استرس حاد چیست و چگونه درمان می شود؟

اختلال استرس حاد (ASD) یک اختلال روانی است که در پی یک رویداد آسیب‌زا مانند جنگ، خشونت، فاجعه طبیعی یا تجاوز جنسی ایجاد می‌شود. علائم این اختلال معمولاً طی چند روز پس از رویداد شروع می‌شوند و می‌توانند شامل کابوس‌ها یا رؤیاهای مزاحم در مورد رویداد، فلش‌بک‌های مکرر در مورد رویداد، اجتناب از فعالیت‌ها یا مکان‌هایی که یادآور رویداد هستند، بی‌قراری یا تحریک‌پذیری، مشکلات خواب، مشکلات تمرکز یا حافظه، احساس غم یا افسردگی و غیره باشند. در این مطلب از پزشک اول تلاش می‌کنیم تا علاوه بر پاسخ کامل به اختلال استرس حاد چیست، به بررسی نشانه‌های بیماری استرس حاد بپردازیم و راه‌های درمان آن را معرفی کنیم.

اختلال استرس حاد چیست

 آنچه می‌توان در پاسخ به این سؤال بیان کرد این است که اختلال استرس حاد ASD درواقع یک واکنش شدید در برابر آسیب‌هایی نظیر جنگ، تجاوز جنسی، خشونت و... است که اندکی پس از وقوع یک رویداد آسیب‌زا آغاز می‌شود و در صورت درمان به‌موقع در کمتر از یک ماه کنترل می‌شود. به‌طورکلی اگر علائم این عارضه بیش از یک ماه ادامه یابد، شخص مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) است. پریشانی بیش از حد، دستان و صدای لرزان، خواب آشفته و... به‌عنوان مهم‌ترین مشخصه‌های این عارضه برشمرده می‌شوند که روانپزشک می‌تواند به کمک آن‌ها این بیماری را شناسایی کند و برای درمان و بهبود سریع‌تر از روش‌های درمانی مختلف استفاده کند.

 متأسفانه تحقیقات نشان می‌دهد ASD یکی از بیماری‌های شایع در کشورهای درحال‌توسعه است به‌گونه‌ای که در طی یک تحقیق علمی حدود ۶ تا ۳۳ درصد از سربازان ایالات متحده پس از یک رویداد آسیب‌زا ASD را تجربه می‌کنند.

عوامل ایجاد کننده استرس حاد کدامند؟

عوامل مختلفی می‌توانند زمینه‌ساز اضطراب حاد باشند و در شرایط مختلف پیش آمد کنند. به‌طورکلی این عوامل به دودسته تقسیم می‌شوند که در ادامه به شرح کامل آنها می‌پردازیم:

• عوامل فردی: این عوامل شامل ویژگی‌های شخصیتی، توانایی‌های مقابله با استرس، و سابقه خانوادگی بیماری های روانی می‌شوند. به‌عنوان‌مثال، افرادی که شخصیت مضطرب یا حساسی دارند، بیشتر در معرض ابتلا به اختلال استرس حاد هستند. همچنین، افرادی که سابقه خانوادگی اختلالات روانی دارند، نیز بیشتر در معرض این اختلال قرار دارند.
• عوامل محیطی: این عوامل شامل شدت و طول مدت رویداد آسیب‌زا، نزدیکی فرد به رویداد، و حمایت اجتماعی فرد می‌شوند. به‌عنوان‌مثال، افرادی که در معرض رویدادهای آسیب‌زای شدید و طولانی‌مدت قرار می‌گیرند، بیشتر در معرض ابتلا به اختلال استرس حاد هستند. همچنین، افرادی که نزدیک‌تر به رویداد آسیب‌زا هستند، بیشتر در معرض این اختلال قرار دارند. علاوه بر این، افرادی که از حمایت اجتماعی کافی برخوردار نیستند، نیز در معرض ابتلا به این بیماری می‌باشند.

