تحریک الکتریکی مغز TDCS چیست؟ و هرچیزی که در مورد آن باید بدانید

تحریک الکتریکی مغز tdcs، یک فناوری جدید و غیرتهاجمی محسوب می‌شود که کاربردهای بسیاری در پزشکی دارد. جریان الکتریکی بسیار ضعیف این دستگاه می‌تواند روی فعالیت مغز شما تأثیر بگذارد. در ادامه این مطلب، شما را با هر آنچه که باید درباره این روش درمانی بدانید، مانند کاربردها، عوارض و نکاتی که باید قبل و بعد از آن رعایت کنید، آشنا می‌کنیم.

تحریک الکتریکی مغز tdcs چیست ؟

تحریک الکتریکی مغز یا transcranial direct current stimulation (tDCS) روشی غیرتهاجمی و بدون درد و به نسبت ارزان برای تحریک مغز است. طی این روش، از جریان‌های الکتریکی مستقیم برای تحریک بخش‌های خاصی از مغز استفاده می‌شود. برای تحریک الکتریکی مغز دو الکترود روی سر قرار می‌گیرد و جریانی ثابت با شدت کم، بین این دو الکترود برقرار می‌شود تا فعالیت نورون‌های مختلف را تقویت یا مهار کند. تغییر فعالیت نورون‌ها باعث ایجاد تغییراتی در مهارت‌ها و فعالیت‌ها می‌شود.

در تحریک مغز tdcs، از دستگاهی قابل‌حمل و پوشیدنی برای ارسال جریان الکتریکی ضعیفی به پوست سر استفاده می‌شود. جریان الکتریکی ذکرشده که ممکن است مثبت یا منفی باشد، معمولا 1 یا 2 میلی‌آمپر است؛ بنابراین، تنها می‌تواند الگوی نورون‌های فعال را تغییر دهد. به عبارت دیگر، فرض کنید که فرزند شما می‌خواهد چیزی را یاد بگیرد. این روش تنها می‌تواند این فعالیت را بهبود دهد و نوع فعالیت را تغییر نخواهد داد.

تحریک الکتریکی مغز می‌تواند تغییراتی پایدار و فوری را در عملکرد مغز ایجاد کند؛ بنابراین، محققان بر این باور هستند که این روش درمانی می‌تواند به بهبود افسردگی، اسکیزوفرنی، زبان‌پریشی، اعتیاد، صرع، میگرن، فیبرومیالژیا، توجه، توان‌بخشی حرکتی، یادگیری، تمرکز، آرامش و مدیتیشن کمک کند.

جالب است بدانید که در روم باستان برای درمان سردرد، از ماهی اژدر سیاه استفاده می‌شد. این ماهی که تولید‌کننده جریان الکتریکی است، روی پیشانی قرار می‌گرفت تا تسکینی برای سردردهای مختلف باشد. اگرچه امروزه استفاده از این ماهی منسوخ شده است؛ اما همچنان tdcs مغز با استفاده از ابزار‌های مدرن‌تر انجام می‌شود. محققان در سال‌های اخیر به اهمیت این روش بیش‌تر از گذشته پی برده‌اند.

آشنایی با دستگاه TDCS

دستگاه تحریک الکتریکی مغز، کوچک است و با باتری کار می‌کند. پزشک در بخش کنترل پنل این دستگاه می‌تواند مدت‌زمان و شدت تحریک الکتریکی را تعیین کند. این دستگاه دارای الکترودهایی است که روی سر بیمار قرار داده می‌شوند. زمانی که دستگاه روشن شود، جریان الکتریکی از دستگاه به این الکترودها و سپس به مغز منتقل می‌شود. همچنین این دستگاه امپدانس و جریان الکتریکی را اندازه‌گیری می‌کند. پزشک با کمک این ویژگی‌ها، می‌تواند مطمئن شود که جریان الکتریکی برای بیمار قابل‌تحمل است.

تحریک الکتریکی مغز چه چیزی را نشان می دهد؟

تحریک الکتریکی مغز tdcs کاربردهای بسیاری دارد و می‌تواند بر نحوه تفکر و احساس بیماران تأثیر بگذارد؛ ولی، هدف آن این است که فعالیت خاصی را بهبود دهد. این روش درمانی نشان می‌دهد که می‌توان سرعت یادگیری افراد را افزایش داد. برای مثال، این روش می‌تواند ذهن‌آگاهی و حافظه کاری را بهبود دهد. به عبارت دیگر، این روش درمانی نشان می‌دهد که می‌تواند ابزاری مناسب برای دست‌کاری مغز و درک نحوه پردازش اطلاعات در مغز باشد.

