بیماری اسپینا بیفیدا (مهره شکاف دار) چیست؟

آیا تا به حال به این فکر کرده‌اید که چگونه سلامت ستون فقرات در دوران جنینی می‌تواند مسیر زندگی یک فرد را شکل دهد؟ بیماری اسپینا بیفیدا (Spina Bifida) یکی از بیماری های ستون فقرات و چالش‌های پزشکی است که از همان ابتدای شکل‌گیری جنین، ستون فقرات را درگیر می‌کند. این نقص مادرزادی، زمانی رخ می‌دهد که ستون فقرات و غلاف اطراف نخاع به‌درستی بسته نشوند و بخش‌هایی از نخاع به بیرون راه پیدا کنند. اما آیا این پایان راه است؟ خوشبختانه، پیشرفت‌های پزشکی و آگاهی به‌موقع می‌توانند زندگی بسیاری از مبتلایان را به سوی آینده‌ای روشن‌تر هدایت کنند. بیایید نگاهی عمیق‌تر به این بیماری بیندازیم و از دلایل تا راه‌های مدیریت آن بیشتر بدانیم.

بیماری اسپینا بیفیدا چیست ؟

بیماری اسپینا بیفیدا (Spina bifida) نقص مادرزادی است که در آن ستون فقرات و نخاع به طور کامل بسته نمی‌شوند. این امر باعث می‌شود که نخاع از طریق یک شکاف در ستون فقرات بیرون بزند. این وضعیت می‌تواند در هر نقطه از ستون فقرات رخ دهد، اما بیشتر در قسمت پایین کمر دیده می‌شود. در ادامه این مطلب به معرفی انواع عارضه اسپینا بیفیدا، تشخیص و درمان آن می‌پردازیم.

معرفی انواع اسپینا بیفیدا

بیماری مهره شکاف دار می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد. در موارد خفیف، ممکن است هیچ علامتی وجود نداشته باشد. اما در موارد شدیدتر، ممکن است منجر به فلج، بی‌حسی، مشکلات کنترل مثانه و روده و عقب‌ماندگی ذهنی شود. اسپینا بیفیدا بر اساس شدت و محل شکاف در ستون فقرات به سه نوع تقسیم می‌شود:

• میلومننگوسل (Myelomeningocele): شایع‌ترین نوع بیماری مهره شکاف دار است. در این شرایط، نخاع و غشاهای اطراف آن از طریق یک شکاف در ستون فقرات بیرون می‌زنند. این نوع معمولاً در قسمت پایین کمر دیده می‌شود و می‌تواند منجر به فلج، بی‌حسی، مشکلات کنترل مثانه و روده و عقب‌ماندگی ذهنی شود.
• مننگوسل (Meningocele): در این نوع، فقط غشاهای اطراف نخاع از طریق یک شکاف در ستون فقرات بیرون می‌زنند. نخاع در داخل بدن باقی می‌ماند. این نوع عارضه Spina bifida معمولاً کمتر از میلومنگوسل جدی است و معمولاً منجر به فلج یا بی‌حسی نمی‌شود.
• اسپینا بیفیدا اکولتا (Spina bifida occulta): در این عارضه، فقط یک شکاف در مهره‌ها وجود دارد، اما هیچ بافت نخاعی یا غشایی از طریق شکاف بیرون نمی‌زند. این نوع بیماری معمولاً هیچ علامتی ایجاد نمی‌کند، اما ممکن است منجر به مشکلاتی مانند ناهنجاری‌های اسکلتی یا اختلالات عصبی خفیف شود.

اسپینا بیفیدا میلومننگوسل (Myelomeningocele)

میلومننگوسل شدیدترین نوع این بیماری است. این عارضه حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از موارد اسپینا بیفیدا را تشکیل می‌دهد.

علائم میلومننگوسل معمولاً شامل این موارد است:

• یک برآمدگی یا کیسه در پشت کودک
• ضعف یا فلج در پاها
• عدم توانایی کنترل روده یا مثانه
• مشکلات حسی در پاها یا اندام تناسلی

 اسپینا بیفیدا مننگوسل (Meningocele)

مننگوسل یک نقص مادرزادی است که در آن کانال نخاعی کودک در امتداد چندین مهره در پشت باز می‌ماند. این بیماری غشاهای محافظ اطراف نخاع (مننژها) اجازه می‌دهد تا به بیرون فشار داده و کیسه‌ای در پشت کودک تشکیل دهند. در این کیسه، غشاها و مایع مغزی نخاعی وجود دارد، اما طناب نخاعی خارج نمی‌شود. علائم مننگوسل ممکن است شامل این موارد باشد:

