ضربه مغزی چیست و چه علائمی دارد؟

ضربه مغزی، یکی از شایع‌ترین صدماتی است که می‌تواند تأثیرات قابل‌توجهی بر سلامت و عملکرد مغز داشته باشد. این حادثه ممکن است ناشی از ضرب یا لرزش قوی به سر باشد که به علت جابه‌جایی مغز داخل کاسهٔ سر، به بافت‌های مغزی صدمه وارد می‌کند. علائم ضربه مغزی ممکن است از سردرد و تاری دید تا سرگیجه، تهوع و ... متناسب با شدت آسیب، متنوع باشد. برای اطلاع بیشتر راجع به این حادثه، با ما تا پایان این مقاله همراه باشید.

ضربه مغزی چیست

ضربه مغزی نوعی آسیب تروماتیک مغزی است که به دلیل ضربه ناگهانی به سر یا تکان شدید به وجود می‌آید. لازم است بدانید که مغز در داخل جمجمه به وسیله مایع مغزی نخاعی که در اطراف آن قرار گرفته است، محافظت می‌شود. تکان شدید یا ضربه ناگهانی به سر می‌تواند منجر به برخورد مغز با جمجعه شده و پارگی رگ‌های خونی، کشیده شدن رشته‌های عصبی و کبودی مغز را به دنبال داشته باشد. این آسیب باعث اختلال موقت در مغز شده و می‌تواند بر توانایی‌های شناختی، تعادلی و حسی فرد تاثیر بگذارد. ضربه به سر ممکن است خفیف، متوسط یا شدید باشد و عوارض متفاوتی به دنبال داشته باشد.

علائم ضربه مغزی

علائم ضربه مغزی ممکن است بر اساس شدت و نوع ضربه متغیر باشند، در صورت ضربه به سر و مشاهده علائم گفته شده باید هر چه زودتر به پزشک مغز و اعصاب مراجعه کنید. برخی از نشانه‌های معمول عبارت‌اند از:

1. احساس درد در ناحیه سروگردن: ممکن است شدید یا ملایم باشد و به‌صورت ناگهانی یا تدریجی رخ دهد.
2. تاری دید: مشکل در دیدن.
3. گیجی: احساس چرخش یا حرکت مداوم که می‌تواند باعث احساس ناپایداری یا افت فشار وحشتناک شود.
4. تهوع و استفراغ: ممکن است همراه با تهوع یا استفراغ باشد.
5. عدم تمرکز و گیجی: ممکن است شخص دچار گیجی، عدم تمرکز یا احساس عدم وضوح در ذهن شود.
6. مشکل در خواندن و نوشتن: ممکن است مشکلاتی در خواندن و نوشتن رخ دهد.
7. تغییر در حالت آگاهی: شخص ممکن است هوشیاری خود را از دست بدهد.
8. اختلال در خواب: مشکلات در خواب مثل خواب زیاد یا کم‌خوابی.
9. احساس خستگی: احساس خستگی و ضعف بدنی.
10. تغییر در روحیه: ممکن است شخص تغییر در حالت روحی، اضطراب یا افسردگی ناگهانی داشته باشد.
11. حافظه: ممکن است مشکلات حافظه یا فراموشی به وجود آید.

در صورت شک نسبت به‌احتمال وقوع ضربه مغزی یا غش کردن فوراً به دکتر مغز و اعصاب مراجعه کنید تا تشخیص دقیق و درمان مناسب انجام شود.

علائم خطرناک بعد از ضربه به مغز 

بعد از مشاهده هر یک از علائم زیر حتما در سریعترین زمان ممکن خود را به اورژانس برسانید.

• کاهش سطح هوشیاری
• تشنج
• استفراغ مکرر
• تغییر رفتار غیرعادی یا خواب آلودگی شدید
• خونریزی یا خروج مایع شفاف از بینی یا گوش
• اختلال در تکلم
• گیچی، مشکل در راه رفتن یا تعادل
• اختلال در بینایی
• ضعف یا بی حسی یک طرف بدن
• سردرد شدید و مداول

اگر فردی داروهای رقیق کننده خون مثل وارفارین مصرف می‌کند یا سابقه بیماری‌های مغزی دارد؛ حتی در صورت نداشتن علائم شدید باید تحت معاینه پزشک قرار گیرد. همچنین ضربه به سر در کودکان و سالمندان باید جدی گرفته شود و علائم آنها مدام چک شود.

