اختلال بی اختیاری ادرار یک عارضه متداول است که تعداد قابل توجهی از افراد در سراسر جهان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. طبق محاسبات مرکز ملی اطلاعات بیوتکنولوژی آمریکا (www.ncbi.nlm.nih.gov) تخمین زده می‌شود حدود 423 میلیون نفر (20 ساله و بالاتر) در سراسر جهان نوعی از بی‌اختیاری ادرار را تجربه می‌کنند. طبق آمارهای mayoclinichealthsystem.org، شیوع این عارضه با افزایش سن افزایش می‌یابد و تا سقف 75 درصد از زنانِ بالای 65 سال، سطوح مختلفی از بی اختیاری را گزارش می‌کنند.
بنابراین، این اختلال اهمیت بالایی دارد و افراد باید اطلاعات کاملی در رابطه با این عارضه داشته باشند، به ویژه اگر به نوعی درگیر آن هستند یا به تازگی علائم آن را تجربه کرده‌اند. ما در این نوشتار به بررسی جامع این اختلال پرداخته‌ایم و اطلاعات مفیدی درباره انواع، علائم، علل، عوارض، نحوه تشخیص، روش‌های درمان و پیشگیری از این عارضه را ارائه کرده‌ایم. تا انتهای این مطلب با ما همراه باشید.
انواع بی اختیاری ادرار کدامند؟
بی اختیاری ادرار چیست؟ بی‌اختیاری ادرار به ناتوانی در کنترل کامل ادرار و تخلیه آن توسط شخص اشاره دارد. این مسئله می‌تواند ناشی از مشکلات مختلف در سیستم ادراری یا سایر اعضای بدن باشد. در زیر، برخی از انواع این اختلال را ذکر می‌کنیم:
- بی‌اختیاری ادرار توسط استرس (Stress Incontinence): ناشی از ضعف عضلات کف لگن است و در زنان معمولا پس از زایمان یا در اثر پیری رخ می‌دهد. وقتی فشار به عضلات کف لگن افزایش می‌یابد (هنگام خنده، سرفه یا ورزش)، ادرار ناخواسته ترشح می‌شود
- بی‌اختیاری ادرار تحریکی یا فوری (Urge Incontinence): ناشی از تحریک ناگهانی و شدید برای تخلیه ادرار است و ممکن است به دلیل عوامل مختلفی مانند التهاب مثانه یا تغییر در عملکرد عضلات مثانه باشد
- بی اختیاری ادرار ترکیبی (Mixed Incontinence): ترکیبی از استرس و تحریک است
- بی‌اختیاری ادرار نوروژنیک (Neurogenic Incontinence): ناشی از مشکلات عصبی، مانند آسیب به نخاع یا بیماری‌هایی‌ست که بر عصب‌های مسئول ادرار تاثیر دارند
- بی‌اختیاری ادرار عملکردی (Functional Incontinence): ناشی از مشکلات فیزیکی یا شناختی که فرد را از استفاده صحیح از مکانیزم‌های تخلیه ادرار محروم می‌کند
- بی‌اختیاری ادرار خفیف (Transient Incontinence): نشت ادرار خارج از کنترل ممکن است به دلیل عوامل موقتی نظیر داروها، عفونت‌ها یا تغییرات در شرایط محیطی باشد
- بی‌اختیاری سرریز شده (Overflow Incontinence): ادرار شما به دلیل پر شدن بیش از حد مثانه سرریز می‌شود
- بی اختیاری ادرار ناشی از بیماری پروستات (Prostate-Related Incontinence)
- بی‌اختیاری ادرار ناشی از عمل جراحی (Surgical Incontinence): عدم کنترل ادرار ممکن است عوارض کوتاه‌مدت برخی از عمل‌های جراحی باشد
توجه داشته باشید که افراد مختلف ممکن است دچار ترکیبی از این انواع بی اختیاری شوند. برای تشخیص و درمان دقیق، مشاوره با اورولوژیست لازم است.