• یک برآمدگی یا کیسه در پشت کودک
• مشکلات حسی در پاها یا اندام تناسلی
• ایجاد عفونت در کیسه

اسپینا بیفیدا اکولتا (Occulta)

Spina bifida اکولتا یا اسپینا بیفیدا مخفی یک نوع نقص لوله عصبی است که در آن مهره‌ها به طور کامل بسته نمی‌شوند، اما نخاع از طریق یک سوراخ کوچک در مهره‌ها بیرون نمی‌آید. spina bifida occulta به معنای «مهره شکاف پنهان» است. این نوع شایع‌ترین نوع نقص لوله عصبی است و معمولاً هیچ علامتی ایجاد نمی‌کند. در برخی موارد، ممکن است باعث مشکلاتی در مثانه یا روده شود. در موارد نادر، احتمال دارد باعث ضعف یا فلج در پاها شود. این بیماری معمولاً در سونوگرافی‌های جنینی خود را نشان می‌دهد.

 علائم بیماری اسپینا بیفیدا

اکثر افراد مبتلا به اسپینا بیفیدا می‌توانند برای بستن دهانه ستون فقرات طبق نظر دکتر ستون فقرات جراحی کنند. اما معمولاً سیستم عصبی قبلاً آسیب دیده است که می‌تواند منجر به مشکلاتی شوند.علائم Spina bifida بسته به نوع و شدت آن متفاوت است. علائم میلومننگوسل و مننگوسل ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• فلج یا ضعف در پاها
• عدم توانایی کنترل مثانه یا روده
• مشکلات حسی در پاها یا ناحیه تناسلی
• مشکلات در راه‌رفتن یا دویدن
• مشکلات در نشستن
• مشکلات در کنترل ادرار یا مدفوع

همچنین علائم اسپینا بیفیدا اکولتا ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• ایجاد یک برآمدگی کوچک در پوست در ناحیه کمر
• ناهنجاری‌های عصبی جزئی، مانند ضعف یا بی‌حسی در پاها

بسیاری از نوزادان دچار هیدروسفالی (جمع‌شدن مایع در مغز) می‌شوند و این می‌تواند به مغز آسیب بیشتری وارد کند. اکثر افراد مبتلا به بیفیدا اکولتا دارای هوش طبیعی هستند، اما برخی از آنها مشکلاتی در یادگیری دارند.

علت بیماری اسپینا بیفیدا چیست؟

دانستیم که اسپینا بیفیدا زمانی رخ می‌دهد که لوله عصبی که در اوایل بارداری تشکیل می‌شود و ستون فقرات و نخاع را تشکیل می‌دهد، به‌درستی بسته نشود. این موضع می‌تواند باعث شود که نخاع و اعصاب نخاعی از طریق یک سوراخ در ستون فقرات بیرون بزنند. شدت Spina bifida بسته به‌اندازه و محل سوراخ در ستون فقرات متفاوت است. علت این بیماری به طور کامل مشخص نیست، اما عوامل مختلفی می‌توانند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهند. این عوامل عبارت‌اند از:

• ژنتیک: اسپینا بیفیدا یک بیماری ژنتیکی است، اما تنها درصورتی‌که والدین یا یکی از بستگان نزدیک آنها سابقه این بیماری را داشته باشند، خطر ابتلا به آن افزایش می‌یابد.
• کمبود اسیدفولیک: اسیدفولیک یک ویتامین ضروری است که برای رشد و نمو طبیعی جنین ضروری است. کمبود اسیدفولیک در دوران بارداری می‌تواند ریسک ابتلا را بالا ببرد.
• مصرف برخی داروها: مصرف برخی داروها در دوران بارداری، مانند والپروئیک اسید و کاربامازپین، می‌تواند روی جنین اثر بگذارد.
• عوامل محیطی: برخی عوامل محیطی، مانند قرارگرفتن در معرض اشعه ایکس یا سموم، ممکن است خطر ابتلا به Spina bifida را افزایش دهند.

 عوارض اسپینا بیفیدا کدامند؟

عوارض اسپینا بیفیدا بسته به محل و اندازه شکاف در ستون فقرات و میزان آسیب به نخاع و اعصاب، می‌تواند متفاوت باشد. برخی از عوارض احتمالی Spina bifida در جدول زیر آمده است:

نحوه تشخیص بیماری مهره شکاف دار

بیماری مهره شکاف دار یا اسپینا بیفیدا را می‌توان در دوران بارداری یا پس از تولد نوزاد تشخیص داد. در ادامه هر کدام این شرایط را بررسی می‌کنیم.