به‌طورکلی دکتر روانپزشک می‌تواند این عوامل را برای این نوع استرس درنظر بگیرد:

• بلایای طبیعی مانند سیل، آتش‌سوزی یا زلزله
• تصادفات جدی
• تجاوز فیزیکی یا جنسی، از جمله آزار خانگی
• جنگ
• حملات تروریستی
• مرگ ناگهانی یکی از عزیزان
• عوامل تهدیدکننده زندگی
• مواجهه با یک چالش به‌ظاهر غیرممکن، به‌عنوان‌مثال مسائل مربوط به شغل

اگر شما یا یکی از آشنایان شما علائم اختلال استرس حاد را تجربه می‌کنید، مهم است که هر چه سریع‌تر به دنبال کمک از طریق کلینیک روانشناسی باشید. درمان زودهنگام می‌تواند به بهبود علائم و جلوگیری از تبدیل‌شدن این اختلال به PTSD کمک کند.

آشنایی با علائم استرس حاد

علائم اختلال استرس حاد معمولاً بلافاصله پس از یک رویداد آسیب‌زا ظاهر می‌شود. برای تشخیص ASD، باید بین سه تا ۳۰ روز از آن موضوع گذشته باشد. افرادی که تحت‌تأثیر این اختلال قرار دارند، در واکنش به تروما، احساس وحشت و درماندگی شدیدی را تجربه می‌کنند و ممکن است علائم روانی و جسمی ایجاد کنند. علائم فیزیکی معمولاً توسط هورمون‌های استرس مانند آدرنالین (اپی‌نفرین) و بیش‌فعالی سیستم عصبی ایجاد می‌شود. آنها ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• تپش قلب، یعنی ضربان قلب
• دشواری در تنفس
• درد قفسه سینه
• سردرد
• دل‌درد
• حالت تهوع
• تعریق

علائم روانشناختی اختلال اضطراب حاد عبارت‌اند از:

• برانگیختگی: هوشیاری بیش از حد، ناتوانی در تمرکز، اختلالات خواب، خلق‌وخوی تحریک‌پذیر و طغیان عصبانیت
• اجتناب: عزم برای اجتناب از یادآوری خاطرات، شناخت افراد، احساسات یا مکان‌های مرتبط با تروما
• احساس جدایی/جداافتادگی: احساس جابه‌جایی فیزیکی، به‌عنوان‌مثال. دیدن خود از بیرون بدن، احساس گیج شدن، تجربه درک تغییریافته از زمان، مشکل در به خاطر سپردن رویداد
• احساس نفوذ و رخنه در ذهن: فلاش‌بک‌های مکرر و غیرارادی رویداد، کابوس‌های مربوط به رویداد
• خلق منفی: خلق‌وخوی ضعیف عمومی، احساس مشکل و یا ابراز احساسات مثبت

چند نشانهٔ دیگر نیز وجود دارد که می‌تواند نشان‌دهندهٔ استرس حاد باشد:

• تغییر در رفتار: فرد ممکن است رفتارهای غیرعادی از خود نشان دهد، مانند رفتارهای پرخطر، مصرف مواد مخدر یا الکل، یا خشونت.
• تغییر در روابط: فرد احتمالاً از روابط خود با دیگران فاصله بگیرد یا رفتارهای منفعلانه یا خصمانه از خود نشان دهد.
• تغییر در عملکرد شغلی یا تحصیلی: امکان دارد فرد در انجام وظایف خود دچار مشکل شود یا عملکرد شغلی یا تحصیلی خود را کاهش دهد.

چه افرادی به اختلال استرس حاد مبتلا می شوند؟

همان‌طور که اشاره کردیم، اختلال استرس حاد می‌تواند با افراد مختلف در شرایط متفاوت رخ دهد اما به‌طورکلی گروهی از افراد بیشتر از دیگران در چنین شرایطی آسیب می‌بینند. این افراد معمولاً ویژگی‌های روانی مشترکی دارند:

• افرادی که ویژگی‌های شخصیتی مضطرب یا حساسی دارند.
• افرادی که سابقه خانوادگی اختلالات روانی دارند.
• افرادی که در معرض رویدادهای آسیب‌زای شدید و طولانی‌مدت قرار می‌گیرند.
• افرادی که نزدیک‌تر به رویداد آسیب‌زا هستند.
• افرادی که از حمایت اجتماعی کافی برخوردار نیستند.