خطرات و عوارض ضربه مغزی

ضربه به مغز خطرات جدی برای سلامت و عملکرد مغز ایجاد می‌کند. خطرات مرتبط با این اتفاق می‌توانند وابسته به‌شدت صدمه، محل ضربه و نحوه مدیریت و درمان باشند. در ادامه، برخی از اصلی‌ترین خطرات و عوارض ضربه مغزی آورده شده‌اند:

1. آسیب به بافت مغزی: ممکن است باعث آسیب به بافت‌های مغزی شود. این آسیب می‌تواند منجر به مشکلاتی از جمله تغییرات در تابش الکتریکی مغز، عدم تعادل و حتی آسیب‌های ساختاری در سلول‌های عصبی شود.
2. تشکیل هماتوم: این ضربه می‌تواند باعث تشکیل خون بین مغز و کاسه سر (هماتوم) شود که فشار بر مغز را افزایش می‌دهد و ممکن است به مشکلات جدی‌تری منجر شود.
3. عوارض عصبی: ممکن است عوارض عصبی ایجاد کند که شامل افزایش مشکلات حافظه، مشکلات در تمرکز، توجه و حواس و تغییرات در خلق‌وخو می‌شود.
4. اختلالات حسی و حرکتی: آسیب به قسمت‌های خاص مغز ممکن است باعث اختلالات در حس و حرکت شده که می‌تواند به کنترل عضلانی و حتی فلج منجر شود.
5. عوارض عاطفی و روانی: می‌تواند عوارض عاطفی و روانی نظیر افسردگی، اضطراب و تغییرات در رفتار و شخصیت ایجاد کند.
6. خطر افزایشی برای آسیب‌های مستقل: افرادی که قبلاً ضربه مغزی شده‌اند، در معرض خطر بیشتری برای تکرار آسیب مغزی قرار دارند، و هر بار ضربه جدید می‌تواند خطرات اضافی را به همراه داشته باشد.

باتوجه‌به این خطرات، اهمیت پیگیری دقیق و درمان سریع از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است تا اثرات جانبی و طولانی‌مدت آن به حداقل ممکن برسد.             

ضربه مغزی چند نوع دارد؟

انواع ضربه مغزی به چند دسته تقسیم می‌شود که هرکدام از این انواع باتوجه‌به شدت صدمه و نحوه آسیب به بافت مغزی متفاوت هستند:

1. ضربه مغزی ساده (Mild Traumatic Brain Injury - mTBI): این نوع ضربه به‌عنوان خفیف‌ترین ضربه مغزی در نظر گرفته می‌شود. افراد ممکن است علائمی نظیر گیجی و بینایی کم را تجربه کنند.
2. ضربه مغزی متوسط (Moderate Traumatic Brain Injury): ضربه مغزی متوسط به‌نوعی شدت بیشتری نسبت به ضربه ساده، دارد. این نوع ضربه می‌تواند باعث کاهش کوتاه‌مدت و یا حتی بلندمدت وضوح ذهنی، تعادل و کنترل عضلات شود. این نوع ضربه ممکن است نیاز به درمان و پیگیری مداوم با پزشک داشته باشد.
3. ضربه مغزی شدید (Severe Traumatic Brain Injury): این نوع ضربه شدت بسیار بالایی دارد و می‌تواند به‌صورت جدی به بافت‌های مغزی آسیب وارد کند. افراد ممکن است در وضعیت بی‌هوشی قرار گیرند و نیاز به مراقبت اورژانسی فوری داشته باشند. این نوع ضربه ممکن است با آسیب‌های جدی به عملکرد مغز همراه باشد و حتی منجر به اختلال در زندگی روزمره شود.

هر کدام از این انواع آسیب خفیف سر نیاز به تشخیص و درمان مناسب دارند و مراقبت فوری در صورت وقوع ضربه مغزی شدید از اهمیت بسیاری برخوردار است.