تحریک الکتریکی مغز برای چه بیماری هایی کاربرد دارد؟

از جمله کاربرد تحریک الکتریکی مغز می‌توان به کمک به بهبود بسیاری از بیماری‌هایی که روی توانایی عملکرد افراد تأثیر می‌گذارند، اشاره کرد. برخی از این بیماری‌ها عبارت‌اند از:

درد

این روش درمانی می‌تواند درک درد را در بیماران مبتلا به فیبرومیالژیا، میگرن و انواع دردها مانند درد مزمن، درد پس از جراحی و درد نوروپاتیک کاهش دهد. این بیماران می‌توانند تغییرات مثبت ناشی از این روش را پس از چند جلسه مشاهده کنند.

اختلالات شناختی

بسیاری از بیماران مبتلا به بیماری‌های روانی و عصبی دچار اختلالات عملکرد شناختی هستند. این اختلالات شناختی می‌توانند باعث شوند که بیماران نتوانند فعالیت‌های روزمره خود را بدون کمک دیگران مدیریت کنند. با ترکیب تحریک الکتریکی tdcs با دیگر آموزش‌های شناختی، می‌توان عملکرد حافظه و توجه را به‌صورت سریع‌تر و مؤثرتری بهبود داد.

اختلالات حرکتی

در سکته مغزی، ممکن است بخش‌های حرکتی نیمی از مغز دیگر کار نکنند یا دچار اختلال شوند. نیمکره سالم مغز تلاش می‌کند این مشکل را با افزایش فعالیت خود جبران کند. تحریک الکتریکی مغز می‌تواند فعالیت نیمکره آسیب‌دیده مغز را افزایش دهد. اگر این روش درمانی با روش‌های درمانی متداول ترکیب شود، می‌تواند باعث هدفمندتر شدن حرکات شود.

دیسفاژی یا اختلال بلع

پس از سکته مغزی، حدود 50% از بیماران دچار دیسفاژی حاد می‌شوند و 25% از تمام افرادی که دچار سکته مغزی شده‌اند، به دیسفاژی مزمن مبتلا می‌شوند. اگر روش‌های درمانی متداول با تحریک الکتریکی سر ترکیب شوند، می‌توانند منجر به موفقیتی بلندمدت شوند.

آفازی یا زبان پریشی

پس از سکته، افراد ممکن است دچار یک اختلال تولید گفتار یا درک گفتار به نام آفازی شوند. با تحریک الکتریکی مرکز آسیب‌دیده گفتار در مغز، می‌توان تولید گفتار را بهبود داد. اگر این روش درمانی با دیگر درمان‌ها ترکیب شود، می‌تواند به بهبود این اختلال به‌صورت سریع‌تر و مؤثرتری کمک کند.

اسکیزوفرنی

حدود 50 تا 70% از افراد مبتلا به اسکیزوفرنی دچار توهمات شنیداری می‌شوند. تحریک الکتریکی مغز می‌تواند توهمات را تنها پس از چند جلسه کاهش دهد. بیماران پس از دوره درمانی طولانی‌تری می‌توانند نتایج پایدارتری را مشاهده کنند.

اعتیاد

درمان اختلال سوءاستفاده مواد چالش بزرگی برای پزشکان است؛ زیرا، کنترل شناختی مصرف مواد اعتیادآور و ولع دچار اختلال می‌شود. پزشکان با تحریک الکتریکی مغز می‌توانند خطرپذیری و تأثیرپذیری را کاهش دهند و به‌تبع آن، به کاهش ولع کمک کنند.

تحریک الکتریکی مغز برای درمان افسردگی

تحقیقات نشان می‌دهند که فعالیت نورون‌ها در مغز افراد افسرده یکسان نیست و تحریک الکتریکی مغز می‌تواند آن را جبران کند. بیماران مبتلا به افسردگی تنها پس از چند جلسه می‌توانند عملکرد شناختی خود را بهبود دهند. یکی از مهم‌ترین مزایای این روش برای درمان افسردگی این است که عوارض جانبی کمتر و خفیفی در مقایسه با داروها دارد.

