هر آنچه که باید در مورد آنوریسم مغزی بدانید

آنوریسم مغزی چیست؟ انوریسم مغزی (Brain aneurysm) که آنوریسم داخل جمجمه نیز نامیده می‌شود و نوعی برآمدگی در یکی از رگ‌های خونی مغز است که شبیه به توت آویزان از ساقه دیده می‌شود. بسیاری از متخصصان معتقدند این عارضه به این دلیل شکل می‌گیرد و رشد می‌کند که جریان خون مسدود شده در رگ خونی، به ناحیه ضعیف دیواره عروق فشار می‌آورد. این امر می‌تواند منجر به بزرگ‌شدن اندازه آنوریسم شود. اگر آنوریسم داخل جمجمه نشت کند یا پاره شود، باعث خونریزی در مغز می‌شود که به‌عنوان سکته هموراژیک (hemorrhagic stroke) شناخته می‌شود.

اغلب اوقات، آنوریسم مغزی پاره شده در فضای بین مغز و بافت‌های نازک پوشاننده مغز رخ می‌دهد که به این عارضه، خونریزی زیر عنکبوتیه می‌گویند.  اگرچه آنوریسم داخل جمجمه بیماری شایعی است، اما بیشتر آنوریسم‌های مغزی جدی نیستند؛ به‌خصوص اگر کوچک باشند. در این مقاله در مورد این بیماری بیشتر با شما صحبت می‌کنیم. لطفا تا انتها همراه ما باشید.

آنوریسم مغزی چیست؟

آنوریسم مغزی که یکی از انواع بیماری‌های مغز و اعصاب است؛ یک وضعیت پزشکی جدی است که به علت ضعیف شدن و برآمدگی دیوارهٔ یکی از رگ‌های خونی در مغز ایجاد می‌شود. این پدیده شبیه به ایجاد یک کیسه یا بالون روی دیواره رگ است. زمانی که خون به سمت این برآمدگی می‌رود؛ باعث بزرگتر و نازک تر شدن آن می‌شود و احتمال پارگی افزایش پیدا می‌کند. در صورتی که این کیسه یا بالون پاره شود، خونریزی مغزی رخ می‌دهد که می‌تواند تهدیدکننده حیات باشد.

این بیماری در هر جایی از مغز ممکن است بروز پیدا کند. اما اکثرا در شریان‌های اصلی مشاهده می‌شوند و اغلب کوچک بوده و علائم خاصی ندارند تا اینکه به بافت مغز فشار وارد کنند و شخص با ابراز ناراحتی به پزشک مراجعه نماید. حدود 10 تا 30 درصد بیماران، به انوریسم‌های چندگانه و متعدد دچار هستند.

بیماری آنوریسم چند نوع دارد؟

همانطور که در ابتدای مقاله توضیح دادیم، اگر آنوریسم داخل جمجمه نشت کند یا پاره شود، باعث خونریزی در مغز می‌شود؛ البته اکثرا پاره نمی‌شوند، معمولاً علائمی ایجاد نمی‌کنند یا با مشکلات سلامتی همراه نیستند. در بسیاری از موارد، آنوریسم‌های مغزی در طی آزمایش‌های مربوط به بیماری‌های دیگر کشف می‌شوند. این در حالی است که آنوریسم پاره شده تهدیدکننده زندگی است و نیاز به درمان پزشکی فوری دارد.

حال که متوجه شدید آنوریسم مغزی چیست، خوب است با انواعآنوریسم آشنا شویم. سه نوع انوریسم مغزی وجود دارد: ساکولار، فوزیفورم (دوک مانند) و دیسکتینگ.

آنوریسم ساکولار (Saccular Aneurysm)

ساکولار، شایع‌ترین نوع آنوریسم داخل جمجمه است که به آن آنوریسم ساکولار یا توت مانند نیز گفته می‌شود. طی این عارضه، کیسه‌ای که در شریان خونی مغز تشکیل می‌شود، شبیه به توت است. ساکولار شایع‌ترین علت خونریزی‌های زیر عنکبوتیه است که می‌تواند سکته مغزی، آسیب مغزی یا مرگ را به دنبال داشته باشد.