میزان شیوع ضربه مغزی چقدر است؟

میزان شیوع ضربه مغزی به عوامل مختلفی چون منطقه جغرافیایی، گروه سنی، نوع فعالیت‌های انجام شده، و سطح خطرات مرتبط با هر فعالیت بستگی دارد. اما می‌توان به‌طورکلی گفت که یکی از شایع‌ترین انواع صدمات مغزی است. در بسیاری از کشورها، از جمله ایالات متحده، میلیون‌ها افراد هر سال به این حادثه دچار می‌شوند. آسیب خفیف سر ممکن است در موارد گوناگونی اتفاق بیفتد، از جمله آنها می‌توان به تصادفات رانندگی، ورزش، فعالیت‌های روزمره و حتی در مواقع خطرناک‌تر نظیر تصادفات صنعتی یا حوادث نظامی اشاره کرد.

آمار دقیق از شیوع این نوع آسیب در سراسر دنیا به دلیل تفاوت‌ در سیاست‌ها، سیستم‌های بهداشتی، و گزارش‌دهی‌های مختلف، متفاوت است. بااین‌وجود، سازمان بهداشت جهانی (WHO) اعلام کرده است که هر ساله میلیون‌ها نفر در سراسر جهان به علت ضربه مغزی تحت درمان قرار می‌گیرند. افزایش آگاهی و اقدامات پیشگیری، تشخیص و درمان مناسب این نوع آسیب از اهمیت زیادی برخوردار است؛ زیرا سبب کاهش اثرات مخرب آن بر سلامت عمومی می‌شود.

علت ضربه مغزی 

ضربه مغزی اغلب ناشی از آسیب مستقیم به سر یا صورت است که باعث ایجاد ارتعاش و تغییر در فعالیت مغزی می‌شود. عوامل مختلفی می‌توانند منجر به وقوع این اتفاق شوند:

تصادفات و حوادث

• تصادفات رانندگی: برخورد خودروها و موتورسیکلت‌ها ممکن است منجر به ضربه مغزی شوند.
• سقوط: سقوط از ارتفاع، برخورد با سطوح سفت یا اشیای سنگین ممکن است آسیب جدی به سر و مغز بزند.

ورزش‌ها

• ورزش‌های خطرناک: ورزش‌هایی مانند فوتبال، راگبی، هاکی و بوکس که همراه با ضربه، سقوط، یا برخورد با سطوح سخت هستند
• ورزش‌های آبی: فعالیت‌های آبی مانند شنا، سوارکاری موج یا ورزش‌های آبی دیگر نیز ممکن است به این حادثه منجر شوند.

فعالیت‌های نظامی

• درگیری در نبردها یا حوادث نظامی ممکن است منجر به آسیب‌های سری و ضربه مغزی شود.

آسیب از طریق اشیا

• آسیب به سر ناشی از برخورد با اشیای سخت مانند ستون، دیوار یا اشیای دیگر.

تعدادی از بیماری‌ها

• برخی از بیماری‌ها ممکن است عوارض جانبی داشته باشند، مثل بعضی از بیماری‌های عروقی یا تومورهای مغزی.

ضربه مغزی در ورزش‌های رزمی

• ورزش‌های رزمی مانند بوکس، کیک‌بوکسینگ و میکس مارشال، به دلیل برخورد مستقیم و شدید، ممکن است سبب ضربه مغزی شوند.

 ضربه مغزی چگونه تشخیص داده می شود؟

تشخیص ضربه مغزی از مجموعه‌ای از مراحل و تست‌های ارزیابی تشکیل شده است. در ابتدا، مصاحبه پزشکی انجام می‌شود که شامل سؤالاتی درباره وقوع ضربه، نحوه وقوع، علائم حاکی از مشکلات مغزی و سابقه پزشکی فرد می‌شود. این مصاحبه کمک می‌کند تا پزشک به یک تصویر کلی از وضعیت فرد برسد.

سپس، بررسی جسمی انجام شده تا علائم و نشانه‌های جسمی و عصبی که ممکن است به وجود آمده باشند، بررسی شود. آزمایش‌های تصویری مانند سی تی اسکن و MRI نیز ممکن است برای تشخیص مشکلات مغزی و اطمینان از عدم وجود خونریزی یا آسیب‌های دیگر به مغز استفاده شود.