تحریک الکتریکی مغز برای چه کسانی مفید است؟

طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها با کمک تحریک الکتریکی مغز (tDCS) درمان می‌شوند. افراد در سنین مختلف (کودکی تا سالمندی) می‌توانند از این روش درمانی استفاده کنند؛ فقط شدت جریان الکتریکی و مدت‌زمان اعمال آن در افراد مختلف و برای بیماری‌های گوناگون، متفاوت است. برخی تحقیقات نشان‌ می‌دهند، شروع علائم بهبودی متناسب با سن افراد است. برای مثال، تاثیر تحریک الکتریکی مغز برای بهبود حافظه در جوان‌تر‌ها با 24 ساعت تاخیر آغاز می‌شود؛ درصورتی‌که برای افراد مسن بلافاصله بعد از انجام tDCS علائم بهبودی قابل‌مشاهده است. 

این روش درمانی می‌تواند برای افرادی که دچار سکته مغزی، آسیب تروماتیک مغزی یا اختلالات حرکتی هستند، مفید باشد. همچنین می‌تواند به بهبود پاسخ به فیزیوتراپی، کاردرمانی یا گفتاردرمانی کمک کند؛ ولی، این روش برای افراد زیر مفید نیست:

• افرادی که اشیایی فلزی در سر، چشم و گردن خود دارند
• افرادی که دستگاه‌هایی الکتریکی مانند دستگاه ضربان‌ساز در بدن خود دارند
• برخی از افرادی که دچار تشنج یا صرع هستند

عوارض تحریک الکتریکی مغز tdcs

محققان هنوز درباره عوارض تحریک الکتریکی مغز در حال تحقیق هستند؛ ولی، عوارضی که تاکنون مشاهده شده‌اند، خفیف و موقتی هستند. این عوارض عبارت‌اند از:

• عوارضی در محل قرارگیری الکترودها در پوست سر مانند قرمزی، خارش و گزگز
• سردرد، حالت تهوع و سرگیجه: هر دو گروه تحریک واقعی و تحریک ساختگی، این عوارض را تجربه می‌کنند
• اگر تحریک الکتریکی کافی نباشد یا الکترودهای دستگاه در محلی نزدیک به چشم گذاشته شوند، افراد ممکن است دچار فسفن شوند. فسفن به نوعی فلاش نور غیرخطرناک و موقتی گفته می‌شود
• سوختگی پوست به علت تجویز نادرست تحریک الکتریکی مغز

به خاطر داشته باشید که اگر به مرکزی مراجعه کنید که از پروتکل‌ها (برای مثال، مدت‌زمان جریان و تعداد جلسات) یا تجهیزات مناسب استفاده نمی‌کند، ممکن است با عوارض جانبی دیگری روبه‌رو شوید.

انواع تحریک پذیری الکتریکی در مغز

همان‌طور که اشاره کردیم تحریک الکتریکی سر با استفاده از الکترودهای مثبت و منفی (کاتد و آند) انجام می‌شود. حین برقراری جریان الکتریکی، الکترون‌ها از آند به سمت کاتد حرکت می‌کنند. باتوجه‌به هدف تحریک tdcs انواع مختلفی از آن وجود دارد که شامل موارد زیر می‌شود:

تحریک مثبت (anodal)

برای افزایش تحریک‌پذیری عصبی (دپلاریزاسیون) سلول‌ها از تحریک مثبت (anodal) استفاده می‌شود. این تحریک موجب افزایش فعالیت قسمت‌های موردنظر در مغز می‌شود. تحریک مثبت برای بیماری‌هایی مانند افسردگی کاربرد دارد.

تحریک منفی (cathedral)

برخلاف تحریک مثبت، تحریک منفی باعث کاهش تحریک‌پذیری عصبی (هیپرپلاریزه شدن) می‌شود. درواقع این تحریک باعث سرکوب نورون‌ها می‌شود تا فعالیت قسمت موردنظر در مغز کاهش یابد. برای کاهش اضطراب افراد از تحریک منفی استفاده می‌شود.

تحریک ساختگی (sham)

تحریک ساختگی یا sham در تحقیقات استفاده می‌شود. در واقع در این نوع تحریک، جریان الکتریکی در بازه زمانی کوتاه یا شدت بسیار پایین اعمال می‌شود تا اثر دارونما بررسی شود. 