تشخیص در دوران بارداری

در دوران بارداری، پزشک می‌تواند با استفاده از آزمایش‌های غربالگری، احتمال وجود اسپینا بیفیدا در جنین را بررسی کند. این آزمایش‌ها شامل موارد زیر هستند:

• اندازه‌گیری آلفا فتو پروتئین (AFP) در خون مادر: AFP یک پروتئین است که در خون مادران باردار تولید می‌شود. اگر سطح AFP در خون مادر بالا باشد، ممکن است نشانه‌ای از وجود اسپینا بیفیدا یا سایر نقص‌های لوله عصبی در جنین باشد.
• سونوگرافی آنومالی: سونوگرافی آنومالی یک آزمایش تصویربرداری است که می‌تواند برای بررسی ساختارهای مختلف جنین، از جمله ستون فقرات، استفاده شود. اگر سونوگرافی نشان دهد که جنین دارای شکاف در ستون فقرات است، احتمال Spina bifida وجود دارد.
• آمنیوسنتز: آمنیوسنتز یک آزمایش تشخیصی است که در آن مایع آمنیوتیک اطراف جنین برداشته می‌شود و برای بررسی وجود ناهنجاری‌های ژنتیکی، از جمله اسپینا بیفیدا، مورد آزمایش قرار می‌گیرد.

تشخیص پس از تولد

اگر نوزاد علائمی از اسپینا بیفیدا داشته باشد، مانند:

• وجود برآمدگی در پشت کمر
• فلج یا ضعف در پاها
• مشکلات کنترل مثانه یا روده

پزشک می‌تواند با معاینه فیزیکی نوزاد، تشخیص Spina bifida را تأیید کند. در برخی موارد، ممکن است پزشک برای تأیید تشخیص، از آزمایش‌های تصویربرداری مانند: رادیوگرافی یا ام آر آی استفاده کند.

 روش های درمان بیماری مهره شکاف دار

درمان اسپینا بیفیدا معمولاً شامل جراحی برای بستن شکاف در ستون فقرات و محافظت از نخاع است. جراحی معمولاً در چند هفته اول پس از تولد انجام می‌شود. جراحی همچنین می‌تواند به بهبود عملکرد حرکتی و کنترل مثانه و روده کمک کند.

انواع جراحی این عارضه عبارت‌اند از:

• جراحی بسته: شکاف در ستون فقرات از طریق یک برش کوچک در پشت بسته می‌شود.
• جراحی باز: شکاف در ستون فقرات از طریق یک برش بزرگ در پشت بسته می‌شود.

پس از سپری‌کردن این مرحله، فیزیوتراپی، الکتروتراپی، کاردرمانی، گفتاردرمانی و غیره انجام می‌شود. در کنار این راه‌حل‌ها، می‌توان از دارودرمانی و تزریقات بوتاکس برای بهبود کنترل مثانه یا روده کمک گرفت.

 نحوه پیشگیری از بیماری اسپینا بیفیدا

می‌دانید که اسپینا بیفیدا یک نقص مادرزادی است که در آن ستون فقرات و نخاع به طور کامل بسته نمی‌شوند. این بیماری می‌تواند منجر به مشکلات مختلفی در راه‌رفتن، حرکت و کنترل مثانه و روده شود. راه های مختلفی برای پیشگیری از اسپینا بیفیدا وجود دارد. یکی از مؤثرترین روش‌ها مصرف مکمل اسیدفولیک قبل از بارداری و در طول سه‌ماهه اول بارداری است. اسیدفولیک یک ویتامین B ضروری است که به رشد و تکامل سالم جنین کمک می‌کند.

سایر روش های پیشگیری از اسپینا بیفیدا عبارت‌اند از:

• دریافت کافی ویتامین D
• جلوگیری از چاقی
• درمان بیماری‌های خودایمنی
• انجام آزمایشات ژنتیکی در صورت داشتن سابقه خانوادگی اسپینا بیفیدا

سخن پایانی

در این مطلب به عارضه اسپینا بیفید پرداختیم و دانستیم که بیماری اسپینا بیفیدا چیست؟ و تا چه اندازه می‌تواند سلامت کودک را تهدید کند و عوارضی مانند تشنج، هیدروسفالی، سردرد، سرگیجه، مننژیت، اختلالات یادگیری و غیره داشته باشد. شما می‌توانید از کمک حرفه‌ای دکتر متخصص ستون فقرات برای درمان این بیماری کمک بگیرید.