نشانه های بی اختیاری ادرار کدامند؟
نشانه‌های بی اختیاری ادرار ممکن است بسته به نوع این مشکل و علت آن متغیر باشد، اما علائم این اختلال به طور کلی به شرح زیر هستند:
- نشت ادرار هنگام سرفه، عطسه، خنده یا ورزش
- احساس نیاز ناگهانی و غیرقابل کنترل برای ادرار کردن
- تکرر ادرار
- بیدار شدن مکرر در شب برای ادرار کردن
- شب‌ادراری
- چکیدن مدام یا گاه به گاه ادرار
- مشکل در رفتن به‌موقع به توالت به دلیل اختلالات جسمی یا ذهنی
- تغییر در رنگ، بو یا حجم ادرار
هرگونه تغییر در الگوی ادراری یا نشانه‌های بی اختیاری ادرار باید با پزشک متخصص در میان گذاشته شود. ارائه تاریخچه و توصیف دقیق از نشانه‌ها به پزشک کمک می‌کند تا به تشخیص درست برسد و برنامه‌ای صحیح برای درمان در نظر بگیرد.
علت بی اختیاری ادرار چیست؟
بی اختیاری ادراری بسته به عوامل مختلفی همچون جنسیت، سن و عوامل محیطی و روانی، می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. در ادامه به بیان برخی دلایل مهم این اختلال می‌پردازیم.
علت بی اختیاری ادرار در زنان جوان
علل بی‌اختیاری ادرار در زنان جوان می تواند شامل موارد زیر باشد:
- بارداری و زایمان: استرس فیزیکی بارداری و زایمان واژینال می‌تواند عضلات کف لگن را ضعیف کرده و منجر به بی اختیاری ادرار شود
- چاقی: اضافه وزن می‌تواند به مثانه فشار وارد کند و عضلات لگن را ضعیف کند و منجر به بی اختیاری شود
- بیماری‌های دستگاه ادراری (UTIs): عفونت ادراری در زنان و عارضه‌هایی مثل خشکی واژن و سندرم مثانه تحریک پذیر می‌توانند باعث تحریک و التهاب مثانه در زنان و در نتیجه منجر به بی‌اختیاری موقت یا شدید شوند
- یائسگی: تغییرات هورمونی در طول یائسگی می‌تواند منجر به کاهش استروژن شود که ممکن است بر سلامت مثانه و مجرای ادرار تأثیر بگذارد و به بی‌اختیاری منجر شود
- ضعیف شدن عضلات کف لگن: به طور کلی، ضعف در ماهیچه‌هایی که از اندام‌های لگن حمایت می‌کنند، می‌تواند منجر به بی‌اختیاری ادرار، به ویژه در زنان جوان‌تر شود
- عوامل هورمونی: به طور کلی تغییرات در سطوح هورمون‌ها در دوران پریودی، بارداری یا پس از آن، ممکن است بر الگوی ادراری تأثیر بگذارد
- عوامل روانی یا اجتماعی: برخی از زنان جوان ممکن است به دلیل اضطراب یا استرس بیش از حد، بی اختیاری ادرار را تجربه کنند
- ابتلا به افسردگی، زوال عقل و اختلالات این چنینی ممکن است کارایی سیستم تناسلی و مجاری ادرار را به خطر بیندازد
- اختلالات گوارشی: برخی از مشکلات گوارشی می‌توانند به عنوان علل غیرمستقیم بی‌اختیاری ادرار در زنان جوان مطرح شوند
برای تشخیص دقیق و انتخاب درمان مناسب، فرد باید با یک پزشک متخصص زنان یا گینکولوژیست مشورت کند.