آنوریسم فوزیفورم (Fusiform Aneurysm)

نوع کمتر رایج آنوریسم مغزی که احتمال پارگی کمتری دارد، فوزیفورم یا دوک مانند نامیده می‌شود. این نوع عارضه کل شریان خونی را متورم می‌کند.

آنوریسم دیسکتینگ (Dissecting aneurysm)

آنوریسم دیسکتینگ یا تشریحی، به دلیل پارگی داخلی در یکی از شریان‌ها رخ می‌دهد و باعث می‌شود خون به لایه‌های دیگر نشت کرده و شریان مسدود شود.

تفاوت آنوریسم مغزی با سکته مغزی چیست؟

آنوریسم و سکته دو عارضه هستند که مغز را درگیر می‌کنند و با وجود علائم و نشانه‌هایی شبیه به هم دارای تفاوت‌هایی نیز هستند. آنوریسم، پارگی عروق خونی در مغز است و نشت خون به فضای داخلی مغز را به دنبال دارد. آنوریسم علاوه بر اینکه فشار روی بافت‌های مغزی را افزایش می‌دهد، با علائمی همچون سر درد شدید، تاری دید، ضعف یکی از اندام‌ها، احساس فشار به قفسه سینه و غیره نیز همراه است.

در طرف دیگر، سکته مغزی قرار گرفته که به معنای نرسیدن خون به یکی از مناطق مغز و درنتیجه، مرگ بافت‌های مغز است. این بیماری هم با علائمی همچون سردرد شدید، اختلال در حرکت، گفتار، بینایی و غیره همراه است.

به دلیل علت و نشانه‌های متفاوتی که این دو بیماری دارند، روش‌های درمان و پیشگیری آنها نیز با هم متفاوت است. برای پیشگیری از آنوریسم مغزی باید فعالیت‌های بدنیتان را افزایش دهید، مصرف سیگار و الکل را کم کنید و رژیم غذایی سالمی داشته باشید. مهم‌ترین عامل مؤثر برای پیشگیری از سکته مغزی، کنترل فشارخون از طریق مصرف داروهای ضد فشار و داشتن رژیم غذایی سالم است.

علائم آنوریسم مغزی چیست؟

علائمی که بیماری آنوریسم مغزی نشان می‌دهد، بسته به پاره شدن یا عدم پارگی این عارضه متفاوت هستند.

علائم آنوریسم داخل جمجمه پاره شده

اگر دچار سردرد شدید ناگهانی شدید، هوشیاری خود را از دست دادید یا هر یک از علائم زیر را داشتید، سریعاً به بیمارستان مراجعه کنید. در ادامه به معرفی علائم انوریسم مغزی پاره شده می‌پردازیم:

• ظاهر شدن ناگهانی سردرد شدید
• ازدست‌دادن هوشیاری یا غش کردن
• حالت تهوع و استفراغ
• خواب‌آلودگی
• نداشتن تعادل در مواردی مانند راه‌رفتن
• مشکل در تمرکز
• گرفتگی گردن
• گشادشدن مردمک‌های چشم
• حساس شدن به نور
• تاری دید یا دوبینی ناگهانی
• افتادگی پلک
• سردرگمی
• تشنج

 اگرچه آنوریسم معمولاً با علائمی همراه نیست، اما هرچه بزرگ‌تر شود به مغز و اعصاب فشار بیشتری وارد خواهد کرد. از این رو بهتر است حتما برای درمان به نورولوژیست مراجعه شود.