نکات قبل تحریک الکتریکی مغز

حتما نکات زیر را پس از پایان جلسه تحریک الکتریکی مغز رعایت کنید:

• لازم نیست پیش از تحریک الکتریکی مغز، رژیم غذایی یا سبک زندگی خود را تغییر دهید
• حتما به حمام بروید و از استفاده از محصولات روغنی یا ژل مو خودداری کنید. به عبارت دیگر، پوست سر شما باید در مرکز تحریک الکتریکی مغز یا tDCS تمیز باشد تا الکترودها بتوانند تماس مناسبی با پوست سر داشته باشند
• شب قبل از مراجعه به کلینیک، به‌اندازه کافی بخوابید تا بتوانید در طول تحریک الکتریکی بیدار بمانید و آرامش داشته باشید

نکات بعد از دادن تحریک الکتریکی مغز

به محل قرارگیری الکترودها در سر خود نگاه کنید و اگر علائم تحریک یا آسیب پوستی را مشاهده می‌کنید، به پزشک خود اطلاع دهید تا روش مناسبی را برای برطرف‌کردن آن‌ها به شما توصیه کند. همچنین از پزشک بخواهید زمان جلسه بعدی را مشخص کند و اگر علائمی پس از مراجعه به خانه یا محل کار ظاهر شدند، با پزشک مغز و اعصاب خود تماس بگیرید.

مراحل درمان با Tdcs

مراحل درمانی به شرح زیر است:

آماده سازی بیمار: ابتدا بیمار در یک محیط آرام و مناسب قرار می‌گیرد. پوست سر بیمار به درستی تمیز شده تا الکترودها بتوانند به راحتی متصل شوند. سپس الکترودها با توجه به هدف درمان، در جای مناسب قرار می‌گیرند. 

تنظیم دستگاه: دستگاه تحریک الکتریکی مغز توسط فرد مسئول به درستی تنظیم می‌شود تا جریان الکتریکی با فرکانس مناسب به مغز بیمار اعمال شود. جریان الکتریکی معمولا به 1 یا 2 میلی آمپر است و هر جلسه حدود 20 تا 30 دقیقه زمان می‌برد.

شروع تحریک: سپس جریان الکتریکی شروع شده و فرد ممکن است احساس خارش یا سوزش جزئی در محل الکترودها داشته باشد. در پایان نیز الکترودها از پوست سر جدا شده و فرد می‌تواند به زندگی عادی خود برگردد. 

هزینه تحریک الکتریکی مغز

هزینه این روش درمانی به عوامل مختلفی مانند نوع دستگاه، تعداد جلسات لازم، محل کلینیک و تجربه و تخصص پزشک بستگی دارد؛ بنابراین، اگر می‌خواهید اطلاعاتی دقیقی درباره هزینه این روش به دست آورید، به مرکز ارائه‌دهنده آن مراجعه کنید یا با شماره‌های آن تماس بگیرید.

مرکز تحریک الکتریکی مغز TDCS پزشک اول

به خاطر داشته باشید مرکز تحریک الکتریکی TDCS در کلینیک پزشک اول یکی از بهترین مراکز تخصصی مغز و اعصاب است. و اگر به دنبال انجام تحریک الکتریکی مغز برای درمان بیماری خود هستید، ما مرکز پزشک اول را که دارای پزشکانی باتجربه و متخصص است، به شما پیشنهاد می‌دهیم. 

سخن پایانی

تحریک الکتریکی مغز (tDCS) درمانی غیرتهاجمی است که عوارض موقت و خفیفی مانند قرمزی در محل قرارگیری الکترودها دارد. این روش با ارسال جریان الکتریکی بسیار ضعیفی به مغز، می‌تواند به بهبود بیماری‌های مختلفی مانند افسردگی، اسکیزوفرنی، درد، اختلالات شناختی، اختلالات حرکتی و دیسفاژی، آفازی  کمک کند.

اگر از این روش غیرتهاجمی برای درمان بیماری خود استفاده کرده‌اید، خوشحال می‌شویم تجربه شما را در بخش نظرات این مطلب بشنویم. همچنین اگر می‌خواهید اطلاعات بیشتر و دقیق‌تری را درباره این روش درمانی به دست آورید، بهتر است به مرکز پزشک اول مراجعه کنید و با پزشکان آن صحبت کنید.

کلینیک پزشک اول