علت بی اختیاری ادرار در مردان جوان
در زیر به برخی از علل شایع بی اختیاری ادرار در مردان جوان اشاره شده است:
- مشکلات پروستات: بی اختیاری در مردان اغلب به مشکلات یا درمان‌های پروستات مربوط می‌شود. بزرگ شدن غده پروستات، وضعیتی که به عنوان هیپرپلازی خوش‌خیم پروستات شناخته می‌شود، می‌تواند باعث بی‌اختیاری شود
- چاقی
- عفونت‌های دستگاه ادراری (UTIs)
- داروها: مصرف داروهای تجویزی یا بدون نسخه مانند دیورتیک‌ها، داروهای ضد افسردگی، آرام‌بخش‌ها، مواد مخدر، یا داروهای سرماخوردگی و رژیمی بدون نسخه می‌توانند روی از دست کنترل مثانه تاثیر بگذارند. بنابراین مسئله را حتما با روان پزشک خود مطرح کنید
- اختلالات عصبی: مولتیپل اسکلروزیس (ام اس)، بیماری پارکینسون، سکته مغزی، تومور مغزی یا آسیب نخاعی می‌تواند در کنترل مثانه اختلال ایجاد کند. در این موارد حتما با متخصص مغز و اعصاب در تماس باشید
- سابقه خانوادگی: در برخی موارد، بی‌اختیاری می‌تواند ناشی از ژنتیک باشد
- عوامل سبک زندگی: نوشیدن الکل، سیگار کشیدن و مصرف کافئین می‌تواند مثانه را تحریک کرده و به بی‌اختیاری منجر شود
- فعالیت جنسی: برخی مردان پس از فعالیت جنسی یا انزال ممکن است با بی اختیاری ادرار مواجه شوند، که به نام "بی‌اختیاری ادرار پس از انزال" معروف است. همچنین عدم رعایت بهداشت جنسی و انتقال برخی بیماری های مقاربتی نیز می‌تواند از علل بی‌اختیاری ادرار باشد
تشخیص دقیق و درمان بی‌اختیاری در مردان جوان نیازمند مشاوره با یک پزشک ارولوژیست است. پزشک با انجام آزمایشات و معاینات لازم، می‌تواند به علت اصلی مشکل پی ببرد و برنامه درمانی مناسب را تعیین کند.
علت بی اختیاری ادرار در خواب
علل بی اختیاری ادراری در خواب، که به عنوان شب‌ادراری نیز شناخته می‌شود، می‌تواند شامل عوامل مختلفی باشد مانند:
- عدم تعادل هورمونی: کاهش هورمون آنتی دیورتیک (ADH) در شب، که تولید ادرار را کند می‌کند، می‌تواند منجر به شب‌ادراری شود
- آپنه خواب: قطع یا اختلال تنفس در هنگام خواب می‌تواند دلیلی برای شب‌ادراری باشد
- عفونت‌های دستگاه ادراری (UTIs)
- دیابت: دیابت می‌تواند بر سطوح ADH تأثیر بگذارد و منجر به افزایش تولید ادرار در شب شود
- مشکلات ساختاری و بزرگی پروستات
این عوامل می‌توانند بر توانایی بدن در کنترل ادرار در طول خواب تاثیر بگذارند و منجر به شب‌ادراری در بزرگسالان شوند.
چه عواملی احتمال بی اختیاری ادرار را افزایش می دهند؟
عوامل متعددی می توانند احتمال بی اختیاری ادرار را افزایش دهند، از جمله:
- جنسیت: زنان بیشتر در معرض بی اختیاری استرسی هستند، به ویژه به دلیل عواملی مانند بارداری، زایمان و یائسگی
- سن: ضعیف شدن عضلات مثانه و مجرای ادرار با افزایش سن می تواند خطر بی اختیاری را افزایش دهد
- چاقی: اضافه وزن منجر به افزایش فشار روی مثانه و ضعیف شدن عضلات کف لگن می‌شود
- سیگار کشیدن: مصرف سیگار و دخانیات ممکن است خطر بی اختیاری ادرار را افزایش دهد
- سابقه خانوادگی: استعداد ژنتیکی بر بروز بی اختیاری موثر است
- بعضی بیماری‌ها: برخی اختلالات مانند بیماری ام اس، بیماری‌های عصبی، دیابت و عفونت های دستگاه ادراری، می‌توانند به مشکلات نوروپاتی و تحریک مثانه منجر شوند
- مشکلات گوارشی مانند یبوست می‌تواند فشار به مثانه را افزایش دهد
- فشارهای روانی مانند استرس و اضطراب
توجه کنید که این عوامل به تنهایی یا در ترکیب با یکدیگر می‌توانند بی اختیاری ادرار را تسهیل کنند.