در نهایت، استفاده از مقیاس‌ها و اسکورهای ارزیابی، مانند مقیاس گلاسکو (Glasgow Coma Scale) یا مقیاس ارزیابی علائم ضربه مغزی (SCAT)، به پزشک کمک می‌کند تا شدت این ضربه را اندازه‌گیری کرده و بر اساس آن، تصمیمات درمانی مناسب‌تری بگیرد. این تست‌ها به‌منظور تشخیص دقیق و به‌موقع این ضربه و همچنین تعیین درمان‌های مناسب بسیار حیاتی است.

کما در اثر ضربه مغزی

کما یک آسیب شایع است که می‌تواند در اثر این ضربه ایجاد شود. اکثر افراد با مراجعه به پزشک و اجرای درمان‌های مناسب، بهبودیافته و به زندگی روزمره خود ادامه می‌دهند. بااین‌حال گاهی اوقات، ضربه به سر می‌تواند باعث بروز عوارض جدی‌تری شود. کما یک وضعیت ناتوانی عمیق است که فرد در آن به هیچ نوع دریافت‌های خارجی پاسخ نمی‌دهد. این وضعیت ممکن است نتیجه آسیب به سیستم عصبی مرکزی، از جمله آسیب به مغز ناشی از این ضربه، باشد. عوامل مؤثر در بروز کما از طریق ضربه به مغز عبارت‌اند از:

1. خونریزی مغزی: آسیب به عروق خونی که موجب خونریزی داخل مغز می‌شود.
2. واکنش شیمیایی مغز: تغییرات شدید در ترکیبات شیمیایی مغز که منجر به عدم توازن در فعالیت‌های عصبی می‌شوند.
3. ورم مغزی: افزایش فشار داخل مغز به دلیل توده‌های غیرعادی (ورم) که به‌ویژه در آسیب‌های شدید مغزی ایجاد می‌شود.

نکات درمانی ای که برای این بیماری باید در نظر گرفت:

1. مانیتورینگ مداوم:  پایش وضعیت فیزیولوژیکی فرد به‌وسیله مانیتورینگ مداوم فشارخون، ضربان قلب و سایر علائم حیاتی
2. درمان خاص: درمان‌های خاص بر اساس نوع و شدت آسیب مغزی مانند جراحی برای خونریزی یا ورم
3. حمایت از سیستم تنفسی: حفظ و پشتیبانی از سیستم تنفسی فرد به‌وسیله دستگاه‌های مکانیکی در صورت نیاز
4. تجویز داروهای مختلف: تجویز داروهایی که می‌توانند فشار داخل مغز را کاهش دهند یا فعالیت عصبی را تنظیم کنند.

آیا ضربه مغزی منجر به مرگ می شود؟

بله این ضربه می‌تواند در شرایط شدید و خاص به مرگ فرد منجر شود. درصورتی‌که آسیب به مغز به‌قدری شدید باشد که منجر به خونریزی داخلی، تشنج، ورم مغزی یا آسیب به مناطق حیاتی شود، وضعیت فرد بسیار جدی و خطرناک خواهد بود. خونریزی داخلی مغز می‌تواند فشار زیادی به جمجمه و بافت‌های مغزی وارد کند که در نهایت منجر به نقص عملکرد و حتی سکته مغزی شود.

به‌علاوه، در مواردی که آسیب به نواحی حیاتی مغزی یا سیستم‌های عصبی حیاتی ایجاد شود، مانند هسته‌های رگلاتوری، احتمال مرگ افزایش می‌یابد. عواملی همچون نوع و شدت ضربه، سرعت و همچنین فراهم‌کردن مراقبت پزشکی فوری و مناسب در تعیین سرنوشت فرد اثر دارند. به همین دلیل، درمان و پیگیری سریع و دقیق به‌منظور پیشگیری از موارد خطرناک مانند مرگ ناشی از ضربه مغزی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.

