفالوگرام

نوار مغز یا EEG، ممکن است با توجه به نوع شرایط و تجویز پزشک با روش‌های مختلفی انجام شود؛ اما به طور کلی در نواز مغز باید فرآیند زیر را طی کنید:

1. در ابتدا باید روی صندلی یا تخت دراز بکشید.
2. بعد از آن 16 تا 25 الکترود با خمیری مخصوص به پوست سرتان متصل شده یا از کلاه حاوی الکترود استفاده می‌شود.
3. در این مدت باید چشمانتان را ببندید و بدون حرکت استراحت کنید.
4. در طول ضبط سیگنال‌ها باید بی‌حرکت بمانید.
5. بعد از ضبط اولیه ممکن است با محرک‌های مختلف مثل کشیدن نفس عمیق در 3 دقیقه و قرار گرفتن در برابر نور چشمک‌زن شدید نیز آزمایش شوید.
6. مدت زمان این کار بین 45 دقیقه تا 2 ساعت است؛ اما برای نظارت‌های 24 ساعته، باید در بیمارستان بستری شوید.

نکات بعد از تست نوار مغز

پس از پایان این آزمایش، می‌توانید فعالیت‌های روزمره خود را انجام دهید. اگر چسبی در موهای شما باقی مانده است، می‌توانید موهای خود را بشویید. اگر قرمزی یا تحریک پوست را در محل قرارگیری الکترودها مشاهده می‌کنید، نیازی به نگرانی نیست؛ زیرا، این علائم موقتی هستند.

مزایا و معایب استفاده از نوار EEG چیست؟

الکتروانسفالوگرام مزایا و معایب گوناگونی دارد. مزایای نوار مغز EEG موارد زیر را شامل می‌شود:

• هزینه‌های سخت‌افزاری کم‌تر نسبت به روش‌های دیگر
• نیاز به فضایی کم مثل یک اتاق ساکت و تجهیزاتی اندازه یک کیف
• داشتن وضوح زمانی بالا، در هنگام دریافت سیگنال از مغز
• قابلیت تحمل حرکت سوژه، نسبت به دیگر روش‌های تصویربرداری عصبی
• قابلیت حذف، اصلاح و به حداقل رساندن آثار حرکتی بیمار روی سیگنال‌های دریافتی

اما معایب نوار مغز یا EEG نیز در زیر گفته می‌شود:

• وضوح فضایی پایین روی پوست سر، نسبت به دستگاه MRI
• نیاز به تفسیر بیشتر در تشخیص مناطق آسیب مغز
• اندازه نگرفتن فعالیت عصبی موجود در زیر لایه‌های فوقانی مغز
• نداشتن توانایی در شناسایی مکان‌ انتقال‌دهنده‌های عصبی و داروها در مغز
• صرف زمان زیاد اتصال بیمار به EEG، نسبت به روش‌های دیگر (به دلیل اهمیت قرارگیری دقیق ده‌ها الکترود در اطراف سر)
• ضعیف بودن نسبت سیگنال به نویز
• نیاز به افراد بیشتر برای استخراج اطلاعات مفید از نوار سر

تفاوت نوار مغز سالم و ناسالم

نوار مغز سالم یکنواخت به نظر می‌رسد و هیچ‌گونه ناهنجاری در ارتفاع، عرض و سرعت هر موج وجود ندارد. حتی افراد آموزش‌ندیده نیز می‌توانند ناهنجاری‌های نوار مغز ناسالم را تشخیص دهند؛ زیرا، ناهنجاری‌ها باعث قطع الگوی یکنواخت و تکراری امواج می‌شوند.

هزینه نوار مغز چقدر است؟

هزینه نوار مغز به شرکت بیمه، نوع آزمایش، مرکزی که آزمایش در آن انجام خواهد شد و شهر شما بستگی دارد. همچنین اگر برای انجام آزمایش باید در بیمارستان بستری شوید، هزینه آن را نیز در نظر بگیرید.

مرکز نوار مغزی EEG در پزشک اول

اگر به دنبال مرکز نوار مغز در تهران می‌گردید، ما کلینیک پزشک اول را به شما پیشنهاد می‌کنیم. پزشکان مغز و اعصاب باتجربه و بسیار ماهر این مرکز می‌توانند این آزمایش را به‌درستی انجام دهند و از آن برای تشخیص بیماری‌های شما استفاده کنند.

سخن پایانی

در این مقاله از پزشک اول، توضیح دادیم که نوار مغز چیست و چه کاربردهایی دارد و دریافتیم که یکی از راه‌های تشخیص بیماری‌های مغزی، تست الکتروانسفالوگرام است. خوشبختانه تست نوار eeg بدون عوارض و درد بوده و به سادگی در مراکز معتبر پزشکی همچون کلینیک پزشک اول انجام می‌شود. فقط قبل از انجام این تست باید یک سری نکات را رعایت کرد که در این مقاله به صورت کامل درباره آن صحبت کردیم.

کلینیک پزشک اول