 راه های مقابله با اثرات استرس حاد

 اختلال اضطراب حاد یک اختلال موقتی است و معمولاً طی یک ماه پس از رویداد برطرف می‌شود. بااین‌حال، در برخی موارد، علائم می‌توانند ادامه داشته باشند و به اختلال اضطراب پس از سانحه (PTSD) تبدیل شوند. برای مقابله با اثرات این اختلال بهتر است موارد زیر را در نظر گرفت.

مراقبت از خود

اولین و مهم‌ترین کاری که می‌توانید برای مقابله با استرس حاد انجام دهید، مراقبت از خود است. این شامل موارد زیر می‌شود:

• خواب کافی داشته باشید. خواب کافی به بدن شما کمک می‌کند تا استرس را بهتر مدیریت کند.
• غذای سالم بخورید. رژیم غذایی سالم به شما کمک می‌کند تا انرژی لازم برای مقابله با استرس را داشته باشید.
• ورزش کنید. ورزش منظم به کاهش استرس و بهبود خلق‌وخو کمک می‌کند.
• از مصرف الکل و مواد مخدر خودداری کنید. الکل و مواد مخدر می‌توانند علائم استرس را تشدید کنند.

تکنیک‌های آرام‌سازی

تکنیک‌های آرام‌سازی می‌توانند به شما کمک کنند تا استرس را در لحظه کاهش دهید. برخی از تکنیک‌های آرام‌سازی عبارت‌اند از:

• تنفس عمیق
• مدیتیشن
• یوگا
• تمرینات ذهنی آرامش‌بخش

کمک‌گرفتن از دیگران

این حمایت می‌تواند نقش مهمی در بهبود علائم استرس حاد داشته باشد. با دوستان و خانواده خود صحبت کنید و از آنها کمک بگیرید. همچنین، می‌توانید به یک گروه حمایتی بپیوندید تا با افرادی که تجربه مشابهی داشته‌اند، ارتباط برقرار کنید.

درمان حرفه‌ای

اگر علائم اضطراب حاد شما شدید است یا بیش از یک ماه طول کشیده است، ممکن است نیاز به درمان حرفه‌ای داشته باشید. درمان حرفه‌ای می‌تواند به شما کمک کند تا با علائم خود کنار بیایید و توانایی‌های خود را برای مقابله با استرس افزایش دهید. کلینیک روان شناسی و مشاوره و دکتر روان پزشک برای چنین شرایطی است.

 عوارض استرس حاد

 اگرچه که افزایش ضربان قلب و عدم تمرکز کافی به‌عنوان اساسی‌ترین عوارض ASD برشمرده می‌شوند، اما این بیماری می‌تواند عوارض دیگری نظیر بی‌خوابی، سردرد، تحریک‌پذیری و خشم، بروز تنش‌های عصبی، احساس درد در عضلات و مشکلات تنفسی را نیز در بربگیرد.

اختلال استرس حاد چگونه تشخیص داده می‌شود؟

با گذشت زمان از یک حادثه تلخ و اثرگذار، شرایط روانی افراد درگیر تروما تغییر می‌کند و این می‌تواند شامل حملات عصبی، افسردگی و اضطراب باشد. اما اگر هرکدام از این علائم ماندگار شد، احتمال درگیری با اختلال اضطراب حاد بیشتر می‌شود. برای تشخیص اختلال استرس حاد، روانشناس یا روانپزشک باید علائم زیر را در فرد مشاهده کند:

• علائم اختلال باید در عرض یک ماه پس از رویداد آسیب‌زا شروع شوند.
• علائم باید حداقل یک روز طول بکشند.
• علائم باید باعث اختلال قابل‌توجهی در عملکرد فرد در کار، مدرسه یا روابط اجتماعی شوند.

پزشک یا روان‌پزشک همچنین باید مطمئن شود که این نشانه‌ها ناشی از یک اختلال روانی دیگر نیستند، مانند اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)، اختلال اضطراب فراگیر (GAD) یا اختلال دوقطبی. برای تشخیص اختلال استرس حاد، پزشک یا روان‌پزشک معمولاً از مصاحبه بالینی استفاده می‌کند. در این مصاحبه، روان‌پزشک در مورد سابقه پزشکی و روانی فرد، رویداد آسیب‌زا و علائمی که فرد تجربه می‌کند، سؤال می‌پرسد.