عوارض بی اختیاری ادراری کدامند؟
بی اختیاری ادرار می تواند منجر به عوارض متعددی شود، که مهمترین آنها عبارت‌اند از:
- مشکلات پوستی: خیسی یا رطوبت مداوم به دلیل نشت ادرار می‌تواند باعث زخم‌های پوستی، کدر شدن و عفونت شود
- عفونت های دستگاه ادراری (UTIs): بی‌اختیاری می‌تواند خطر عفونت‌های مکرر مجاری ادراری را افزایش دهد
- پرولاپس: ضعیف شدن عضلات کف لگن می‌تواند باعث شود بخشی از واژن، مثانه و گاهی مجرای ادرار با ورودی واژن تداخل کند و منجر به افتادگی شود
- افسردگی و اضطراب: خجالت و کناره‌گیری اجتماعی به دلیل بی‌اختیاری ادرار می‌تواند منجر به افسردگی و اضطراب شود
تشخیص نوع بی اختیاری ادرار
تشخیص نوع بی اختیاری ادرار شامل ترکیبی از بررسی تاریخچه پزشکی، معاینه فیزیکی و آزمایش‌های مختلف است. یک پزشک عمومی یا متخصص اورولوژی ممکن است از روش‌های زیر برای تعیین علت و نوع بی‌اختیاری ادرار استفاده کند:
- سابقه پزشکی: پزشک در مورد علائم، از جمله اینکه آیا بی اختیاری هنگام سرفه یا خنده رخ می دهد و اینکه چند بار در روز یا شب اتفاق می‌افتد، سؤالاتی می‌پرسد
- معاینه فیزیکی: یک معاینه دیجیتالی رکتوم ممکن است برای ارزیابی سلامت غده پروستات، به ویژه در مردان انجام شود
- آنالیز ادرار (Urinalysis): از تست دیپ استیک برای بررسی وجود باکتری، خون و پروتئین در ادرار استفاده می‌کنند تا احتمال عفونت مجاری ادراری را بررسی کنند
- آزمایش ادرار باقیمانده (RUT): این آزمایش میزان ادرار باقیمانده در مثانه را پس از تخلیه ادرار اندازه‌گیری می‌کند، که می تواند به تشخیص بی اختیاری سرریزشده کمک کند
- سیستوسکوپی (Cystoscopy): سیستوسکوپی می تواند ناهنجاری‌هایی را که ممکن است باعث بی اختیاری ادرار شوند شناسایی کند
- تست‌های ارودینامیک (Urodynamic): این تست‌ها عملکرد مثانه و مجرای ادرار را ارزیابی می‌کنند، از جمله اندازه‌گیری فشار و جریان
با استفاده از ترکیبی از این روش‌ها، متخصصان می‌توانند علت و نوع بی اختیاری ادرار را تعیین و گزینه‌های درمانی مناسب را پیشنهاد کنند.