مطالعه بیشتر: تشنج چیست؟

علائم آنوریسم داخل جمجمه پاره نشده

اگر دچار سردرد شده‌اید یا درد ناگهانی شدیدی در بالای چشم یا پشت آن دارید، فوراً به پزشک مغز و اعصاب مراجعه کنید. دیگر علائم آنوریسم پاره نشده عبارت‌اند از:

• گشادشدن مردمک‌ها
• تاری یا دوبینی
• افتادگی پلک
• سخت‌شدن تکلم
• ضعیف‌شدن و بی‌حس شدن یک طرف صورت

علت آنوریسم مغزی چیست؟

آنوریسم‌های مغزی معمولاً با افزایش سن ایجاد شده و بعد از ۴۰ سالگی شایع‌تر هستند. همچنین ممکن است فرد در بدو تولد، نقص در عروق خونی داشته باشد. خانم‌ها بیشتر از آقایان در معرض ابتلا به این عارضه قرار دارند. آنوریسم‌ها بیشتر در شاخک‌های رگ‌های خونی، جاهایی که رگ‌ها منشعب می‌شوند، شکل می‌گیرند؛ زیرا این بخش‌ها ضعیف‌تر هستند و بیشتر در پایه مغز رخ می‌دهند. همچنین با ضعیف و نازک شدن دیواره رگ‌های مغزی، احتمال این بیماری افزایش پیدا می‌کند.

اگر آنوریسم مغزی پاره شود یا نشت کند، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید؛ زیرا می‌تواند تهدیدکننده زندگی باشد. این عارضه بیشتر به دلایل زیر رخ می‌دهد:

• فشارخون بالا: این مورد شایع‌ترین علت پارگی آنوریسم داخل جمجمه است.
• بلندکردن اشیا سنگین: فشار ناشی از بلندکردن اشیا سنگین می‌تواند منجر به آنوریسم شود.
• احساسات قوی: اگر خیلی ناراحت یا عصبی باشید، ممکن است فشارخون افزایش پیدا کند و منجر به پارگی آنوریسم شود.
• داروهای رقیق‌کننده‌ خون: ازجمله وارفارین و دیگر داروها مانند قرص‌های لاغری، می‌توانند منجر به خونریزی مغزی شوند.
• اختلالات بافت همبند: مانند سندرم اهلرز-دانلوس که می‌تواند دیواره شریان‌ها را ضعیف کند.
• بیماری کلیه پلی‌کیستیک (PKD)
• آترواسکلروز
• سوءمصرف الکل
• تومور مغزی
• کشیدن سیگار
• مصرف کوکائین یا آمفتامین
• ژنتیک
• ضربه به سر
• عفونت در دیواره شریان
• مصرف داروهای داخل وریدی
• سابقه خانوادگی و ژنتیک
• ضعف در دیواره رگ‌های خونی
• جنسیت

بیماری آنوریسم مغزی چه عوارضی دارد؟

در صورت پاره شدن آنوریسم مغزی، خونریزی معمولاً چند ثانیه طول می‌کشد، اما همین چند ثانیه می‌تواند به سلول‌های اطراف آسیب مستقیم رسانده و باعث ازبین‌رفتن سلول‌های مغز شود. علاوه بر این، فشار داخل جمجمه را افزایش می‌دهد. اگر فشار خیلی بالا برود، اکسیژن‌رسانی و جریان خون به مغز مختل خواهد شد و ممکن است بیمار هوشیاری‌اش را ازدست‌داده یا حتی بمیرد.

عوارضی که ممکن است بعد از پاره شدن آنوریسم ایجاد شود شامل موارد زیر می‌شوند:

• خونریزی مجدد: آنوریسمی که پاره شده باشد یا نشت کرده باشد، در معرض خونریزی مجدد قرار دارد. خونریزی مجدد می‌تواند آسیب بیشتری به جمجمه مغز وارد کند.
• تنگ شدن عروق خونی در مغز: بعد از پارگی آنوریسم مغزی، رگ‌های خونی مغز ممکن است منقبض و باریک شوند. این عارضه که وازواسپاسم نامیده می‌شود، می‌تواند منجر به سکته مغزی ایسکمیک شود که طی آن، خون کمی به سلول‌های مغز جریان دارد. این امر می‌تواند منجر به آسیب به سلول‌های بیشتری شود.
• هیدروسفالی: هیدروسفالی به معنای جمع‌شدن مایع در مغز است. آنوریسم پاره شده معمولاً در فضای بین مغز و بافت‌های نازکی که مغز را پوشانده‌اند، نشت می‌کند. خون می‌تواند باعث مسدودشدن حرکت مایع در اطراف مغز و نخاع شود. درنتیجه، مایع بیش از حد به مغز فشار می‌آورد و می‌تواند باعث آسیب رسیدن به بافت‌ها شود.
• تغییر سطح سدیم: یکی دیگر از پیامدهای منفی خونریزی در مغز، مختل کردن تعادل سدیم خون است. این اختلال ممکن است در اثر آسیب به هیپوتالاموس رخ دهد. کم‌شدن سطح سدیم خون، تورم سلول‌های مغز و آسیب دائمی را دنبال دارد.
• تشنج: پارگی آنوریسم چه در زمان خونریزی یا بلافاصله بعد از آن، می‌تواند باعث تشنج شود. اگرچه بیشتر تشنج‌‌ها و غش کردن مشهود هستند، اما در برخی از موارد تنها از طریق آزمایش‌های مغزی پیچیده دیده می‌شوند. تشنج‌هایی که درمان نشوند یا آنهایی که به روند درمان پاسخ ندهند، می‌توانند باعث آسیب مغزی شوند.

تشخیص آنوریسم مغزی چگونه است؟

بیشتر افرادی که آنوریسم داخل جمجمه پاره نشده دارند، هرگز متوجه بیماری خود نخواهند شد. یک دکتر مغز و اعصاب، ممکن است طی یک آزمایش از مغز شما، مانند ام آر آی یا سی تی اسکن که به دلایل پزشکی دیگری انجام داده‌اید، متوجه وجود این عارضه شود.

اگر علائم بیماری آنوریسم مغزی را دارید، هرچه سریع‌تر به یک پزشک مراجعه کنید. دکتر مغز و اعصاب آزمایش‌هایی را برای بررسی اینکه آنوریسم پاره شده یا خیر، برایتان می‌نویسد. برخی از این آزمایش‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:

سی تی اسکن یا توموگرافی کامپیوتری

سی تی اسکن اولین آزمایش تصویربرداری است که پزشک می‌تواند با استفاده از آن متوجه شود خون به مغز شما نشت کرده یا خیر. در این آزمایش، با استفاده از اشعه ایکس و کامپیوترها، تصاویری از مقطع عرضی بدن به دست می‌آید.

پزشک همچنین ممکن است سی تی آنژیوگرافی را توصیه کند که تصاویر دقیق‌تری از جریان خون را در شریان‌های مغز نشان می‌دهد. سی تی آنژیوگرافی می‌تواند اندازه، موقعیت قرارگیری و شکل آنوریسم پاره شده یا پاره نشده را نشان دهد.

اسکن ام آر آی یا تصویربرداری رزونانس مغناطیسی

در MRI از یک آهنربای بزرگ، امواج رادیویی و یک کامپیوتر، برای گرفتن تصاویر دقیق از مغز استفاده می‌شود. آنژیوگرافی رزونانس مغناطیسی، تصاویر دقیقی را از شریان‌های مغز ثبت می‌کند و می‌تواند اندازه، محل قرارگیری و شکل آنوریسم را نشان دهد.

آنژیوگرافی مغزی

آنژیوگرافی مغزی فرایندی است که طی آن دکتر مغز و اعصاب یا متخصص رادیولوژی، یک کاتتر را وارد یک رگ خونی در کشاله ران یا مچ دست می‌کند. این روش تشخیصی زمانی انجام می‌شود که اطلاعات روش‌های گفته‌شده در بالا ناکافی باشد. در این نوع تصویربرداری، انسداد عروق مغز یا گردن به‌راحتی پیدا می‌شود. پزشک معمولاً از این آزمایش برای تعیین علت خونریزی در مغز و محل دقیق، اندازه و شکل آنوریسم استفاده می‌کند.