درمان اختلال استرس حاد

بسیاری از افراد مبتلا به ASD بدون هیچ درمانی بهبود می‌یابند. بااین‌حال، گزینه‌های درمانی مؤثری در دسترس هستند و ممکن است در مواردی که علائم شدید یا پایدار هستند، توصیه شود.

روان‌درمانی

درمان شناختی رفتاری متمرکز بر تروما (TFCBT) برای درمان اختلال اضطراب حاد توصیه می‌شود. ثابت شده است که دوره به‌موقع TFCBT احتمال تبدیل ASD به PTSD را کاهش می‌دهد.

TFCBT به افراد کمک می‌کند تا از الگوهای فکری و رفتارهای ناسالم مرتبط با تروما آگاه شوند و آن‌ها را تنظیم کنند، بنابراین به روند بهبودی کمک می‌کند. معمولاً زودتر از دو هفته پس از رویداد آسیب‌زا، با شش جلسه هفتگی ۶۰ تا ۹۰ دقیقه‌ای شروع می‌شود.

دارو

دارودرمانی خط اول درمان ASD نیست و سازمان بهداشت جهانی به‌طورکلی توصیه می‌کند که از استفاده از قرص‌های خواب‌آور و همچنین داروهای ضداضطراب به شکل بنزودیازپین‌ها در مدیریت این بیماری خودداری کنید. توصیه شود، بنزودیازپین‌هایی مانند کلونازپام معمولاً فقط در دوزهای پایین برای تسکین کوتاه‌مدت علائم شدید اضطراب و برانگیختگی استفاده می‌شوند. این نوع دارو در صورت استفاده طولانی مدت خطر وابستگی به همراه دارد و همچنین ممکن است خطر ابتلا به PTSD را افزایش دهد.

تفاوت استرس پس از سانحه با اختلال استرس حاد

استرس ASD و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) هر دو از عارضه‌هایی هستند که همواره با علائمی مشابهی نظیر تغییر خلق‌وخو، هجوم افکار پوچ، تپش قلب و... در افراد بروز می‌کنند. اما با تمام این تفاسیر این دو عارضه دارای تفاوت‌هایی نیز هستند که ازجمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به مدت‌زمان شروع تروما اشاره کرد. به‌طورکلی ASD بلافاصله پس از آغاز تروما آغاز می‌شود و معمولاً بین ۱ الی ۳ ماه زندگی شخص را دچار اختلال می‌کند. این در حالی است که استرس پس از سانحه (PTSD)ممکن است ۶ ماه پس از بروز حادثه در شخص ایجاد شود و حدوداً ۱ الی ۶ ماه بیمار را با مشکلات جدی روبه‌رو کند. همچنین در کنار تمام موارد فوق از دیگر تفاوت‌های استرس پس از سانحه با اختلال ASD می‌توان به مدت‌زمان بروز و درمان آن اشاره کرد. به بیان ساده‌تر می‌توان گفت این استرس (Acute Stress) در صورت پیگیری به‌موقع سریع‌تر از استرس پس از سانحه در افراد مهار و درمان خواهد شد.

آیا می‌ توان از اختلال استرس حاد جلوگیری کرد؟

نمی‌توان به طور کامل از این اختلال جلوگیری کرد، اما می‌توان با انجام برخی اقدامات زیر خطر ابتلا را کاهش داد.

• آموزش مقابله با استرس
• حمایت اجتماعی
• مراقبت از سلامت روانی

سخن پایانی

اختلال استرس حاد مانند برخی بیماری‌های مثل اوتیسم نیست که از ابتدا همراه شما باشد. این اختلال پس از حادثه‌های بزرگ و اثرگذار رخ می‌دهد و شاید گریزی از آن نباشد. بنابراین برای بارگشت سلامتی و حال خوب خود در اسرع وقت به کلینیک روانپزشکی یا کلینیک روان شناسی مراجعه کنید و شرایط را به طور کامل شرح دهید.