روش های درمان بی اختیاری ادرار
روش‌های درمان بی اختیاری ادرار بستگی به نوع و علت مشکل دارند. درمان ممکن است شامل ترکیبی از روش‌های زیر باشد:
- تغییر سبک زندگی: کاهش مصرف کافئین، حفظ وزن طبیعی، اجتناب از یبوست و همچنین ترک سیگار می‌تواند به مدیریت بی‌اختیاری ادرار کمک کند
- دارو: آنتی موسکارینی ها مانند اکسی بوتینین، تولترودین، داریفناسین و سولیفناسین می‌توانند به شل شدن مثانه و کاهش بی‌اختیاری کمک کنند. توجه کنید هیچ دارویی بدون تجویز یا نظارت پزشک نباید مصرف شود
- فیزیوتراپی: تمرینات عضلات کف لگن که به عنوان تمرینات کگل نیز شناخته می‌شود، می‌تواند به تقویت عضلات کنترل‌کننده ادرار کمک کند
- درمان‌های مداخله‌ای: تزریق بوتاکس و تحریک عصب ساکرال، برخی از درمان‌های مداخله‌ای هستند که ممکن است برای بی اختیاری ادرار تجویز شوند
- جراحی: گزینه‌های جراحی مانند روش‌های اسلینگ (Sling)، تعلیق گردن مثانه (bladder neck suspension) و اسفنکتر مصنوعی ادراری (artificial urinary sphincter) را میتوان برای موارد شدید بی‌اختیاری در نظر گرفت
- بیوفیدبک (Biofeedback): بیوفیدبک به فرد کمک می‌کند که کنترل بیشتری بر روی عضلات مثانه و عضلات کف لگن پیدا کند. این روش اغلب با استفاده از سنسورها و بازخورد بصری یا صوتی صورت می‌گیرد.
هر فرد باید با پزشک خود مشورت کند تا یک برنامه درمانی مناسب بر اساس نوع و شدت بی اختیاری خود در پیش گیرد. اگر به علت اصلی مشکل پرداخته شود و برنامه درمانی شخصی‌سازی شود، درمان موفقیت آمیزتر خواهد بود. شما عزیزان با مراجعه به مرکز بیوفیدبک در تهران میتوانید در جهت درمان خود گام بردارید.
داروی گیاهی برای بی اختیاری ادرار
برخی از داروهای گیاهی که برای کمک به کنترل بی اختیاری ادرار مطرح شده‌اند عبارت‌اند از:
- گل‌گاوزبان: که به عنوان یک ضد التهاب و ضدعفونی‌کننده عمل می‌کند
- زیره سبز، زنجبیل، دانه کتان و زعفران: نیز ممکن است به کنترل علائم این اختلال کمک کنند
با این حال، قبل از استفاده از هر گونه داروی گیاهی یا مکمل، توصیه می‌شود که با پزشک خود یا متخصص تغذیه مشورت کنید تا از ایمنی و موثر بودن آن برای شرایط خاص خودتان اطمینان حاصل کنید.
خوراکی های مفید برای بی اختیاری ادرار
مصرف برخی خوراکی‌ها به حفظ سلامت مجاری ادراری کمک می‌کنند و عوارض بی اختیاری ادرار را کاهش می‌دهند. این خوراکی‌های مفید عبارت‌اند از:
- میوه‌ها: موز، سیب، انگور، نارگیل، هندوانه، توت فرنگی و شاه‌توت سرشار از ویتامین هستند و می‌توانند از به سلامت مثانه کمک کنند
- سبزیجات: مارچوبه، کلم بروکلی، خیار، کلم‌پیچ، هویج، کرفس و کاهو سرشار از فیبر هستند و می‌توانند از یبوست و فشار بر مثانه جلوگیری کنند
- پروتئین‌های بدون چربی: گوشت گاو کم‌چرب، مرغ، بوقلمون و ماهی منابع خوبی از پروتئین هستند و می توان آنها را بخارپز یا آب‌پز کرد تا تحریک را به حداقل برسانند
- آجیل: بادام و سایر آجیل‌ها میان‌وعده‌های سالم و غنی از پروتئین هستند و می‌توانند به مدیریت بی اختیاری ادرار کمک کنند