آزمایش مایع مغزی نخاعی (CFS)

این آزمایش، مواد موجود در مایع مغزی نخاعی را اندازه‌گیری می‌کند. پزشک این نمونه را با ضربه‌زدن به ستون فقرات (پونکسیون کمری) جمع‌آوری می‌کند. از طریق تجزیه‌وتحلیل این مایع می‌توان خونریزی در اطراف مغز را تشخیص داد.

روش های درمان آنوریسم مغزی

هدف اصلی از درمان آنوریسم داخل جمجمه این است که جریان خون به داخل آنوریسم، کاهش پیدا کند یا متوقف شود. اگر آنوریسم مغزی نشت کند یا دچار پارگی شود، بیمار نیاز به جراحی اورژانسی خواهد داشت. بسته به شرایطی که بیمار دارد، ممکن است نیازی به درمان پیدا نکند.

پزشکان بهترین گزینه‌های درمانی را با توجه به آناتومی عروق، اندازه و محل آنوریسم و چندین فاکتور دیگر به بیماران توصیه می‌کنند. به‌طورکلی، روند بهبودی آنوریسم‌های پاره شده، طولانی‌تر از آنوریسم‌های پاره نشده است. رایج‌ترین روش‌های درمان این عارضه شامل موارد زیر می‌شوند:

برش میکروواسکولار

در این روش جراحی، دکتر مغز و اعصاب یک سوراخ کوچک را در جمجمه بیمار ایجاد می‌کند تا بتواند به آنوریسم دسترسی پیدا کند. سپس با یک میکروسکوپ کوچک و چندین ابزار، یک گیره فلزی کوچک را به پایه آنوریسم وصل می‌کند تا آن را از بین ببرد. با این کار مانع از جریان‌پیداکردن خون به داخل آنوریسم می‌شود. با این روش جراحی می‌توان خونریزی مغزی را متوقف کرد یا جلوی بزرگ‌شدن و پارگی آن را گرفت.

دوران نقاهت برای آنوریسم‌های پاره شده و پاره نشده متفاوت است. آنوریسم‌های پاره شده معمولاً به چند هفته تا چند ماه و آنوریسم‌های پاره نشده به دو تا چهار هفته زمان نیاز دارند. آنوریسم‌هایی که به طور کامل بریده شده‌اند، معمولاً دوباره عود نمی‌کنند.

کویلینگ اندوواسکولار

در این روش درمانی، جراح مغز و اعصاب یا متخصص رادیولوژی، کاتتر را که یک لوله انعطاف‌پذیر است، در یک رگ خونی که معمولاً در کشاله ران یا مچ دست قرار گفته وارد کرده و رنگ مخصوصی را که به کاتتر تزریق شده، با عبور از سرخرگ‌ها به مغز می‌فرستد تا جزئیاتی از وضعیت سرخرگ‌ها ارائه شود. سپس از این طریق، جراح به کمک یک سیم راهنما، سیم نرمی را به داخل آنوریسم می‌فرستد.

با این کار، جراح سیم را داخل آنوریسم می‌چرخاند تا بتواند الگوی جریان خون را در آنوریسم تغییر دهد که درنتیجه آن یک لخته ایجاد می‌شود. این لخته مانع از ورود خون به آنوریسم می‌شود و مانند یک گیره آن را مهروموم می‌کند.

استنت انحراف جریان

استنت‌های منحرف‌کننده جریان، باعث انحراف خون از ناحیه آنوریسمی می‌شوند. با این کار، دیگر خون وارد آنوریسم نمی‌شود و امکان درمان ناحیه آسیب‌دیده وجود دارد. از استنت منحرف‌کننده جریان بیشتر برای آنوریسم‌های بزرگ استفاده می‌شود؛ زیرا روش‌های دیگر برای درمان این آنوریسم‌ها تا این اندازه امن نیستند.

دستگاه وب

در این روش هم جراح مغز و اعصاب، کاتتر را در یک رگ خونی که در کشاله ران یا مچ دست بیمار قرار دارد، وارد کرده و آن را به مغز می‌زند. سپس با استفاده از کاتتر، یک لوله مشبک فلزی را در آنوریسم قرار می‌دهد. این لوله شبیه به یک سیم‌پیچ عمل کرده و اجازه نمی‌دهد خون وارد آنوریسم شود و جلوی بزرگ‌شدن یا پاره شدن آن را می‌گیرد.

سایر روش‌های درمانی برای آنوریسم مغزی پاره شده

برای بیمارانی که آنوریسم مغزی پاره شده دارند، پزشک برای مدیریت علائم و جلوگیری از بروز عوارض، از روش‌های درمانی اضافی زیر استفاده می‌کند:

• داروهای ضدتشنج: این داروها می‌توانند باعث جلوگیری از تشنج مربوط به پارگی آنوریسم شوند.
• مسدودکننده‌های کانال کلسیم: این داروها می‌توانند باعث کاهش خطر سکته مغزی ناشی از وازواسپاسم شوند.
• شانت: شانت لوله انعطاف‌پذیری است که باعث تخلیه مایع مغزی نخاعی (CSF) از مغز به جای دیگری در بدن می‌شود و می‌تواند به پیشگیری از هیدروسفالی کمک کند.
• آنژیوپلاستی: یکی دیگر از روش‌های درمانی جایگزین برای آنوریسم داخل جمجمه، آنژیوپلاستی است که جلوی بروز سکته را می‌گیرد. در طی این روش، جراح به کمک کاتتر، بالن کوچکی را منبسط می‌کند تا حجم رگ‌های باریک شده داخل مغز بیشتر شود. از داروی وازودیلاتور نیز می‌توان به‌منظور منبسط کردن رگ‌های ناحیه آسیب‌دیده استفاده کرد.
• درمان توان‌بخشی: بیمارانی که آنوریسم مغزی پاره شده دارند، برای بازیابی مهارت‌های سابق، لازم است گفتاردرمانی و کاردرمانی انجام دهند.

راه های پیشگیری از بیماری آنوریسم مغزی

همیشه نمی‌توان از این عارضه پیشگیری کرد، اما با رعایت موارد زیر می‌توان خطر ابتلا به آن را کاهش داد:

• در صورت ترک مصرف سیگار، خطر ابتلا به این عارضه به میزان قابل‌توجهی کاهش پیدا می‌کند.
• در صورت کاهش فشارخون بالا می‌توان شانس ابتلا به آنوریسم داخل جمجمه را کاهش داد.
• در صورت داشتن یک رژیم غذایی سالم که در آن مصرف نمک به میزان قابل‌توجهی کاهش پیدا کند و استفاده از میوه‌ها و سبزی‌ها بیشتر شود، می‌توان از بروز این عارضه پیشگیری کرد.
• کاهش وزن می‌تواند در کاهش فشارخون و سلامت کلی بدن تأثیر مثبتی داشته باشد.
• ورزش منظم باعث حفظ سلامت قلب و عروق شده و فشارخون را کاهش می‌دهد.

سخن پایانی

در این مقاله از کلینیک پزشک اول بررسی کردیم که آنوریسم مغزی چیست و دانستید که انوریسم عارضه پیچیده‌ای است که می‌تواند باعث آسیب‌های جدی به مغز و حتی مرگ شود. در مورد اینکه این عارضه بیشتر چه کسانی را درگیر می‌کند باید بگوییم هر کسی می‌تواند به این بیماری مبتلا شود، اما مواردی همچون بالابودن سن، سابقه خانوادگی، بالابودن فشار، مصرف سیگار، مواد مخدر و برخی از داروهای خاص، می‌توانند ریسک ابتلا به آن را بالا ببرند. توصیه ما این است که در صورت بروز هر یک از علائم گفته شده برای تشخیص و درمان به موقع به  کلینیک مغز و اعصاب پزشک اول مراجعه نمایید. شما می‌توانید به صورت حضوری یا تلفنی برای دریافت نوبت اقدام کنید.

کلینیک پزشک اول