مراقبت های پس از ضربه مغزی

مراقبت‌های پس از ضربه به مغز بسیار مهم هستند و هدف اصلی آنها حفاظت از فرد متأثر، کاهش عوارض و تسریع در بهبود حالت او است. در ادامه تعدادی از مراقبت‌های مهم پس از این ضربه آورده شده‌اند:

1. استراحت و محافظت از مغز: استراحت فیزیکی و ذهنی از اهمیت بسیاری برخوردار است. فرد باید از فعالیت‌های جسمی و ذهنی سنگین خودداری کند.
2. پایش علائم: نظارت دقیق بر علائم و نشانه‌های این ضربه از قبیل تهوع و استفراغ یا تغییر در الگوی خواب:
3. توقف از ورزش‌های خطرناک: تا زمانی که پزشک تأیید نکرده باشد، اجتناب از فعالیت‌های ورزشی یا فعالیت‌هایی که ممکن است ضربه به ناحیه سر وارد شود، حیاتی است
4. استفاده از داروها: ممکن است پزشک داروهایی را تجویز کند تا علائم مانند درد یا التهاب را کنترل کند:
5. پشتیبانی روحی: افراد تحت‌ تأثیر تغییرات روحی یا افسردگی قرار می‌گیرند. حمایت روان‌شناختی و مشاوره ممکن است به آنها کمک کند
6. تغذیه مناسب: تغذیه سالم و متنوع با تأکید بر مصرف غذاهای غنی از مواد مغذی مانند امگا-۳، آنتی‌اکسیدان‌ها و ویتامین‌ها، به بهبود سلامت مغز کمک می‌کند.
7. پیگیری پزشکی: اطمینان حاصل شود که فرد به پزشک خود مراجعه کرده و هرگونه تغییر در وضعیت خود را اطلاع دهد. پزشک ممکن است تصویربرداری مغزی را تجویز کند تا مطمئن شود که هیچ آسیب جدی‌تری به مغز وارد نشده است
8. پیگیری مراقبت‌های پزشکی: همواره به توصیه‌ها و دستورات پزشک پایبند و در صورت نیاز به دنبال درمان‌های مناسب‌تر باشید
9. مدیریت درد: در صورت نیاز، در مشاوره با پزشک، مدیریت درد موردنیاز انجام شود.
10. رفتارهای سالم: اطمینان حاصل شود که فرد رفتارهای سالمی را ادامه می‌دهد و از موارد مخربی مانند مصرف الکل یا مواد مخدر خودداری می‌کند.

درمان ضربه مغزی

درمان ضربه مغزی غالباً با ارزیابی دقیق از طرف پزشک آغاز می‌شود. این ارزیابی شامل گفت‌وگو با بیمار برای جمع‌آوری تاریخچه علائم و زمینه‌های مرتبط با آسیب، بررسی علائم جسمی و عصبی و انجام آزمون‌های فیزیکی می‌شود. علاوه بر این، تست‌های تصویربرداری مغزی ممکن است انجام شوند تا به‌دقت بیشتری از وضعیت مغز و حجم آسیب به آن آگاه شوند.

پس از تشخیص این ضربه، مرحله دوم از درمان شامل مدیریت علائم و بهبود وضعیت فیزیکی و روانی فرد است. استراحت از فعالیت‌های ذهنی و جسمی، مصرف داروهای مسکن یا ضدالتهاب توسط پزشک جزء این مرحله‌اند. فیزیوتراپی نیز ممکن است به‌عنوان بخشی از درمان فیزیکی و مراقبت ترمیمی ویژه برای بهبود کمی و کیفی عملکرد حرکتی و حسی فرد مورداستفاده قرار گیرد.

پس از فاز اولیه درمان، پیگیری دقیق و مراقبت‌های پزشکی مداوم اهمیت دارد. این ممکن است شامل بررسی‌های دوره‌ای توسط پزشک، تغییرات در درمان بر اساس پیشرفت یا تغییر علائم، و توصیه‌های جدید برای فعالیت‌ها و استراحت باشد. همچنین، بیمار باید در صورت تجدید علائم یا بروز عوارض جدید، به پزشک خود اطلاع دهد تا اقدامات لازم انجام شود.

چگونه از ضربه مغزی پیشگیری کنیم؟

پیشگیری از ضربه مغزی ممکن است با اخذ تدابیر ایمنی و اقدامات حیاتی در مواقع مختلف حاصل شود. در ادامه تعدادی از راهکارهای پیشگیری از این ضربه آورده شده‌اند:

• استفاده از کلاه ایمنی

در ورزش‌های خطرناک مانند اسکی، سوارکاری، دوچرخه‌سواری، ورزش‌های آبی و... استفاده از کلاه ایمنی مناسب می‌تواند از آسیب به سر و ضربه مغزی جلوگیری کند. در هنگام این فعالیت‌ها، از وسایل حفاظتی مناسب مانند کلاه، کاپ، محافظ دندان و محافظ دست استفاده کنید. ورزش‌های خاصی مثل اسکی، سوارکاری، و ورزش‌های تماسی، وجود خطر ضربه مغزی را افزایش می‌دهند؛ بنابراین، از وسایل حفاظتی خود به طور کامل استفاده کنید.

• مراقبت در حین ورزش

رعایت قوانین و اصول ایمنی در حین ورزش‌ها و فعالیت‌های ورزشی به‌منظور کاهش خطر این ضربه.

• مقدار کافی استراحت

تعیین مراحل استراحت بین فعالیت‌های ورزشی، به‌ویژه در ورزش‌هایی با شدت عملکرد بالا، برای جلوگیری از خستگی و آسیب به مغز.

• آموزش در مدارس و تیم‌های ورزشی

آموزش به دانش‌آموزان و ورزشکاران در مورد خطرات این ضربه، شناخت علائم و گزارش آسیب به‌منظور درمان سریع‌تر انجام شود.مفهوم ایمنی در فعالیت‌های روزمره به کودکان انتقال داده شود.

• استفاده از تجهیزات ایمنی

استفاده از تجهیزات ایمنی هنگام انجام فعالیت‌های خطرناک مانند کارهای ساختمانی یا ورزش‌های تیمی که خطرات ضربه مغزی دارند. همچنین. آموزش به همکاران در محیط کاری در مورد رفتارهای ایمن و جلوگیری از تصادفات می‌تواند به عملکرد سریع در حین حادثه کمک کند.

• پیگیری نظارت پزشکی

برنامه‌ریزی برای بازرسی‌های پزشکی دوره‌ای، به‌ویژه در مواردی که افراد در معرض خطرات زیادی قرار دارند.

• حفاظت از کودکان

مراقبت و نظارت بر کودکان به‌خصوص در مواقعی که در حین بازی‌ها یا فعالیت‌های ورزشی ممکن است از ناحیه سر ضربه خورده و آسیب ببینند.

• مدیریت درست حملات

کنترل حملات نظامی، حفاظت از سر و مغز افراد از آسیب و ایمن نگه‌داشتن آنها لازم است.

• اجتناب از موقعیت‌های خطرناک

در مواقع خطرناک، مثل محله‌های پرتردد یا محیط‌هایی با ریسک بالا، احتیاط و مراقبت به خرج دهید.و در مکان‌هایی که احتمال وقوع تصادفات بیشتر است، به‌خصوص در ترافیک، مواظب عبور و گذر خود باشید.

• اهمیت رفتار ایمن

در هنگام رانندگی، از رفتارهای ایمن و رعایت قوانین ترافیک پیروی کنید. هر فرد باید با توجه‌به شرایط خود و نوع فعالیت‌هایی که انجام می‌دهد، اقدامات ایمنی مرتبط با پیشگیری از ضربه مغزی را در نظر بگیرد.

سخن پایانی

جلوگیری از ضربه مغزی اهمیت فراوانی دارد؛ زیرا این نوع آسیب می‌تواند به‌شدت در زندگی روزمره و کیفیت زندگی افراد اختلال ایجاد کند. این ضربه ممکن است باعث اختلالات حافظه و کارایی ذهنی شود که در نتیجه تحصیلات و تجربیات افراد تحت‌تأثیر قرار گیرد. در جنبه‌های اجتماعی نیز، آسیب به‌سلامت مغزی می‌تواند هزینه‌های بالقوه اقتصادی و اجتماعی زیادی را بر عهده فرد بگذارد.

پس باتوجه‌به اینکه آثار ضربه مغزی ممکن است در طولانی‌مدت باقی بماند، جلوگیری از وقوع آن از اهمیت به سزایی برخوردار است و می‌تواند به بهبود و کاهش هزینه‌های سلامت عمومی کمک کند. ما در این مقاله با پاسخ به این سؤال که ضربه مغزی چیست اطلاعاتی برای شما فراهم آوردیم. با مراجعه به کلینیک مغز و اعصاب به‌سلامت خود کمک کنید و با راهکارهای ارائه شده تا حد امکان از وقوع این ضربه جلوگیری کنید.