- غلات کامل: کینوا، برنج و جو دوسر نمونه‌هایی از غلات کامل هستند که می توانند برای سلامت مثانه مفید باشند
- غذاهای غنی از فیبر و آهن مانند عدس، لوبیا، تمشک، کنگر، سبوس
- محصولات لبنی و فرآورده‌های پروبیوتیک: محصولات لبنی سالم و حاوی پروبیوتیک‌ها می‌توانند به بهبود سلامت سیستم گوارش و کاهش عوارض التهابات مثانه کمک کنند
- آب: مصرف مقدار کافی آب از ضعف سیستم ادراری جلوگیری می‌کند. آب به کاهش غلظت ادرار و جلوگیری از التهاب مثانه کمک می‌کند
- مواد غذایی با سطح کربوهیدرات کمتر می‌توانند به کنترل وزن و کاهش فشار روی مثانه کمک کنند
همچنین پرهیز از غذاهایی که می‌توانند مثانه را تحریک کنند بسیار مهم است؛ از جمله مرکبات، گوجه فرنگی و فرآورده‌های آن و همچنین غذاهای پرادویه و شیرین‌کننده‌های مصنوعی. به خاطر داشته باشید واکنش به خوراکی‌ها فرد به فرد متفاوت است، بنابراین ثبت و نگهداری عادات غذایی‌تان می‌تواند بسیار مفید باشد.
نحوه پیشگیری از بی اختیاری ادرار
پیشگیری از بی اختیاری ادرار در بسیاری از موارد از طریق ایجاد عادات سالم و تغییرات در سبک زندگی انجام می‌شود. در ادامه، چندین راهکار برای پیشگیری از بی‌اختیاری ادرار ارائه کرده‌ایم:
- مایعات زیاد بنوشید و هیدراته بمانید تا دفع باکتری‌ها و حفظ سلامت دستگاه ادراری تسهیل شود
- رژیم غذایی پر فیبر داشته باشید تا از بروز یبوست جلوگیری کنید
- به طور منظم ورزش کنید تا قدرت عضلات کف لگن و سلامت کلی شما حفظ شود
- از تأخیر در دفع ادرار خودداری کنید و اطمینان حاصل کنید که مثانه خود را به طور کامل تخلیه می‌کنید تا از عفونت‌های دستگاه ادراری جلوگیری شود
- وزن‌تان را در محدوده طبیعی نگه دارید؛ زیرا چاقی می‌تواند به مثانه فشار وارد کند و عضلات کف لگن را ضعیف کند
- از مصرف محرک‌های مثانه پرهیز کنید (کافئین، الکل و غذاهای اسیدی)
- سیگار را ترک کنید
- تمرینات تقویت عضلات کف لگن (کگل: Kegel) را انجام دهید
- استرس خود را مدیریت کنید و تمرین‌های آرامش‌دهنده مثل یوگا یا تکنیک‌های تنفسی را به برنامه روزانه خود اضافه کنید
- از مصرف مایعات در ساعات نزدیک به خواب پرهیز کنید
با پیروی از این اقدامات پیشگیرانه، می توانید خطر بی اختیاری ادرار را کاهش دهید و سلامت کلی مثانه را حفظ کنید.
جمع‌بندی
آگاهی و اطلاع از اختلال بی اختیاری ادرار به افراد کمک می‌کند تا این مشکل را بهتر درک کنند و راهکارهای مناسبی را برای مدیریت آن انتخاب کنند. این عارضه می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای بر زندگی روزمره و سلامت فرد داشته باشد، بنابراین پیشگیری از آن یا تشخیص به‌موقع به ویژه برای افرادی که به هر دلیل برای ابتلا به این اختلال مستعدتر هستند، امری کاملا حیاتی است. امیدواریم مطالعه این نوشتار به شما در مواجه و مدیریت این عارضه کمک کرده باشد. تیم متخصصین پزشک مغز همواره برای ارائه خدمات درمانی و مشاوره تخصصی در این زمینه در خدمت شما عزیزان خواهند بود.
پست قبلی
پست بعدی
دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید